Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 czerwca 2005 r.
II PK 289/04
Przepis art. 5 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kieru-
jących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.) nie sta-
nowi podstawy roszczenia o przyznanie świadczenia dodatkowego (nagrody
jubileuszowej).
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz
(sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Józefa A. przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego A. SA w T. o
zapłatę nagrody jubileuszowej, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu-Ośrodka Zamiejscowego
w Koninie z dnia 31 maja 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu-Ośrodek
Zamiejscowy w Koninie wyrokiem z dnia 31 maja 2004 r. [...] oddalił apelację powoda
Józefa A. od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Turku z dnia 17 lutego 2004 r.
[...] oddalającego powództwo przeciwko Kopalni Węgla Brunatnego „A.” SA w T. o
zapłatę nagrody jubileuszowej.
Sąd pierwszej instancji ustalił, a ustalenia te zaaprobował Sąd drugiej instan-
cji, iż powód był zatrudniony u strony pozwanej od dnia 16 sierpnia 1976 r. do dnia
31 grudnia 2002 r. W dniu 7 sierpnia 1999 r. pomiędzy powodem a pozwaną Kopal-
nią została zawarta umowa o pracę, na mocy której powód został zatrudniony jako
członek zarządu Spółki. W umowie zawarto postanowienie, że powodowi będzie
przysługiwała nagroda jubileuszowa na zasadach określonych w zakładowym ukła-
dzie zbiorowym pracy. W związku z ustawą z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu
2
osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. Nr 26, poz. 306 ze zm.)
powód i strona pozwana podpisali w dniu 28 września 2000 r. aneks do umowy o
pracę z mocą obowiązującą od dnia 1 września 2000 r. Na mocy pkt 1 ppkt 4 skre-
ślono w § 6 ust. 1, 2 i 4 umowy o pracę z dnia 7 sierpnia 1999 r., co oznaczało że z
dniem 1 września 2000 r. powód utracił prawo do nagrody jubileuszowej. Zgodnie z
pkt. 1 ust. 6 aneksu członkowi zarządu mogą być przyznane świadczenia dodatkowe
z tytułu zatrudnienia, w tym świadczenia bytowe, socjalne, komunikacyjne, ubezpie-
czenie majątkowe i osobowe - inne lub wyższe niż ustalone w regulaminach wyna-
gradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbiorowych pracy oraz od-
rębnych przepisach, zgodnie z wykazem świadczeń dodatkowych oraz trybem ich
przyznawania, określonych przez Prezesa Rady Ministrów w drodze rozporządzenia.
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowego wykazu
świadczeń dodatkowych, które mogą być przyznawane osobom kierującym niektó-
rymi podmiotami prawnymi oraz trybu ich przyznawania zostało wydane w dniu 21
stycznia 2003 r. Rozporządzenie wymienia rodzaje świadczeń dodatkowych, wśród
których jest także nagroda jubileuszowa. Rozporządzenie to obowiązuje od dnia 15
lutego 2003 r. i ma zastosowanie do świadczeń dodatkowych, które mogą być przy-
znawane od dnia 1 stycznia 2003 r. (§ 4 rozporządzenia).
Zgodnie z art. 2 § 3 Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla pracowników
Kopalni Węgla Brunatnego „A.” SA układ nie zawiera zasad wynagradzania członków
zarządu Spółki. Stosownie do art. 65 § 1 pkt d ZUZP, pracownikowi pozwanej za 30
lat pracy przysługuje nagroda jubileuszowa. Zgodnie zaś z § 4 tego układu do stażu
pracy, od którego zależy prawo do nagrody jubileuszowej zalicza się czas nauki w
określonej szkole. Powód (po doliczeniu okresu studiów) 30-letni wymagany staż
pracy u strony pozwanej osiągnął w dniu 16 sierpnia 2001 r.
