Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 5 maja 2005 r., IV CK 735/04
Prawomocne rozstrzygnięcie o żądaniach opartych na art. 72 ustawy z
dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i
sejmików województw (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm.)
nie stanowi przyczyny odrzucenia pozwu o ochronę dóbr osobistych na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
Sędzia SN Mirosława Wysocka (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Waldemara T. przeciwko Lucynie P. i
Józefowi D. o ochronę dóbr osobistych, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 5 maja 2005 r. kasacji powoda od postanowienia Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 lutego 2004 r.
uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Okręgowego w
Gdańsku z dnia 17 listopada 2003 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 19 lutego 2004 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił
zażalenie powoda Waldemara T. na postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku,
którym odrzucono jego pozew przeciwko Lucynie P. i Józefowi D. o ochronę dóbr
osobistych, oparty na art. 23 i 24 k.c. Sąd Apelacyjny zaaprobował przyjętą przez
Sąd pierwszej instancji podstawę prawną odrzucenia pozwu, tj. art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., uznając, że sprawa o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami
została już prawomocnie osądzona. Nastąpiło to, w ocenie Sądów, w postępowaniu
przeprowadzonym z wniosku Waldemara T. wniesionego na podstawie art. 72
ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i
sejmików województw (jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547 ze zm. – dalej:
„Ord.wyb.”). Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepis ten „o charakterze
prywatnoprawnym”, zapewnia ochronę prawną wąsko określonemu gronu osób,
którymi są kandydaci na radnych i tylko w okresie kampanii wyborczej; osobom tym
przysługują żądania enumeratywnie wymienione w przepisie, którego zakres
„dotyczy znacznie węziej zakreślonego stanu faktycznego, niż ma to miejsce w
przypadku art. 23 i 24 k.c.”. Oznacza to, w ocenie Sądu, że przepisy Ordynacji
wyborczej stanowią lex specialis w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, potwierdza to treść art. 75 Ord.wyb.,
stanowiącego, że wykonanie uprawnień wynikających z Ordynacji nie ogranicza
możliwości dochodzenia przez osoby pokrzywdzone lub poszkodowane uprawnień
na podstawie przepisów innych ustaw, a w szczególności kodeksu karnego,
kodeksu cywilnego i Prawa prasowego, wobec osób, których działanie lub
zaniechanie w toku kampanii wyborczej naruszyło cudze dobra osobiste lub
majątkowe. W rozumieniu Sądu Apelacyjnego, brak tego przepisu mógłby
prowadzić do wniosku, że naruszenie dóbr osobistych kandydatów na radnych w
okresie kampanii wyborczej chronione jest wyłącznie na podstawie art. 72 Ord.wyb.
i że nie mogliby oni dochodzić ochrony na podstawie art. 23 i 24 k.c. Z tego wynika,
w ocenie Sądu, że ustawodawca – przez art. 75 Ord.wyb. – pozostawił kandydatowi
na radnego wybór podstawy ochrony.
W konkluzji Sąd Apelacyjny stwierdził, że skoro pomiędzy tymi samymi
stronami toczyło się postępowanie w trybie określonym przez Ordynację wyborczą,
które zostało prawomocnie zakończone, to wyklucza to możliwość wszczęcia
kolejnego postępowania na podstawie o art. 23 i 24 k.c. „jako że art. 72
wymienionej ustawy jest przepisem szczególnym wobec przepisów kodeksu
cywilnego, na podstawie którego powód zrealizował już swoje roszczenie wobec
pozwanego dotyczące naruszenia jego dóbr osobistych”.
Kasację od tego postanowienia powód oparł na podstawie naruszenia art. 199
ust. 1 pkt 2 i art. 366 k.p.c. przez błędną wykładnię i zastosowanie wyrażające się w
uznaniu, że rozstrzygnięcie zapadłe w postępowaniu nieprocesowym na podstawie
art. 72 Ord.wyb. tworzy pomiędzy stronami stan powagi rzeczy osądzonej w
zakresie roszczeń wynikających z art. 24 k.c., oraz na podstawie naruszenia art. 75
Ord.wyb. przez błędną wykładnię i zastosowanie polegające na uznaniu, że
regulacja ta wprowadza kumulatywny zbieg przepisów art. 72 Ord.wyb. i art. 24 k.c.,
wbrew brzmieniu art. 75 Ord.wyb., wskazującemu na niezależność środków
prawnych zawartych w tych przepisach. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Artykuł 72 Ord.wyb., podobnie jak analogiczne przepisy zawarte w innych
ordynacjach, ma ścisły związek z kampanią wyborczą, a jego podstawowym celem
jest zapewnienie prawidłowości prowadzonej kampanii. W tym dostrzegany jest tzw.
element publicznoprawny tej regulacji, eksponowany w literaturze i zaakcentowany
w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2002 r.,
SK 32/01 (OTK-A Zb.Urz. 2002 nr 3, poz. 31). Miało to wyraźny wpływ na
specyficznie ukształtowane przesłanki tego, niewątpliwie cywilnoprawnego
roszczenia, którego podstawę stanowi podanie nieprawdziwej informacji o
kandydacie, jeżeli informacja ta została zawarta w materiałach wyborczych
stanowiących formę agitacji prowadzonej w okresie kampanii wyborczej.
