Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 25 MAJA 2005 R.
SNO 24/05
Toczące się przeciw obwinionemu sędziemu postępowanie karne nie
może być uznane za długotrwałą przeszkodę uzasadniającą zawieszenie
postępowania dyscyplinarnego (art. 22 § 1 k.p.k. w związku z art. 128
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.
U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.).
Przewodniczący: sędzia SN Tomasz Grzegorczyk.
Sędziowie SN: Jacek Gudowski (sprawozdawca), Bronisław Czech.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny na posiedzeniu z udziałem Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego oraz protokolanta w sprawie sędziego Sądu
Rejonowego po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2005 r. zażalenia wniesionego
przez Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych na
postanowienie Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 2 marca 2005
r., sygn. akt (...)
postanowił:
u c h y l i ć zaskarżone p o s t a n o w i e n i e.
U z a s a d n i e n i e
Sędzia Sądu Rejonowego została postawiona pod zarzutem popełnienia
przewinienia dyscyplinarnego przewidzianego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070
ze zm.; dalej jako „Prawo o u.s.p.”), polegającego na tym, że w dniu 29 sierpnia
1997 r. poświadczyła nieprawdę w oryginale księgi wieczystej nr KW 103286,
prowadzonej przez Sąd Rejonowy – Wydział Ksiąg Wieczystych, co do tego, że
wpis hipoteki przymusowej na rzecz Banku Depozytowo-Kredytowego S.A. IV
Oddział w A. na nieruchomości objętej tą księgą został dokonany w dniu 21
sierpnia 1997 r., czym działała na szkodę Elżbiety Marii F. i Dominiki F. jako
wspólników spółki cywilnej „J.D.E. D.(...) S.C., Kompleksowa Realizacja
Inwestycji” z siedzibą w A.
Wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2004 r., sygn. akt (...), Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny uznał obwinioną winną popełnienia tego czynu i na podstawie
art. 109 § 1 pkt 4 Prawa o u.s.p. wymierzył jej karę dyscyplinarną przeniesienia
na inne miejsce służbowe.
Na skutek apelacji obwinionej Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny
wyrokiem z dnia 20 stycznia 2005 r., sygn. akt SNO 57/04, uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania.
2
Sąd Najwyższy – obok innych stwierdzeń uzasadniających uchylenie wyroku
Sądu pierwszej instancji – dostrzegł, że przed Sądem Rejonowym równolegle
toczy się postępowanie karne przeciwko sędziemu Sądu Rejonowego,
oskarżonej o popełnienie tego samego czynu, stanowiącego przestępstwo z art.
271 § 1 k.k. Wyrokiem tego Sądu z dnia 29 sierpnia 1997 r. oskarżoną uznano
winną popełnienia tego czynu, stanowiącego przypadek mniejszej wagi i
skazano ją na karę grzywny. Wyrok ten został jednak uchylony wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 10 listopada 2004 r., sygn. akt (...), i sprawa jest w toku.
Na tym tle Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zgodnie z art. 119 Prawa o
u.s.p., zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie
wstrzymuje biegu postępowania dyscyplinarnego. Nie oznacza to jednak, że w
każdym wypadku postępowanie karne pozostaje bez wpływu na tok
postępowania dyscyplinarnego, jeśli bowiem przedmiotem rozpoznania w obu
postępowaniach jest kwestia odpowiedzialności sędziego za ten sam czyn
zabroniony – raz traktowany jako przewinienie dyscyplinarne, innym razem
jako przestępstwo, to osobę, na której ciąży zarzut popełnienia przestępstwa,
uważa się za niewinną dopóty, dopóki wina tej osoby nie zostanie udowodniona
i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (art. 42 ust. 3 Konstytucji RP i art.