W okresie od dnia 1 marca 2002 r. do dnia 31 grudnia 2002 r. powód był za-
trudniony przez pozwaną na podstawie umowy o pracę na czas określony. W tym
okresie nie pełnił już funkcji członka zarządu. Po dniu 1 stycznia 2003 r. na podsta-
wie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. aktualnym
członkom zarządu pozwanej, jako świadczenie dodatkowe zostały przyznane nagro-
dy jubileuszowe.
Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z treścią art. 24126
§ 2 k.p. układ zbiorowy
nie może określać zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy
zakładem pracy, a taką jest osoba wchodząca w skład organu zarządzającego. W
3
ocenie Sądu Rejonowego przez zasady wynagradzania należy rozumieć postano-
wienia określające warunki „przyznawania wynagrodzenia za pracę oraz innych,
dodatkowych jej składników”, a nagroda jubileuszowa, jeżeli przewidują ją przepisy
płacowe należy do wynagrodzenia za pracę, a nie do innych świadczeń związanych
z pracą. Sąd pierwszej instancji rozpatrywał prawo powoda do nagrody jubileuszowej
analizując postanowienia ZUZP i umowy o pracę zmienionej aneksem. Skoro zaś
ZUZP wyraźnie stanowi, że nie zawiera zasad wynagradzania członków Spółki, to
źródłem uprawnień do nagrody jubileuszowej była umowa o pracę. Jednakże wolą
stron było pozbawienie powoda prawa do nagrody jubileuszowej, co uczyniły anek-
sem do umowy o pracę z dnia 28 września 2000 r. Wobec tego mimo osiągnięcia
przez powoda 30 lat stażu pracy prawo do nagrody jubileuszowej mu nie przysługi-
wało. Sąd zwrócił też uwagę, że w tej dacie powód był osobą zarządzającą, mimo to
nie domagał się nagrody jubileuszowej, przez co - należy domniemywać - że przyj-
mował, iż nagroda ta mu nie przysługuje. Okoliczność - w świetle ustawy z dnia 3
marca 2001 r. (art. 11) - zaś, że członkom zarządu mogą być przyznane świadczenia
dodatkowe, np. w postaci nagrody jubileuszowej nie oznaczała obligatoryjności ich
przyznawania i nie rodziła po stronie powoda możliwości żądania ich przyznania.
Nadto rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 stycznia 2003 r. (obowią-
zujące od dnia 15 lutego 2003 r.) ma zastosowanie do świadczeń dodatkowych,
które mogą być przyznawane od dnia 1 stycznia 2003 r., wobec czego w okresie do
dnia 31 grudnia 2002 r. nie można było realizować świadczeń dodatkowych z uwagi
na brak podstaw prawnych. Aktualnym członkom zarządu pozwanej Spółki zostały
przyznane po dniu 21 stycznia 2003 r. nagrody jubileuszowe nie na podstawie ZUZP,
lecz jako świadczenie dodatkowe przewidziane rozważanym rozporządzeniem. Po-
wód od dnia 1 stycznia 2003 r. nie był już pracownikiem strony pozwanej, nie było
więc podstaw do przyznania mu nagrody jubileuszowej
Kasację od powyższego wyroku powód oparł na podstawie: 1) naruszenia art.