Roszczenie to może być dochodzone tylko w okresie kampanii, a wniosek o
wydanie orzeczenia „ma prawo” wnieść nie tylko pokrzywdzony kandydat, ale także
pełnomocnik zainteresowanego komitetu wyborczego, przy czym katalog żądań
(zakaz rozpowszechniania informacji, przepadek materiałów wyborczych,
nakazanie sprostowania informacji, nakazanie publikacji odpowiedzi, nakazanie
przeproszenia, nakazanie wpłacenia kwoty do 10 tysięcy zł na rzecz instytucji
charytatywnej) jest zamknięty. Jednocześnie ustawa zawiera szczególne regulacje
dotyczące postępowania (tryb, terminy, zaskarżanie), mające przede wszystkim na
celu jego radykalne przyspieszenie, co w sposób oczywisty wynika z jego ścisłego
powiązania z kampanią wyborczą. Przepisy art. 73 i 74 Ord.wyb. regulują zasady
dotyczące wykonania orzeczeń uwzględniających wnioski złożone na podstawie art.
72.
Z powyższego wynika wyraźnie, że art. 72 Ord.wyb. wprowadza
skonkretyzowane, samoistne i odmienne w stosunku do przewidzianych w art. 24
k.c., przesłanki faktyczne zastosowania tej prawnej podstawy żądań. Te właśnie
przesłanki faktyczne stanowiły podstawę żądania oraz przedmiot rozstrzygnięcia
zawartego w postanowieniu Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 16 października
2002 r., wydanego na podstawie art. 72 Ord.wyb.
Stosownie do art. 366 k.p.c., wyrok prawomocny ma powagę rzeczy
osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło, pomiędzy
tymi samymi stronami, przedmiot rozstrzygnięcia. Podstawę sporu stanowi zespół
okoliczności faktycznych, z których powód wywodzi swoje roszczenie, z tym
istotnym zastrzeżeniem, że o zakresie przedmiotowym powagi rzeczy osądzonej
decyduje to, co ostatecznie w danym wypadku było przedmiotem rozstrzygnięcia.
Gdy mowa o podstawie faktycznej sporu, chodzi o te fakty, które według hipotezy
danej normy prawnej uzasadniają zastosowanie jej dyspozycji. Dlatego o
tożsamości roszczenia można mówić, gdy zachodzi tożsamość podstawy faktycznej
i prawnej. W innym wypadku występuje wielość roszczeń, z której może wynikać
kwestia ich wzajemnego stosunku, ta jednak rozstrzygana jest na płaszczyźnie
materialnoprawnej. (...)
Oparcie prawomocnego wyroku na określonej podstawie faktycznej ogranicza
zakres powagi rzeczy osądzonej do tej podstawy. Jeżeli nie ma identyczności
przesłanek faktycznych przewidzianych dla określonych rodzajów
odpowiedzialności, nie zachodzi tożsamość podstaw rozstrzygnięcia, uzasadniająca
zarzut powagi rzeczy osądzonej. Przy badaniu zarzutu rzeczy osądzonej może
także mieć znaczenie cel procesów oraz oczekiwane skutki prawne, które mają
wywołać orzeczenia.
W stanie niniejszej sprawy była wyraźna różnica nie tylko charakteru i celów
postępowań, ale przede wszystkim, mająca pierwszorzędne znaczenie dla
rozważanej kwestii, różnica w zakresie przesłanek faktycznych żądań w obu
sprawach, jak i przesłanek prawnych roszczeń. Skoro podstawa sporu w sprawie
prawomocnie zakończonej była inna niż podstawa sporu w sprawie niniejszej, to
znaczy, że nie ma tożsamości pomiędzy tym, co w związku z podstawą sporu
stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia zawartego w postanowieniu wydanym na
podstawie art. 72 Ord.wyb. do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, a
tym, co w związku z podstawą sporu ma stanowić podstawę wyroku, który ma
rozstrzygać o powództwie opartym na art. 24 i 448 k.c. Zakres przedmiotowy
powagi rzeczy osądzonej, oceniony na podstawie o art. 366 k.p.c., sprzeciwiał się
zatem uznaniu, że sprawa o to samo roszczenie została już pomiędzy stronami
prawomocnie osądzona, co oznacza brak podstaw do odrzucenia pozwu o ochronę
dóbr osobistych z powołaniem się na art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
Zarzuty kasacji naruszenia tych przepisów okazały się więc uzasadnione, co
prowadziło do jej uwzględnienia (art. 39313
§ 1 k.p.c.). (...)