Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
II PK 345/04
1. Klauzula konkurencyjna (art. 1012
k.p.) nie stanowi części umowy o
pracę, zaś odszkodowanie wynikające z umowy o zakazie konkurencji po usta-
niu stosunku pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę (art. 78 k.p.) i nie pod-
lega ochronie przewidzianej dla tego wynagrodzenia.
2. Klauzula konkurencyjna (art. 1012
k.p.) nie jest objęta pojęciem warun-
ków umowy o pracę i nie stosuje się do niej ograniczeń wynikających z
ochrony trwałości stosunku pracy (art. 39 k.p. w związku z art. 42 k.p.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z powództwa Aleksandra F. przeciwko Przedsiębiorstwu Spedycji Międzyna-
rodowej C. SA w W. o odszkodowanie, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 lipca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Warszawie wyrokiem z 22 stycznia 2004 r. [...]
oddalił powództwo Aleksandra F. przeciwko Przedsiębiorstwu Spedycji Międzynaro-
dowej C. SA w W. o zasądzenie odszkodowania za powstrzymywanie się od działal-
ności konkurencyjnej.
Sąd Okręgowy ustalił, iż powód był zatrudniony u strony pozwanej od 26 listo-
pada 1958 r. do 28 lutego 2001 r. W związku z powołaniem powoda do zarządu
Spółki zawarto z nim umowę o pracę na stanowisku członka zarządu poczynając od
1 stycznia 1999 r., początkowo na czas określony, a następnie na czas nieokreślony.
W punkcie 7 umowy o pracę ustanowiono zakaz zajmowania się przez powoda inte-
resami konkurencyjnymi wobec Spółki „w okresie roku od dnia rozwiązania stosunku
2
pracy w związku z odwołaniem z funkcji członka zarządu”. W okresie trwania powyż-
szego ograniczenia Spółka miała wypłacać powodowi odszkodowanie w określonej
umownie wysokości. Sąd ustalił ponadto, że powód został odwołany z funkcji członka
zarządu uchwałą rady nadzorczej Spółki z 11 stycznia 2000 r. W dniu 20 stycznia
2000 r. prezes zarządu pozwanej Spółki zawarł z powodem „Porozumienie w sprawie
zmiany warunków umowy o pracę”, w ramach którego od 12 stycznia 2000 r. uległo
zmianie stanowisko pracy powoda z członka zarządu na stanowisko doradcy prezesa
zarządu do spraw współpracy branżowej. Zmianie uległy również postanowienia do-
tyczące wypłaty premii, zwrotu kosztów używania telefonu komórkowego oraz kosz-
tów używania samochodu prywatnego do celów służbowych. Pozostałe warunki
umowy o pracę pozostały bez zmian. Powód świadczył pracę na zmienionych wa-
runkach do 28 lutego 2001 r., kiedy to umowa o pracę uległa rozwiązaniu za wypo-
wiedzeniem dokonanym przez pracodawcę z powodu likwidacji stanowiska doradcy
prezesa oraz osiągnięcia przez powoda wieku emerytalnego. Po wypowiedzeniu
umowy o pracę powód wystąpił o odszkodowanie z tytułu klauzuli konkurencyjnej. W
odpowiedzi na pismo powoda z 3 stycznia 2001 r. o zapłatę odszkodowania, pozwa-
ny pracodawca poinformował go, że odszkodowanie przewidziane w punkcie 7
umowy o pracę nie przysługuje mu, gdyż nie zostały spełnione przesłanki określone
w tym postanowieniu umownym.