24126
k.p., przez przyjęcie, że nagroda jubileuszowa wchodzi w skład pojęcia zasad
wynagradzania osób zarządzających zakładem pracy; 2) błędnej wykładni art. 9 § 1,
2 i 3 k.p. w związku z art. 2 § 3 ZUZP, które nie dotyczą świadczeń dodatkowych, w
tym nagrody jubileuszowej w rozumieniu art. 5 ust. 2 i w związku z art. 11 ust. 1 i 2
ustawy o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi; 3) naru-
szenia art. 24113
k.p., gdyż wprowadzenie tzw. ustawy kominowej nie zostało po-
przedzone wypowiedzeniem zmieniającym skierowanym do powoda; 4) błędnej wy-
4
kładni art. 11 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. przez przyjęcie, że świadczeń
dodatkowych nie można było przyznać powodowi przed wejściem w życie rozporzą-
dzenia wykonawczego z dnia 21 stycznia 2003 r. do tej ustawy; 5) błędnej wykładni §
2 ust. 1 i 3 w związku z § 1, § 3 i § 4 powołanego rozporządzenia wykonawczego,
przez uznanie, że przepisy te odnoszą się do wszystkich świadczeń dodatkowych, a
nie tylko tych, które przekraczają 25% stawek przewidzianych ZUZP oraz wadliwego
rozumienia fakultatywności przyznania świadczeń, które to pojęcie odnosi się do sa-
mej nadwyżki ponad 25%; 6) niewłaściwego zastosowania art. 24126
k.p. i art. 2 § 3
ZUZP, prowadzącego do dyskryminacji powoda; 7) niezastosowania § 4 w związku z
§ 7 i 8 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. i
przepisów ZUZP do powoda, który przechodził w czwartym kwartale 2003 r. na eme-
ryturę; 8) naruszenia przepisów postępowania: art. 382 w związku z art. 386 § 1 i 4
k.p.c. oraz art. 380 w związku z art. 381 k.p.c. przez przyjęcie w całości ustaleń Sądu
Rejonowego jako ustaleń własnych; art. 385 i art. 328 k.p.c. oraz art. 233 § 1 w
związku z art. 378 i 381 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie występują, nakładając się częściowo na siebie, ure-
gulowania zawarte w różnych aktach kształtujących uprawnienia płacowe. Uzasadnia
to w pierwszym rzędzie uporządkowanie tej materii. Do czasu uzyskania statusu
członka zarządu strony pozwanej potencjalne prawo powoda do nagrody jubileuszo-
wej wynikało z postanowień ZUZP pozwanej Kopalni Węgla Brunatnego „A." SA.
Przepis art. 85 układu przewidywał prawo do nagrody jubileuszowej między innymi
dla pracowników z 30-letnim stażem pracy. Następnie powód został wybrany w skład
zarządu pozwanej. Układ zbiorowy pracy (zgodnie z art. 24226
k.p.) postanawiał, że
nie zawiera zasad wynagradzania członków zarządu. Wynagrodzenie członków za-
rządu pozwanej było ustalane w drodze zawieranych umów (umów o pracę). Z po-
wodem taka umowa o pracę została zawarta w dniu 7 sierpnia 1999 r. W umowie
przewidziano między innymi, że z tytułu stosunku pracy powodowi przysługuje na-
groda jubileuszowa „w wysokości ustalonej w zakładowym układzie zbiorowym pracy
kopalni A.”. Dla powoda źródłem jego uprawnień płacowych, w tym prawa do na-
grody jubileuszowej, stała się umowa o pracę, nie były nimi natomiast postanowienia
5
układowe, do których umowa o pracę odsyłała jedynie w zakresie treści niektórych
postanowień.
Uchwalona w dniu 3 marca 2000 r. ustawa o wynagradzaniu osób kierujących
niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U Nr 26, poz. 306 ze zm., zwana też „ustawą
kominową"), przewidywała w art. 5, że osobom tym, niezależnie od podstawy nawią-
zania stosunku pracy lub rodzaju umowy cywilnoprawnej stanowiącej podstawę za-
trudnienia przysługuje wyłącznie wynagrodzenie miesięczne, a ponadto osobom tym
mogą być przyznane świadczenia dodatkowe oraz nagroda roczna. Świadczeniami
dodatkowymi są świadczenia z tytułu zatrudnienia, w tym bytowe, socjalne, komuni-
kacyjne, oraz ubezpieczenia majątkowe i osobowe - inne bądź wyższe niż ustalone
w regulaminach wynagradzania, zakładowych i ponadzakładowych układach zbioro-
wych pracy oraz w odrębnych przepisach (art. 11). Nagrody roczne mogły być przy-
znawane w zależności od osiągniętych wyników finansowych (art. 10).
