Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 5 maja 2005 r., IV CK 4/05
Jeżeli rękojmia, o której mowa w art. 962 k.p.c., zostaje wpłacona za
pomocą przekazu pocztowego, jej złożenie następuje w chwili doręczenia
adresatowi (komornikowi lub sądowi) kwoty pieniężnej określonej w tym
przekazie.
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Powszechnej Kasy
Oszczędności B.P. SA, Oddziału Regionalnego w O. przeciwko dłużniczce
Honoracie S. przy udziale Jagody Małgorzaty S. i Janiny P. o egzekucję z
nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu
5 maja 2005 r. kasacji uczestniczki postępowania Jagody Małgorzaty S. od
postanowienia Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 30 września 2004 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
W dniu 11 maja 2004 r. została przeprowadzona druga licytacja
nieruchomości należącej do dłużniczki Honoraty S., przeciwko której toczyła się
egzekucja świadczeń pieniężnych na rzecz wierzyciela Powszechnej Kasy
Oszczędności B.P., Oddziału Regionalnego w O. Do licytacji przystąpiła Janina P.,
która nabyła licytowaną nieruchomość za kwotę 25 000 zł, sędzia nadzorujący
licytację odmówił natomiast dopuszczenia do udziału w licytacji Jagodzie
Małgorzacie S. W jej imieniu stawił się pełnomocnik, który okazał dowód nadania
przekazu pocztowego na konto komornika z dnia 11 maja 2004 r., a więc z dnia
licytacji, którym przekazana została rękojmia w wysokości 3682,30 zł.
Postanowieniem z dnia 13 maja 2004 r. Sąd Rejonowy w Elblągu udzielił
przybicia nieruchomości na rzecz licytanta Janiny P. W uzasadnieniu wskazał, że w
dniu licytacji na koncie komornika znajdowała się jedynie rękojmia wpłacona przez
Janinę P., natomiast nie było możliwe ustalenie, czy wpłynęła rękojmia od Jagody
Małgorzaty S. Zdaniem Sądu, rękojmia powinna być uiszczona najpóźniej w chwili
rozpoczęcia licytacji, a w chwili rozpoczęcia przetargu powinna istnieć możliwość jej
ustalenia przez komornika lub sąd. Samo nadanie przekazu pocztowego w dniu
licytacji, bez ustalenia, czy kwota ta wpłynęła na konto komornika lub sądu, nie
spełnia wymogu wpłaty rękojmi w gotówce (art. 962 § 2 k.p.c.). Jagoda Małgorzata
S. nie dopełniła obowiązku wpłacenia rękojmi i z tego względu nie dopuszczono jej
do udziału w licytacji. Dodatkowo Sąd wskazał, że nadana przekazem kwota nie
wpłynęła do dnia wydania postanowienia, tzn. do dnia 13 maja 2004 r.
Zażalenie uczestniczki zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego
w Elblągu z dnia 30 września 2004 r., który przypomniał, że przystępujący do
przetargu jest obowiązany złożyć rękojmię w wysokości jednej dziesiątej sumy
oszacowania, a celem rękojmi jest zabezpieczenie pokrycia ewentualnych kosztów
postępowania egzekucyjnego, gdyby nabywca nie wykonał warunków licytacyjnych,
a przede wszystkim nie uiścił ceny nabycia.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje, że rękojmia ma być złożona w
gotówce lub w postaci książeczki oszczędnościowej, jednak wobec rozwoju obrotu
bankowego w praktyce dopuszcza się również inne formy uiszczenia rękojmi. Nie
może jednak budzić wątpliwości, że fakt uiszczenia rękojmi musi być możliwy do
potwierdzenia najpóźniej w momencie zgłoszenia gotowości przystąpienia do
przetargu. Dowód przedstawiony przez pełnomocnika Jagody Małgorzaty S. nie
wykazywał, że rękojmia wpłynęła na konto komornika, tylko zaś w ten sposób
można rozumieć określenie „złożenie rękojmi". Skoro kwota nadana przekazem
przez Jagodę Małgorzatę S. nie wpłynęła na konto komornika w dniu licytacji,
skarżąca nie mogła być dopuszczona do przetargu w charakterze licytanta.