Oceniając ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał żądanie powoda o za-
sądzenie odszkodowania za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej za
nieuzasadnione. Sąd wskazał, iż z punktu 7 umowy o pracę wynika, w sposób niebu-
dzący wątpliwości, że zakaz konkurencji, powiązany z odszkodowaniem z tytułu po-
wstrzymywania się od działalności konkurencyjnej, obowiązywać miał w okresie roku
od dnia rozwiązania stosunku pracy w związku z odwołaniem powoda z funkcji
członka zarządu. Powoda wprawdzie odwołano z tej funkcji z dniem 11 stycznia 2000
r., ale nie rozwiązano z nim z tego tytułu umowy o pracę, a zatem nie zostały speł-
nione przesłanki wypłaty odszkodowania określonego w punkcie 7 umowy z 29
czerwca 1999 r. Z powodem nie rozwiązano bowiem umowy o pracę w związku z
odwołaniem ze stanowiska prezesa, lecz w związku z likwidacją stanowiska doradcy
prezesa zarządu do spraw współpracy branżowej, które ostatnio zajmował, i osią-
gnięciem przez niego wieku emerytalnego. Ponadto Sąd Okręgowy stwierdził, że
zakaz konkurencji nie dotyczył stanowiska doradcy. W związku z tym, chociaż w po-
rozumieniu w sprawie zmiany warunków umowy o pracę z 20 stycznia 2000 r. nie
3
odnotowano zmiany punktu 7 umowy, to jednak - jak przyjął Sąd Okręgowy - posta-
nowienie umowne zawarte w tym punkcie 7 stało się „zapisem martwym”, bowiem
dotyczyło funkcji członka zarządu, a nie stanowiska doradcy. Nawet gdyby przyjąć,
że intencją pracodawcy było utrzymanie zakazu konkurencji, mimo zmiany stanowi-
ska pracy powoda, przez 12 miesięcy po odwołaniu go z funkcji członka zarządu, to i
tak brak byłoby podstaw do zasądzenia odszkodowania. Umowa o pracę powoda
uległa bowiem rozwiązaniu po upływie 12 miesięcy od chwili odwołania go z zarządu.
W wyniku uwzględnienia apelacji powoda Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z 9 lipca 2004 r. [...] zmienił wyrok
Sądu Okręgowego w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda
odszkodowanie z umowy o zakazie konkurencji w kwocie po 4.981 złotych za dwa-
naście miesięcy poczynając do marca 2001 r. do lutego 2002 r. włącznie, z ustawo-
wymi odsetkami. W pozostałej części (ponad zasądzone kwoty) powództwo i apela-
cja powoda zostały oddalone.
Sąd Apelacyjny, uzupełniając materiał dowodowy przesłuchał dodatkowo po-
woda w charakterze strony na okoliczności towarzyszące zawarciu umowy o pracę
na stanowisku doradcy prezesa zarządu. Biorąc pod uwagę materiał dowodowy ze-
brany przed Sądem pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art. 382
k.p.c.), Sąd Apelacyjny dokonał odmiennych od Sądu Okręgowego ustaleń faktycz-
nych oraz odmiennej wykładni oświadczeń woli stron zawartych w „Porozumieniu w
sprawie zmiany warunków umowy o pracę” z 20 stycznia 2000 r. Sąd Apelacyjny po-
dzielił stanowisko powoda, iż praktyka zawierania przez pozwaną Spółkę umów o
zakazie konkurencji jedynie z członkami zarządu nie oznacza, że umowa taka nie
mogła być zawarta z powodem na stanowisku doradcy prezesa zarządu. Żaden
przepis prawa tego nie wyklucza. Ponadto, zgodnie z zasadą swobody umów w ro-
zumieniu art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p., strony zawierające umowę mogą
ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprze-
ciwiły się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, co
zgodnie z art. 58 § 1 i § 2 k.c. powodowałoby nieważność tej czynności prawnej z