Przed dniem wejścia w życie wymienionej ustawy, mianowicie 28 września
2000 r. został sporządzony aneks do umowy o pracę, którym między innymi wykre-
ślono z treści łączącej powoda z pozwaną umowy o pracę wykreślono postanowienia
dotyczące nagrody jubileuszowej. Konsekwencją dokonanej zmiany treści umowy o
pracę było, że odpadło jedyne w istniejącym stanie prawnym źródło prawa powoda
do nagrody jubileuszowej po osiągnięciu 30 lat pracy. Zgodnie z umową o pracę
sprzed jej zmiany powód mógłby uzyskać nagrodę jubileuszową z tytułu 30-letniego
stażu pracy, przypadającego w okresie pełnienia funkcji członka zarządu strony po-
zwanej. Wysokość tej nagrody podlegałaby ograniczeniom wynikającym z art. 11
ustawy kominowej.
Nie jest trafny zarzut kasacji błędnej wykładni art. 24126
§ 2 k.p., zmierzający
do wykazania, że w istocie źródłem prawa powoda do nagrody jubileuszowej
pozostawał w dalszym ciągu układ zbiorowy pracy, ponieważ nagroda jubileuszowa
nie jest elementem składowym pojęcia zasad wynagradzania, o których mowa w tym
przepisie. Nagrody jubileuszowe uregulowane układami zbiorowymi pracy, regulami-
nami wynagradzania, a nawet przewidziane umowami o pracę, jeżeli prawo do nich
wiąże się z osiągnięciem oznaczonego okresu zatrudnienia (stażu), pod względem
charakteru prawnego stanowią rodzaj premii, tj. szczególnego elementu (składnika)
wynagrodzenia przypadającego z tytułu długoletniej pracy u danego pracodawcy.
Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmuje, że premia (gratyfikacja, nagroda) jubileu-
szowa stanowi element wynagrodzenia za pracę, a zatem jest objęta regulacją art.
6
24126
k.p. (szerzej zob. uzasadnienie wyroku z dnia 9 września 2004 r., I PKN
423/03, OSNP 2005 nr 6, poz. 83). Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela
ten kierunek interpretacji. W świetle powyższej wykładni nie jest uzasadniony zarzut
kasacji naruszenia art. 5 ust. 2 w związku z art. 11 ust. 1 i 2 ustawy kominowej w
związku z art. 9 § 1 i 2 k.p. oraz w związku z art. 2 § 3 układu zbiorowego. Nagroda
jubileuszowa nie ma charakteru wynagrodzenia miesięcznego, jest natomiast świad-
czeniem dodatkowym w rozumieniu art. 5 w związku z art. 11 tej ustawy. Wyliczenie
w art. 11 świadczeń dodatkowych ma charakter przykładowy, decydujące jest stwier-
dzenie ustawowe, że są nimi „świadczenia z tytułu zatrudnienia". Nagroda jubileu-
szowa jest świadczeniem z tytułu zatrudnienia skoro przypada z tytułu długoletniej
pracy.
Nie jest również usprawiedliwiony zarzut kasacji naruszenia art. 42 w związku
z art. 24113
k.p. przez brak zastosowania wypowiedzenia zmieniającego w zakresie
układowych warunków wynagradzania. Przepis art. 24113
k.p. dotyczy zupełnie innej
sytuacji, tj. wprowadzenia nowych regulacji układowych, co w sprawie nie miało miej-
sca, natomiast art. 42 k.p. dotyczy wypowiedzenia dotychczasowych warunków
pracy i płacy, a nie ich zmiany w drodze ustawowej, co było przedmiotem regulacji
ustawy kominowej, której przepis art. 5 ma charakter ius cogens.