Sąd Okręgowy wskazał także, że zgodnie z art. 987 i 988 k.p.c., regułą jest
ogłoszenie postanowienia o przybiciu niezwłocznie po ukończeniu przetargu, a
odstępowanie od tej reguły może nastąpić jedynie z ważnych przyczyn. Z zasadami
tymi kolidowałoby zaakceptowanie praktyki dopuszczania do udziału w przetargu
osób, które nie spełniły warunku złożenia rękojmi najpóźniej w momencie
przystąpienia przez nie do licytacji.
Kasacja uczestniczki Jagody Małgorzaty S. oparta została na obu
podstawach. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego skarżąca
wskazała naruszenie art. 9215
k.c. polegające na zajęciu stanowiska, że przyjęty
przez przekazanego przekaz pocztowy nie stanowi dowodu złożenia rękojmi. W
ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania wskazano naruszenie art.
962 k.p.c. przez odmowę dopuszczenia do licytacji uczestnika z powołaniem się na
niezłożenie rękojmi oraz art. 997 i art. 385 w związku z art. 397 § 2 i art. 13 § 2
k.p.c. przez zaakceptowanie przez sąd drugiej instancji błędnego orzeczenia Sądu
pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Artykuł 962 § 2 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili licytacji
przewidywał, że rękojmię należy złożyć w gotówce albo w postaci książeczki
oszczędnościowej. Nie budziło jednak w praktyce wątpliwości, że rękojmia może
zostać złożona także w inny sposób, w szczególności przy wykorzystaniu
instrumentów obrotu bezgotówkowego. Najczęściej w grę wchodzi złożenie
polecenia przelewu przez osobę mającą uiścić rękojmię. Takie stanowisko zostało
zresztą potwierdzone przez ustawodawcę, gdyż ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o
zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 172, poz. 1804) skreślony został § 2 w art. 962 k.p.c. W ten sposób
ustawodawca zrezygnował z określenia sposobu złożenia rękojmi.
Problem określenia chwili spełnienia świadczenia z wykorzystaniem obrotu
bezgotówkowego nie jest nowy i nie dotyczy jedynie rozważanej kwestii uiszczenia
rękojmi przez osobę, która chce wziąć udział w licytacji. W orzecznictwie
zagadnienie to pojawiło się w odniesieniu do dwóch zasadniczych sytuacji:
spełnienia świadczenia przez dłużnika w ramach łączącego strony stosunku
obligacyjnego oraz uiszczenia opłaty sądowej.
Co do pierwszej sytuacji przyjmuje się, że spełnienie świadczenia
bezgotówkowego następuje w dniu uznania rachunku bankowego wierzyciela,
chyba że strony stosunku zobowiązaniowego postanowiły inaczej (uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 4 stycznia 1995 r., III CZP 164/94, OSNC 1995, nr 4, poz. 62),
jeżeli zaś prowadzona już jest egzekucja mająca na celu zaspokojenie wierzyciela,
to spełnienie świadczenia na rzecz wierzyciela następuje w chwili uznania rachunku
bankowego komornika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1999 r., II CKN
394/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 30).
W odniesieniu do uiszczania opłat sądowych stanowisko orzecznictwa jest
nieco odmienne, gdyż przyjmuje się, że dla dochowania terminu do uiszczenia
opłaty decydująca jest data złożenia polecenia przelewu w banku, a nie data
uznania rachunku bankowego właściwego sądu. Dokonuje się jedynie zastrzeżenia,
że taki skutek można przypisać udzielonemu zleceniu jedynie wówczas, gdy jest
ono wykonalne, tzn. gdy zleceniodawca miał w chwili składania polecenia przelewu
odpowiednie środki pozwalające na zrealizowanie zlecenia (por. m.in.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2000 r., III CKN 1077/99, OSNC
2000, nr 9, poz. 162; zob. też uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25
czerwca 2003 r., III CZP 28/03, OSNC 2004, nr 5, poz. 71).