mocy prawa. Brak jest podstaw do uznania, że umowa zawarta przez strony 20
stycznia 2000 r. była z jakichkolwiek powodów nieważna. Powód jako wieloletni pra-
cownik pozwanego (od 1958 r.), zajmujący wiele odpowiedzialnych stanowisk służ-
bowych, pełniący funkcje w zarządzie Spółki, posiadał ogromną wiedzę na temat
istotnych zagadnień dotyczących Spółki. Wobec tego pracodawca mógł uznać za
4
celowe i potrzebne dla ochrony swoich własnych interesów kontynuowanie z powo-
dem umowy o zakazie konkurencji również w związku z zajmowaniem przez niego
stanowiska doradcy prezesa. W ocenie Sądu, najistotniejsze znaczenie miała jednak
interpretacja (wykładnia) woli stron z chwili zawierania „Porozumienia” z 20 stycznia
2000 r. Sąd Okręgowy, dokonując tej interpretacji, ograniczył ją tylko do językowej
wykładni punktu 7 umowy o pracę z 29 czerwca 1999 r., pominął natomiast okolicz-
ności złożenia oświadczeń woli stron przy jej zawieraniu oraz najistotniejsze prze-
słanki wykładni, a mianowicie - jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy. Zgodnie
bowiem z art. 65 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. w umowach należy raczej badać
powyższe elementy, aniżeli opierać się na ich dosłownym brzmieniu. Powód od po-
czątku postępowania podkreślał, że wyraził zgodę na „Porozumienie” z 20 stycznia
2000 r. właśnie dlatego, że miało pozostać nadal aktualne postanowienie punktu 7
umowy o pracę, dotyczące zakazu konkurencji. Wobec jednoznacznej treści § 2 „Po-
rozumienia”, zgodnie z którym pozostałe warunki umowy nie ulegają zmianie, brak
jest jakichkolwiek podstaw, aby uznać, jak to przyjął Sąd Okręgowy, że punkt 7
umowy przestał nagle obowiązywać, stał się „martwy”. Zdaniem Sądu Apelacyjnego
wobec treści „Porozumienia” z 20 stycznia 2000 r. i faktycznej zmiany stanowiska
pracy powoda z członka zarządu na doradcę prezesa zarządu należało uznać, że
wraz z zawarciem „Porozumienia” zmieniła się wola stron wyrażona w punkcie 7
umowy o pracę z 29 czerwca 1999 r. Sąd Apelacyjny podzielił argumentację powoda,
że gdyby wolą stron było całkowite anulowanie zobowiązania umownego zawartego
w tym punkcie umowy, to strony po prostu dałyby temu wyraz poprzez stosowny „za-
pis” w „Porozumieniu”. Tymczasem strony nie umieściły takiego postanowienia w
“Porozumieniu”, co oznacza, że ich intencją było utrzymanie zakazu konkurencji i
prawa powoda do odszkodowania z tego tytułu przez okres jednego roku po rozwią-
zaniu umowy o pracę. Sąd Apelacyjny uznał twierdzenia powoda w tym zakresie za
uzasadnione. Zdaniem Sądu istotną okolicznością, która nie pozostawała z pewno-
ścią bez znaczenia i wpływu na treść „Porozumienia”, było to, że powód w chwili od-
wołania go z funkcji członka zarządu był pracownikiem, którego stosunek pracy był
szczególnie chroniony w rozumieniu art. 39 k.p. z uwagi na wiek przedemerytalny.
Według Sądu Apelacyjnego, bez zgody powoda pozwany nie mógł zmienić jego wa-
runków pracy na mniej korzystne. Tymczasem punkt 7 umowy o pracę ustanawiał
szczególne uprawnienie pracownika - prawo do odszkodowania. Na podstawie ze-
znań powoda w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny ustalił, że prezes zarzą-
5
du zgodził się na prawo powoda do odszkodowania wynikające z umowy o zakazie
konkurencji, zgodnie z punktem 7 umowy o pracę, także w przypadku rozwiązania
umowy o pracę w związku z przejściem powoda na emeryturę. Sąd Apelacyjny dał
wiarę twierdzeniom powoda w tym zakresie.