5 § 1 k.p.k). Winę sprawcy związaną z popełnieniem przestępstwa – zdaniem
Sądu Najwyższego – może stwierdzić tylko wyrok sądu wydany w
postępowaniu karnym. Wyrok sądu dyscyplinarnego uznający obwinionego
sędziego za winnego popełnienia przewinienia służbowego, wyczerpującego
znamiona przestępstwa nie może zapaść w postępowaniu dyscyplinarnym zanim
domniemanie niewinności nie zostanie obalone prawomocnym wyrokiem
wydanym w postępowaniu karnym. Gdyby czyn zarzucony obwinionej nie nosił
znamion przestępstwa, wówczas nastąpiłoby już przedawnienie karalności
przewinienia (art. 108 § 2 Prawa o u.s.p.). Tylko wtedy, gdy przewinienie
dyscyplinarne zarzucone obwinionej zawiera znamiona przestępstwa, dalsze
prowadzenie postępowania dyscyplinarnego może doprowadzić do jej ukarania
(art. 108 § 4 Prawa o u.s.p.). Jeżeli przedmiotem toczących się równocześnie
postępowań – dyscyplinarnego i karnego – jest odpowiedzialność sędziego
związana z zarzutem popełnienia tego samego czynu o znamionach
przestępstwa, brak wydanego w postępowaniu karnym wyroku obalającego
domniemanie niewinności może – co stwierdził już Sąd Najwyższy w
postanowieniu z dnia 27 listopada 2003 r., sygn. akt SNO 73/03 (OSNSD 2003,
nr 2, poz. 67) – stanowić przeszkodę uniemożliwiającą kontynuowanie
postępowania dyscyplinarnego.
Odwołując się do tego poglądu i uznając go z mocy art. 442 § 3 k.p.k. za
wiążący, Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny postanowieniem z dnia 2 marca
2005 r., sygn. akt (...), działając na podstawie art. 22 § 1 k.p.k. w związku z art.
128 Prawa o u.s.p., zawiesił postępowanie dyscyplinarne do czasu zakończenia
postępowania karnego przeciwko obwinionej, toczącego się przed Sądem
Rejonowym, sygn. akt (...).
3
W zażaleniu na to postanowienie, zmierzającym do jego uchylenia i
przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji celem kontynuowania
postępowania, Rzecznik Dyscyplinarny Sędziów Sądów Powszechnych zarzucił
obrazę przepisów postępowania (art. 22 § 1 i art. 339 § 3 i 5 k.p.k. w związku z
art. 128 Prawa o u.s.p.) polegającą na przeprowadzeniu czynności procesowej i
wydaniu postanowienia o zawieszeniu postępowania bez uprzedniego
zawiadomienia rzecznika dyscyplinarnego o miejscu i czasie posiedzenia, a
także na błędnym uznaniu, że toczące się wobec obwinionej postępowanie karne
stanowi długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie toczącego się
równocześnie postępowania dyscyplinarnego.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
Najdalej idący zarzut zażalenia, polegający na wytknięciu „ewidentnego i
rażącego” naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 339 § 3 i 5 k.p.k. przez
po-zbawienie stron udziału w posiedzeniu dotyczącym zawieszenia
postępowania, nie może być uznany za uzasadniony. Zgodnie z przytoczonym
przepisem, w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania zaskarżonego
postanowienia, nadanym ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks
postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie
informacji niejawnych (Dz. U. Nr 111, poz. 1061), mającym odpowiednie
zastosowanie w postępowaniu dyscyplinarnym (art. 128 Prawa o u.s.p.), prezes
sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba
umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11 k.p.k., albo z powodu
oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia, wydania postanowienia o
niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia trybu
postępowania, zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków
postępowania przygotowawczego, a także potrzeba wydania postanowienia o
zawieszeniu postępowania oraz w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub
innego środka przymusu albo wydania wyroku nakazowego (§ 3). Udział stron,
obrońców i pełnomocników, a ściślej – prokuratora i obrońców, jest
obowiązkowy jedynie w wypadku posiedzenia dotyczącego orzeczenia środka
zabezpieczającego określonego w art. 94 albo 95 k.k., a możliwy – w
posiedzeniach dotyczących umorzenia postępowania z którejkolwiek z przyczyn
oraz wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub
innego środka przymusu albo wydania wyroku nakazowego (§ 5). Zarazem jest
oczywiste, że określony w art. 117 k.p.k. obowiązek zawiadomienia przez sąd o
czasie i miejscu dokonania czynności dotyczy tylko tych posiedzeń, w których
strony, obrońcy lub pełnomocnicy muszą lub mogą wziąć udział.