Mogłoby się wydawać, że przy rozstrzyganiu kwestii, w jakim momencie
następuje uiszczenie rękojmi wymaganej w art.962 k.p.c. należy przyjąć stanowisko
dotyczące opłat sądowych, gdyż w rozważanej sytuacji nie chodzi o spełnienie
świadczenia, którego źródłem jest łączący strony stosunek zobowiązaniowy.
Oznaczałoby to, że wpłacenie rękojmi następuje w chwili złożenia polecenia
przelewu w banku prowadzącym rachunek osoby uiszczającej rękojmię, a także,
konsekwentnie, w chwili nadania przekazu pocztowego, jeżeli został wybrany taki
sposób wpłacenia rękojmi. Przeciwko przyjęciu takiego stanowiska przemawiają
jednak istotne argumenty.
Przekaz pocztowy jest instytucją pozwalająca na doręczenie, za
pośrednictwem Poczty Polskiej lub innego operatora publicznego, określonej kwoty
pieniężnej wskazanej osobie. W ustawie z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo
pocztowe (Dz.U. Nr 130, poz. 1188 ze zm. – dalej: "Pr.poczt.") zawarta została
legalna definicja przekazu pocztowego, zgodnie z którą przekaz pocztowy to
polecenie doręczenia adresatowi określonej kwoty pieniężnej przez operatora
publicznego (art. 3 pkt 15). Powierzenie operatorowi publicznemu określonej kwoty
wraz ze złożeniem polecenia doręczenia jej wskazanemu adresatowi nie przesądza
jednak w sposób definitywny, że adresat ją otrzyma, zgodnie bowiem z art. 23 ust. 1
Pr.poczt. nadawca może przed doręczeniem przesyłki rejestrowanej lub kwoty
pieniężnej określonej w przekazie pocztowym odstąpić od umowy o świadczenie
usługi pocztowej, a także żądać zmiany adresata lub miejsca doręczenia. Łatwość,
z jaką nadawca może zniweczyć skuteczność wcześniej nadanego przekazu
pocztowego, przemawia przeciwko przyjęciu, że z chwilą nadania przekazu
pocztowego następuje skuteczne wpłacenie rękojmi, o której mowa w art. 962 k.p.c.
Także cele, których osiągnięciu ma służyć złożenie rękojmi przez
przystępującego do przetargu, przemawiają przeciwko uznaniu, że wpłacenie
rękojmi następuje w chwili nadania przekazu pocztowego. Jak trafnie wskazał Sąd
Okręgowy, celem złożenia rękojmi jest zabezpieczenie pokrycia ewentualnych
kosztów postępowania egzekucyjnego, gdyby nabywca nie wykonał warunków
licytacyjnych, w szczególności nie uiścił ceny nabycia. Realizacja tych celów jest
możliwa, gdy kwota rękojmi pozostaje do dyspozycji komornika lub sądu bądź gdy
taka możliwość dysponowania nastąpi, w sposób pewny lub graniczący z
pewnością, w najbliższej przyszłości. Takiej pewności, ze wskazanych przyczyn, nie
gwarantuje nadanie przekazu pocztowego. Dodatkowo można zauważyć, że
szybkość realizowania przez Pocztę Polską poleceń doręczenia określonemu
adresatowi wskazanej kwoty pozostawia nadawcy stosunkowo długi czas, w którym
może on odstąpić od zawartej umowy.