Sąd Apelacyjny, kierując się treścią „Porozumienia” z 20 stycznia 2000 r. oraz
biorąc pod uwagę okoliczności jego zawarcia uznał, odmiennie niż Sąd pierwszej
instancji, że punkt 7 umowy o pracę obowiązywał nadal w dacie rozwiązania z powo-
dem umowy o pracę. Wobec powyższego po rozwiązaniu umowy o pracę powód był
nadal związany zakazem konkurencji i z tego tytułu przysługiwało mu prawo do sto-
sownego comiesięcznego odszkodowania przez okres jednego roku od rozwiązania
stosunku pracy w wysokości 50% ostatnio otrzymywanego wynagrodzenia za pracę
na stanowisku doradcy prezesa, zgodnie z art. 1012
§ 2 k.p.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła strona pozwana, zaskarżając
wyrok ten w całości. Kasację oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa material-
nego, a mianowicie art. 783
k.p. i art. 1012
k.p., przez przyjęcie, że odszkodowanie z
tytułu umowy o zakazie konkurencji stanowi wynagrodzenie za pracę oraz art. 39
k.p., przez przyjęcie, że powód podlegał ochronie i w okresie ochronnym nie była
możliwa zmiana postanowień o zakazie konkurencji; 2) naruszenia przepisów postę-
powania, tj. art. 246 k.p.c. przez przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka i prze-
słuchania strony przy istnieniu pisemnej, zgodnie z art. 1013
k.p., umowy stron o za-
kazie prowadzenia działalności konkurencyjnej i pisemnego porozumienia o jej zmia-
nie. Strona skarżąca wniosła o uchylenie w całości wyroku Sądu Apelacyjnego.
Wniosek o rozpoznanie kasacji pozwana uzasadniła tym, że w sprawie zachodzi po-
trzeba wykładni: 1) art. 783
k.p. i art. 1012
k.p., przez wyjaśnienie, czy odszkodowa-
nie z tytułu umowy o zakazie konkurencji stanowi wynagrodzenie za pracę, 2) art. 39
k.p., przez wyjaśnienie, czy pozostawanie pracownika w okresie ochronnym powo-
duje ochronę odszkodowania niebędącego wynagrodzeniem za pracę oraz 3) art.
246 k.p.c., przez wyjaśnienie, czy wobec pisemnej umowy stron i jej zmiany istniała
w toku procesu potrzeba badania intencji stron.
W uzasadnieniu kasacji strona skarżąca podniosła, że ustalanie okoliczności i
zamiaru stron przy zawieraniu porozumienia przez przesłuchanie świadka Grzegorza
O. (byłego prezesa zarządu) i powoda nie może być miarodajne wobec istnienia do-
kumentów. Powód w pozwie i w początkowym okresie procesu twierdził, że odszko-
dowanie z tytułu zakazu konkurencji stosuje się w pozwanej Spółce powszechnie i do
6
wszelkich osób mających dostęp do spraw poufnych. Strona pozwana podniosła, iż
w procesie wykazała, że umowy o zakazie konkurencji były zawierane jedynie z
członkami zarządu i twierdzenie Sądu Apelacyjnego, że mogły być zawierane na
innych stanowiskach, jest gołosłowne. Zdaniem strony pozwanej powód będąc przez
wiele lat dyrektorem, a następnie członkiem zarządu Spółki, zawierał wiele różnych
umów i trudno przyjąć, iż nie był świadomy treści porozumienia zawieranego we wła-
snej sprawie. Według strony pozwanej odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji
nie jest wynagrodzeniem za pracę i w związku z tym nie można mówić o jego ochro-
nie w rozumieniu art. 39 k.p. Wypłata odszkodowania następuje zawsze po rozwią-
zaniu umowy o pracę. W związku z podpisaniem przez powoda porozumienia nie
można też, zdaniem skarżącej, mówić o zmianie warunków pracy na mniej korzystne
bez zgody powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie, chociaż część podniesionych w niej
zarzutów dotyczących prawa materialnego może być uznana za usprawiedliwione.