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 11 ust. 1 i 3 ustawy należy stwierdzić, że
podstawę materialnoprawną przyznania świadczeń dodatkowych stanowi art. 5
ustawy, a przewidziane art. 11 ust. 3 tej ustawy rozporządzenie wykonawcze miało
zawierać szczegółowy wykaz świadczeń oraz określać tryb ich przyznawania. Można
by bronić poglądu, że odesłanie w art. 11 do rozporządzenia wykonawczego nie sta-
nowiło przeszkody do przyznania świadczenia dodatkowego już w okresie przed wej-
ściem w życie rozporządzenia wykonawczego. Rzecz jednak w tym, że powołane
przepisy, a zwłaszcza art. 5 ustawy, nie stwarzają podstawy do powstania roszczenia
prawnego o przyznanie świadczenia dodatkowego (nagrody jubileuszowej). W sytua-
cji braku u powoda odrębnej podstawy prawnej do nagrody jubileuszowej nie można,
zdaniem Sądu Najwyższego, konstruować dla powoda prawa do nagrody jubileu-
szowej w oparciu o powołane przepisy ustawy kominowej. W wyroku z dnia 29
kwietnia 2005 r., III PK 108/04 (niepublikowane) Sąd Najwyższy przyjął, że z art. 12
w związku z art. 13 ustawy wynika prawo do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku
pracy. Pogląd ten nie może jednak zostać odniesiony do rozpoznawanej sprawy ze
względu na to, iż powodowi nie przysługiwało wynikające z umowy o pracę prawo do
7
nagrody jubileuszowej, jak miało to miejsce w odniesieniu do odprawy w sprawie
rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu.
Nie jest usprawiedliwiony zarzut kasacji dyskryminacji powoda (art. 112
i art.
113
k.p.) w aspekcie przyznawania nagród jubileuszowych członkom zarządu strony
pozwanej w okresie po 1 stycznia 2003 r. bowiem w tym czasie powód nie był już
pracownikiem strony pozwanej. Z przytoczonym zarzutem pozostaje w związku za-
rzut naruszenia przepisów § 4, 7 i 8 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów upraw-
niających do nagrody jubileuszowej (M.P. Nr 44, poz. 358) oraz postanowień układu
zbiorowego pracy dotyczących obliczania stażu pracy. Powodowi okres 30 lat pracy
upływał w dniu 16 sierpnia 2001 r. W tym momencie, jak wcześniej wskazano, powód
nie był osobą uprawnioną do nagrody jubileuszowej, ponieważ nie miał do niego za-
stosowania w tym zakresie układ zbiorowy pracy, a umowa o pracę - przewidująca
prawo do nagrody - została zmieniona w tym zakresie w dniu 28 września 2000 r. w
ten sposób, że wykreślono postanowienia dotyczące nagrody jubileuszowej. Uzyska-
nie przez powoda w późniejszym czasie statusu „zwykłego" pracownika, objętego
postanowieniami układu zbiorowego, nie mogło skutkować nabyciem prawa do na-
grody jubileuszowej niejako z mocą wsteczną. Dla powstania prawa do nagrody
jubileuszowej nie wystarcza bowiem samo osiągnięcie okresu zatrudnienia (stażu
pracy) przewidzianego w regulaminie (układzie zbiorowym pracy), przesłanka ta musi
ponadto zachodzić w momencie podlegania przepisom wymienionego aktu.
Zarzut kasacji naruszenia wymienionych w niej przepisów postępowania wiąże
się w części z odmiennym - niż przyjęto w niniejszym orzeczeniu oraz przez Sądy
orzekające - rozumieniem przez stronę powodową przepisów prawa materialnego. W
tych warunkach nie jest celowe odrębne rozważanie zasadności tych zarzutów. Do-
tyczy to również kwestii źródeł prawa do nagrody jubileuszowej, rozumienia kodek-
sowego terminu zasad wynagradzania w relacji do postanowień układu zbiorowego.
Z kolei przyjęcie przez Sąd Rejonowy, iż powód wiedział, że nie należy mu się na-
groda jubileuszowa i dlatego nie występował o nią w sierpniu 2001 r. - nie ma istot-
nego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39312
należało orzec jak w sen-
tencji wyroku.
========================================