Skutków nadania przekazu pocztowego nie można zrównać ze złożeniem
polecenia przelewu przez posiadacza rachunku bankowego (lub osobę przez niego
upoważnioną), o ile bowiem odstąpienie od umowy o świadczenie usługi pocztowej
w postaci przekazu pocztowego jest możliwe w każdej chwili przed doręczeniem
kwoty pieniężnej określonej w przekazie (art. 23 ust. 1 Pr.poczt.), o tyle odwołanie
polecenia przelewu podlega pewnym ograniczeniom. W doktrynie wskazuje się, że
odwołanie polecenia przelewu jest dopuszczalne, jeżeli strony w umowie rachunku
bankowego tak postanowiły bądź też jeżeli przewiduje to regulamin bankowy. Jeżeli
natomiast takich postanowień nie umieszczono, odwołanie polecenia przelewu
podlega uregulowaniom zawartym w art. 61 zdanie drugie k.c., a więc może być
skutecznie dokonane, jeżeli doszło do banku jednocześnie z tym poleceniem lub
wcześniej. Zawsze jednak takie odwołanie nie jest możliwe po zrealizowaniu
polecenia (uznaniu rachunku wierzyciela kwotą określoną w poleceniu). Biorąc pod
uwagę realia obrotu bankowego należy stwierdzić, że szybkość tego obrotu
minimalizuje możliwość odwołania złożonego polecenia przelewu.
Sąd Okręgowy odwołał się trafnie do specyfiki sprzedaży nieruchomości przez
licytację publiczną w toku postępowania egzekucyjnego. Z art. 987 i 988 k.p.c.
wynika, że postanowienie o przybiciu wydawane jest po zamknięciu przetargu i
ogłaszane niezwłocznie po jego zakończeniu. W licytacji powinny zatem
uczestniczyć jedynie osoby, które spełniły obowiązek złożenia rękojmi. W razie
wybrania przez osobę mającą zamiar przystąpienia do przetargu przekazu
pocztowego jako sposobu uiszczenia rękojmi, musi ona liczyć się z tym, że upłynie
pewien czas pomiędzy nadaniem przekazu, a wpłynięciem pieniędzy na rachunek
komornika bądź sądu.
Z przedstawionych względów za pozbawione usprawiedliwionych podstaw
należy uznać zarzuty sformułowane w kasacji w ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania. Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 9215
k.c.
Wprawdzie trafnie wskazuje się, że konstrukcja przekazu pocztowego oparta jest na
przekazie uregulowanym w art. 9211
-9215
k.c., nie oznacza to jednak, że należy
wprost i bez ograniczeń stosować do niego uregulowania zawarte w kodeksie
cywilnym. Przede wszystkim trzeba pamiętać, że uregulowania zawarte w kodeksie
cywilnym mają charakter ogólny, zatem ich stosowanie jest wyłączone, gdy istnieją
uregulowania o charakterze szczegółowym.
Takie uregulowania znajdują się w Prawie pocztowym. Chodzi o art. 23 ust. 1
Pr.poczt., normujący odmiennie niż art. 9213
k.c. możliwość odwołania przekazu.
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, przekazujący może odwołać przekaz,
dopóty, dopóki przekazany go nie przyjął lub nie spełnił świadczenia (art. 9213
).
Prawo pocztowe dopuszcza tymczasem możliwość odwołania przekazu do chwili
jego wykonania, a więc do chwili doręczenia adresatowi określonej kwoty. Nie jest
także możliwe stosowanie art. 9215
k.c., gdyż ma on zastosowanie jedynie w
stosunkach cywilnoprawnych, a wpłacenie rękojmi przez osobę zamierzającą
przystąpić do licytacji nie może być uważane za spełnienie świadczenia w
rozumieniu tego przepisu. Nie jest zatem również możliwe stosowanie art. 9215
k.c.
a contrario. Sąd drugiej instancji nie naruszył więc wskazanego przepisu.
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu (art. 39312
k.p.c.).