W tej sytuacji omawiany zarzut musi być uznany za chybiony, a jego
postawienie wynika – jak się wydaje – z nieporozumienia, polegającego na
odwołaniu się przez skarżącego do poprzedniego brzmienia art. 339 k.p.k.,
4
przewidującego obowiązek wzięcia przez prokuratora udziału w każdym
posiedzeniu określonym w § 3 tego przepisu.
Nie można natomiast odmówić racji tym zarzutom skarżącego, które
wskazują, że zastosowanie przez Sąd pierwszej instancji art. 22 § 1 k.p.k. w
związku z art. 128 Prawa o u.s.p. nie było prawidłowe. Należy w tym zakresie
podnieść, że niewątpliwie, zgodnie z art. 5 § 1 k.p.k., sędziego ochrania zasada
domniemania niewinności, co oznacza, iż tylko prawomocny wyrok sądu
stwierdzający jego winę tę ochronę uchyla. Z tego względu sąd dyscyplinarny
ma nakaz traktowania obwinionego – w zakresie stawianego mu zarzutu
popełnienia przestępstwa – jako niewinnego do czasu obalenia zasady
domniemania niewinności, nie może zatem kwalifikować czynu popełnionego
przez obwinionego jako przewinienia tylko na podstawie uznania, że wyczerpał
on znamiona przestępstwa. Fakt ten nie usuwa jednak obowiązku oceny, czy –
niezależnie od ocen stawianych na gruncie prawa karnego – zarzucany
obwinionemu czyn stanowi przewinienie dyscyplinarne. Ujmując tę kwestię
inaczej należy stwierdzić, że ocena popełnienia przewinienia dyscyplinarnego
jako czynu bezprawnego, zawinionego i noszącego ładunek społecznej
szkodliwości dotyczącego wykonywania służby sędziowskiej lub godności
pełnionego urzędu musi być samoistna, niezależna od ocen dokonywanych w
postępowaniu karnym, w związku z czym dany czyn – prawnie obojętny z
punktu widzenia prawa karnego – może być kwalifikowany i „samodzielnie”
osądzony jako przewinienie dyscyplinarne.
Postawiona teza znajduje dodatkowe potwierdzenie w treści art. 120 § 1
Prawa o u.s.p., który stwierdza wyraźnie, że wyrok uniewinniający wydany w
postępowaniu karnym nie przeszkadza podjęciu czynności dyscyplinarnych, a w
konsekwencji wydaniu przez sąd dyscyplinarny wyroku skazującego. Przepis
ten, łącznie z art. 119 Prawa o u.s.p., wskazuje, że postępowania karne i
dyscyplinarne mają charakter autonomiczny także wtedy, gdy dotyczą tego
samego czynu. Jest przy tym oczywiste, że zgodnie z art. 8 § 1 k.p.k. w związku
z art. 128 Prawa o u.s.p. w postępowaniu dyscyplinarnym sąd rozstrzyga
samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany
rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.
W konsekwencji należy stwierdzić, że zawieszenie postępowania
dyscyplinarnego do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie
przeciwko obwinionej, toczącej się przed Sądem Rejonowym, sygn. akt (...),
było bezzasadne, a toczące się przeciw obwinionej postępowanie karne nie
mogło być uznane za długotrwałą przeszkodę uzasadniającą – zgodnie z art. 22
§ 1 k.p.k. w związku z art. 128 Prawa o u.s.p. – zawieszenie postępowania
dyscyplinarnego (por. także np. postanowienie Sądu Najwyższego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 7 kwietnia 2004 r., SNO 12/04, OSNSD 2004, nr 1, poz.
18). Tym samym skład rozpoznający zażalenie nie podziela poglądu, który
został wyrażony w cytowanym już postanowieniu Sądu Najwyższego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 27 listopada 2003 r., SNO 73/03.
5
Na koniec trzeba zaznaczyć, że – wbrew temu, co stwierdził Sąd
Dyscyplinarny pierwszej instancji – treść uzasadnienia wyroku Sądu
Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 20 stycznia 2005 r., sygn. akt SNO
57/04, nie dawała podstaw do przyjęcia związania, o jakim mowa w art. 442 § 3
k.p.k. w związku z art. 128 Prawa o u.s.p.
Z tych przyczyn orzeczono, jak na wstępie (art. 437 § 1 k.p.k. w związku z
art. 128 Prawa o u.s.p.).