Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 maja 2005 r.
I UK 275/04
1. Udział wspólnika spółki cywilnej, którego wkład nie polega na świad-
czeniu usług (art. 861 § 1 k.c.), w zysku wypracowanym przez innych wspólni-
ków, nie jest wykonywaniem pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolno-
ści do pracy, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267).
2. Wspólnik spółki cywilnej, którego wkład nie polega na świadczeniu
usług, nie jest objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z tytułu pro-
wadzenia działalności gospodarczej.
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2005 r. sprawy z
odwołania Zbigniewa C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w S. o świadczenie rehabilitacyjne, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 27
maja 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 czerwca 2003 r.
zobowiązano Zbigniewa C. do zapłaty kwoty 34.007,42 zł z odsetkami w wysokości
12.362,98 zł tytułem zwrotu świadczenia rehabilitacyjnego pobranego nienależnie w
okresie od dnia 24 maja 2001 r. do dnia 18 maja 2002 r. Organ ubezpieczeń spo-
łecznych ustalił, że w trakcie pobierania tego świadczenia, przysługującego z pra-
cowniczego ubezpieczenia chorobowego w związku z niezdolnością do pracy spo-
wodowaną wypadkiem przy pracy, ubezpieczony został w dniu 4 czerwca 2001 r.
2
zgłoszony do ubezpieczenia zdrowotnego, a od dnia 24 maja 2001 r. do dnia 18
maja 2002 r. także do ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania pozarolniczej
działalności gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej „E.S.”. Fakt ten został zakwa-
lifikowany jako wykonywanie pracy zarobkowej powodujące - z mocy art. 17 w
związku z art. 22 ustawy z dnia z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - utratę prawa
do świadczenia rehabilitacyjnego, i - na podstawie art. 84 ustawy z dnia 13 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - obowiązek zwrotu pobranego
świadczenia.
Wyrokiem Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ka-
towicach z dnia 12 listopada 2003 r. decyzja ZUS została zmieniona przez ustalenie
prawa Zbigniewa C. do świadczenia rehabilitacyjnego i zwolnienie go z obowiązku
jego zwrotu. Sąd Rejonowy, uznając zasadność odwołania, powołał się na pogląd
Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 6 lutego 2001 r., III ZP 31/00
(OSNAPiUS 2002 nr 18, poz. 445) i wskazał, że pozbawienie ubezpieczonego prawa
do świadczenia mogłoby nastąpić, gdyby jego niezdolność do pracy powstała po
ustaniu tytułu ubezpieczenia, podczas gdy w przedmiotowej sprawie niezdolność do
pracy powstała w trakcie ubezpieczenia i trwała po jego ustaniu. Przede wszystkim
jednak uznał, że nie można mówić o podjęciu przez skarżącego działalności zarob-
kowej, gdyż mimo po przystąpienia do spółki cywilnej „E.S.” nie pracował ani nie
prowadził działalności gospodarczej. Do dnia 4 czerwca 2001 r. działalność spółki
była zresztą zawieszona, a po jej podjęciu, nie on lecz wspólnicy zgłosili go do ubez-
pieczeń społecznych (zgodnie z informacją uzyskaną w ZUS) mimo nieprowadzenia
przez niego działalności zarobkowej.
W apelacji organ ubezpieczeń społecznych zarzucił pominięcie dowodów
świadczących o prowadzeniu przez ubezpieczonego działalności gospodarczej, które
realizowało się w uzyskaniu wpisu do ewidencji tej działalności, udziale w posiedze-
niach wspólników oraz przystąpieniu do ubezpieczenia.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 maja 2004 r. oddalił apelację, wskazując,
że ubezpieczony po przystąpieniu do spółki cywilnej nie wykonywał żadnej działalno-
ści, gdyż był w tym czasie niezdolny do pracy i podlegał intensywnemu leczeniu krę-
gosłupa, sam zaś udział w spółce cywilnej i opłacanie składek ubezpieczeniowych
ocenił jako niewystarczającą podstawę do stwierdzenia, że wykonywał działalność
zarobkową. O wykonywaniu takiej działalności nie mogło także świadczyć jego
3
uczestniczenie w posiedzeniu wspólników w dniu 30 czerwca 2001 r. odbytym wy-
łącznie w celu podjęcia decyzji o podziale zysków. Sąd zwrócił również uwagę, że
udział ubezpieczonego wyniósł tylko 10%, podczas gdy pozostali wspólnicy, wyko-
nujący działalność, dla której spółka została zawiązana, uzyskali po 45% zysku.
Uwzględnił, że ubezpieczony uczestniczył w tym podziale tylko dlatego, że wspólnicy
chcieli mu pomóc w zebraniu środków na operację w Niemczech. Uznał, że pozba-
wienie ubezpieczonego prawa do świadczenia rehabilitacyjnego mogłoby nastąpić w
okolicznościach przewidzianych w art. 15 i nast. ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a te w przedmiotowej
sprawie nie zachodziły.