Przede wszystkim wyraźnie chybiony jest zarzut naruszenia art. 246 k.p.c. Przepis
ten przewiduje ograniczenia dopuszczalności przeprowadzania dowodów z zeznań
świadków i przesłuchania stron. Zgodnie z jego treścią, jeżeli ustawa lub umowa
stron wymaga dla czynności prawnej zachowania formy pisemnej, dowód ze świad-
ków lub z przesłuchania stron w sprawie między uczestnikami tej czynności na fakt
jej dokonania jest dopuszczalny w wypadku, gdy dokument obejmujący czynność
został zagubiony, zniszczony lub zabrany przez osobę trzecią, a jeżeli forma pisem-
na była zastrzeżona tylko dla celów dowodowych, także w wypadkach określonych w
Kodeksie cywilnym (chodzi o art. 74 k.c.). Z przepisu tego wynika, że dowód z ze-
znań świadków i przesłuchania stron nie jest dopuszczalny, gdy zmierza do wykaza-
nia faktu dokonania czynności prawnej, co do której ustawa lub umowa stron przewi-
dywały formę pisemną. Strona skarżąca zarzuciła, że naruszenie art. 246 k.p.c. na-
stąpiło poprzez przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka i dowodu z przesłucha-
nia powoda przy istnieniu pisemnej umowy stron o zakazie konkurencji po ustaniu
stosunku pracy oraz pisemnego porozumienia o jej zmianie. W opisany sposób prze-
pisu tego Sąd Apelacyjny nie mógł naruszyć. Przeprowadzając te dowody Sąd nie
zmierzał do ustalenia faktu zawarcia umowy o pracę lub porozumienia zmieniającego
7
jej postanowienia (fakty te nie były sporne i nie wymagały przeprowadzania dowodu),
lecz do ustalenia zgodnego zamiaru stron i celu umowy, mającego służyć dokonaniu
wykładni oświadczeń woli stron kreujących obydwie te czynności prawne - umowę o
pracę i porozumienie dotyczące zmiany jej treści (warunków umowy o pracę). Ogra-
niczenia dowodowe przewidziane w art. 246 k.p.c. dotyczące dopuszczalności dowo-
du z zeznań świadków i przesłuchania stron nie wykluczają możliwości (dopuszczal-
ności) prowadzenia dowodów zmierzających do wykładni zawartych w dokumencie
(objętych formą pisemną) oświadczeń woli stron czynności prawnej. A to temu wła-
śnie celowi służyło przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka Grzegorza O. i do-
wodu z przesłuchania powoda. Ponadto, co ma jednak mniejsze znaczenie w przed-
stawionej argumentacji o bezzasadności zarzutu naruszenia art. 246 k.p.c., skarżąca
nie dostrzegła także, że przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z ze-
znań świadków i z przesłuchania stron nie stosuje się w postępowaniu w sprawach z
zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 473 k.p.c.), a zatem nie mogło
w niniejszej sprawie, będącej niewątpliwie sprawą z zakresu prawa pracy, dojść do
naruszenia art. 246 k.p.c., nawet gdyby Sądy przeprowadziły wskazane dowody na
okoliczność samego faktu dokonania czynności prawnej (zawarcia umowy).