Kasacja organu rentowego, oparta na podstawie naruszenia art. 17 w związku
z art. 22 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa, przez przyjęcie, że „ubezpieczonemu przysługuje prawo do
świadczenia rehabilitacyjnego za okres od dnia 1 czerwca 2001 r. do dnia 18 maja
2002 r. i zwolnienie go z obowiązku zwrotu świadczenia za ten okres”, zawierała
wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy lub uchyle-
nie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Rozpoznanie kasacji skarżący
uzasadnił potrzebą wykładni przepisów stanowiących jej podstawę przez wyjaśnie-
nie, „czy prowadzenie działalności gospodarczej i pobieranie z niej dochodów sta-
nowi przesłankę utraty prawa do świadczenia rehabilitacyjnego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jedyny podniesiony przez skarżącego zarzut kasacyjny dotyczył naruszenia
przepisów prawa materialnego, w związku z czym Sąd Najwyższy jest związany
ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku Sądu drugiej
instancji, a w tym - mającym zasadnicze znaczenie w sprawie - stwierdzeniem, że w
trakcie pobierania świadczenia rehabilitacyjnego ubezpieczony nie wykonywał dzia-
łalności gospodarczej.
Należy zauważyć, że Sąd pierwszej instancji za podstawę prawną rozstrzy-
gnięcia przyjął art. 13 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (w brzmieniu Dz.U.
Nr 60, poz. 636 ze zm.), którego celem jest zapewnienie środków utrzymania do
4
czasu ustania niezdolności do pracy i podjęcia nowej działalności zarobkowej. Prze-
pis ten, jak zresztą trafnie stwierdził także Sąd drugiej instancji, w stanie prawnym
sprzed dnia 1 lipca 2004 r. znajdował zastosowanie tylko w sytuacji, w której niezdol-
ność do pracy powstała po ustaniu tytułu ubezpieczenia (por. art. 12 pkt 3 ustawy z
dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Z ustalonych przez Sądy fak-
tów wynika, że niezdolność Zbigniewa C. do pracy powstała w czasie zatrudnienia w
ramach stosunku pracy, w związku z tym mógł utracić prawo do świadczenia rehabi-
litacyjnego, gdyby w ustalonym stanie faktycznym zaszły przesłanki określone w art.
17 ust.1 i 2 ustawy. Sąd Okręgowy stwierdził jednak, że opisane w art. 15 i nast.
ustawy okoliczności pozbawienia prawa do świadczenia z ubezpieczenia chorobo-
wego nie zaistniały. Stosownie do art. 17 ustawy zasiłkowej, ubezpieczony wykonu-
jący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystują-
cy zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do
zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Ponadto, zasiłek chorobowy nie
przysługuje w wypadku, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Zgodnie z
art. 22 ustawy, przepis ten ma odpowiednie zastosowanie do świadczenia rehabilita-
cyjnego. Celem zawartej w nim normy jest zapobieżenie nadużywaniu prawa do
świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w okresie niezdolności do pracy polegają-
ce na wykonywaniu pracy zarobkowej lub wykorzystywaniu zwolnienia lekarskiego
do innych celów niż służące poprawie stanu zdrowia ubezpieczonego. W tej sytuacji
rozważenia wymagało, czy Zbigniew C. wykonywał w czasie pobierania świadczenia
rehabilitacyjnego pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgod-
nie z jego przeznaczeniem.
Bezsporne jest, że przed ustaniem stosunku pracy ubezpieczony został
wspólnikiem spółki cywilnej, a zatem przedsiębiorcą w rozumieniu art. 2 ust. 3 obo-
wiązującej wówczas ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospo-
darczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.), w zakresie prowadzonej działalności go-
spodarczej. Wkład ubezpieczonego do spółki zawiązanej na podstawie art. 860 k.c.
nie polegał jednak na świadczeniu usług (art. 861 § 1 k.c.) i przedmiotem jego dzia-
łania w spółce nie było wykonywanie działalności gospodarczej, o której mowa w art.
2 ust. 1 wymienionej ustawy, nie był więc on - stosownie do art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.) - obowiązkowo objęty ubezpieczeniem (por. wyroku Sądu Najwyż-
5
szego z dnia 12 stycznia 2000 r., II UKN 302/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 326, z
dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN 392/97, OSNAPiUS 1998 nr 19, poz. 584, z dnia 14
kwietnia 1999 r., II UKN 570/98, OSNAPiUS 2000 nr 13, poz. 518). W związku z tym
nietrafny jest argument skarżącego, że o utracie prawa do świadczenia rehabilitacyj-
nego decydował fakt zgłoszenia do ubezpieczenia.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd wyrażony
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1999 r., II UKN 570/98 (OSNAPiUS
2000 nr 13, poz. 518), że wspólny cel gospodarczy, do którego osiągnięcia zobowią-
zują się wspólnicy spółki cywilnej niekoniecznie musi oznaczać tylko cel zarobkowy,
a realizacja tego celu nie zawsze będzie równoznaczna z prowadzeniem działalności
gospodarczej w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej. Skoro więc obo-
wiązek ubezpieczenia społecznego został nałożony na wspólników spółki cywilnej od
dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności, to gdy działalność ta nie została rozpoczęta i nie była wykonywana,
obowiązek ubezpieczenia nie obejmuje tych wspólników.
Ostatecznie, skoro Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie pobierania świadczenia
rehabilitacyjnego ubezpieczony nie był pracownikiem spółki cywilnej, nie świadczył
pracy w ramach jakiegokolwiek stosunku pracy ani nie wykonywał działalności go-
spodarczej, a wnoszący kasację nie podniósł zarzutu dokonania błędnych ustaleń
faktycznych, Sąd Najwyższy, związany ustaleniami dokonanymi przez ten Sąd, nie
mógł sięgnąć po inną ocenę prawną.
Mając to na względzie orzekł jak w sentencji (art. 39312
k.p.c.).
========================================