Wobec tego, że zarzut naruszenia art. 246 k.p.c. okazał się chybiony, oraz
wobec braku podniesienia w kasacji innych zarzutów naruszenia prawa procesowe-
go, Sąd Najwyższy związany był stanem faktycznym sprawy stanowiącym podstawę
rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji. Dotyczy to zwłaszcza ustaleń Sądu Apelacyj-
nego co do treści oświadczeń woli wyrażonych przez strony w “Porozumieniu” z 20
stycznia 2000 r. Jeżeli nawet treść tych oświadczeń nie była jednoznaczna, a zatem
mogły one podlegać innej wykładni niż dokonana przez Sąd Apelacyjny, to ustalenia
faktyczne dotyczące tej kwestii, a także prawna ocena skutków złożonych oświad-
czeń, pozostają poza kontrolą kasacyjną. W kasacji nie podniesiono bowiem ani za-
rzutów naruszenia przepisów postępowania dotyczących dokonywania ustaleń fak-
tycznych i oceny zgromadzonych dowodów, ani zarzutów naruszenia prawa mate-
rialnego w zakresie dotyczącym wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 2 k.c. w związku
z art. 300 k.p.). Sąd Najwyższy nie miał więc podstaw do przyjęcia innej wykładni
tych oświadczeń niż uczynił to Sąd drugiej instancji. W postępowaniu kasacyjnym
wiążące były zatem - jako skutecznie niezakwestionowane - ustalenie faktyczne i
ocena materialnoprawna, że punkt 7 umowy o pracę, dotyczący zakazu konkurencji
po ustaniu zatrudnienia oraz związanego z tym odszkodowania należnego pracowni-
8
kowi za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej, obowiązywał w dacie
rozwiązania z powodem umowy pracę na stanowisku doradcy prezesa zarządu, al-
bowiem z uwagi na zmianę stanowiska pracy powoda zmieniła się jedynie treść klau-
zuli konkurencyjnej, nie nastąpiło natomiast z pewnością anulowanie zobowiązania
pracodawcy z punktu 7 umowy o pracę co do wypłacania odszkodowania karencyj-
nego po ustaniu zatrudnienia.
W odniesieniu do zarzutów naruszenia prawa materialnego podniesionych w
kasacji, należy stwierdzić, że chociaż w części nie można odmówić im słuszności,
uchybienia te pozostają jednakże bez wpływu na treść rozstrzygnięcia w niniejszej
sprawie. Zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nastę-
puje z reguły z inicjatywy pracodawcy, który dla zabezpieczenia własnego interesu
zamierza chronić szczególnie ważne informacje, do których dostęp ma zatrudniany
pracownik, przed ich ujawnieniem w uzgodnionym okresie, co mogłoby narazić inte-
resy pracodawcy na szkodę. Następuje to w powiązaniu z istotnym ograniczeniem
możliwości zatrudnienia pracownika u innego pracodawcy prowadzącego działalność
konkurencyjną lub prowadzenia przez pracownika własnej działalności konkurencyj-
nej w innych formach po ustaniu stosunku pracy obwarowanego zakazem konkuren-
cji w uzgodnionym okresie karencyjnym, połączonym z obowiązkiem pracodawcy
zapłaty pracownikowi umówionego odszkodowania za powstrzymanie się od podej-
mowania działalności, której można by przypisać charakter działalności konkurencyj-
nej. Strony zawierające umowę o zakazie konkurencji mogą ułożyć stosunek prawny,
objęty zakazem konkurencji po ustaniu zatrudnienia, według swego uznania, byleby
jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego (art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p.). Nie ulega
wątpliwości, że strony mogły zawrzeć umowę o zakazie konkurencji po ustaniu sto-
sunku pracy powoda na stanowisku doradcy prezesa zarządu. Żaden przepis prawa
pracy - ani prawa cywilnego - nie sprzeciwia się zawarciu takiej umowy.
Należy uznać za trafne twierdzenia skarżącej, że odszkodowanie z tytułu
umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (art. 1012
k.p.) nie stanowi
wynagrodzenia za pracę. Za taką właśnie kwalifikacją tego świadczenia przemawia
przede wszystkim to, że odszkodowanie, o jakim stanowi art. 1012
k.p., przysługuje
byłemu pracownikowi od byłego pracodawcy nie za świadczenie pracy, lecz za po-
wstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej. Kwestionując przypisanie przez
Sąd Apelacyjny odszkodowaniu z tytułu umowy o zakazie konkurencji przymiotu wy-
9
nagrodzenia za pracę (choć tezy takiej Sąd Apelacyjny w żadnym miejscu dosłownie
nie sformułował), skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów art. 783
k.p. i art. 1012
k.p.
Nie istnieje wskazany przez skarżącą „art. 783
k.p.”, jednakże z uzasadnienia pod-
staw kasacyjnych wynika, że formułując ten zarzut skarżąca miała na uwadze art. 78
k.p. Nie można jednak mówić o naruszeniu przez Sąd Apelacyjny wskazanych prze-
pisów o wynagrodzeniu za pracę (art. 78 k.p.) i odszkodowaniu z tytułu umowy o za-
kazie konkurencji (art. 1012
k.p.), ponieważ w wywodach uzasadnienia zaskarżonego
wyroku nie sposób się doszukać utożsamienia przez Sąd Apelacyjny odszkodowania
z wynagrodzeniem.
Jedynym usprawiedliwionym zarzutem kasacji jest zarzut naruszenia art. 39
k.p. Za błędny należy uznać pogląd Sądu Apelacyjnego, według którego zawarte w
punkcie 7 umowy o pracę szczególne uprawnienie pracownika (do odszkodowania z
tytułu zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy), nie mogło zostać zmienione
lub wypowiedziane bez zgody powoda, z uwagi na to, że w chwili zawierania
„Porozumienia” z 20 stycznia 2000 r. powód był pracownikiem w wieku przedemery-
talnym, a to oznacza, że pracodawca nie mógł bez jego zgody zmienić mu warunków
umowy o pracę na mniej korzystne (art. 39 k.p.). Nie można zgodzić się z takim po-
glądem. Zarówno w doktrynie prawa pracy, jak i w orzecznictwie, istnieje utrwalone
stanowisko, zgodnie z którym klauzula konkurencyjna (art. 1012
k.p.) nie stanowi
części umowy o pracę, zaś odszkodowanie wynikające z umowy o zakazie konku-
rencji nie jest wynagrodzeniem za pracę i nie podlega ochronie przewidzianej dla
wynagrodzenia za pracę. Skoro klauzula konkurencyjna nie jest objęta pojęciem
warunków umowy o pracę, to nie stosuje się do niej ograniczeń wynikających z art.
39 k.p. W wyroku z 10 października 2002 r., I PKN 560/01, OSNP - wkładka 2003 nr
3, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wynagrodzenie za pracę jest obowiązkowym,
okresowym świadczeniem ze stosunku pracy, odwzajemniającym pracę i powinno
być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i
kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość
świadczonej pracy (78 k.p.). Natomiast zobowiązanie wynikające z umowy o zakazie
konkurencji nie jest zobowiązaniem ze stosunku pracy, pomimo że jest ze stosun-
kiem pracy ściśle związane. Odszkodowanie zatem nie jest składnikiem wynagro-
dzenia za pracę. Nie może nim być także dlatego, że ma charakter kompensacyjny,
gdy tymczasem wynagrodzenie za pracę jest czynnością majątkowo przysparzającą.
Natomiast w wyroku z 12 listopada 2003 r., I PK 591/02, OSNP 2004 nr 20, poz. 349,
10
Sąd Najwyższy stwierdził, że umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku
pracy nie stanowi elementu umowy o pracę. Nie ma wprawdzie przeszkód, aby
umowę taką, zwaną również klauzulą konkurencyjną, zamieścić w umowie o pracę,
nie przesądza to jednak, aby wskutek tego klauzula konkurencyjna stawała się ele-
mentem (warunkiem, jednym z essentialia negotii) umowy o pracę. W tymże wyroku
stwierdzono także, że przewidziana w art. 42 k.p. instytucja wypowiedzenia wynika-
jących z umowy o pracę warunków pracy i płacy nie ma zastosowania do klauzuli
konkurencyjnej. Tak więc również w niniejszej sprawie rozważanie czy zgodnie z
prawem (uwzględniając treść art. 39 k.p.) możliwe było dokonanie przez pracodawcę
wypowiedzenia zmieniającego umowę o pracę, w zakresie klauzuli konkurencyjnej,
jest bezprzedmiotowe, ponieważ klauzula ta nie jest objęta działaniem art. 42 k.p.
Chociaż zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 39 k.p. - i argumenty na
jego poparcie przedstawione w uzasadnieniu kasacji okazały się niepozbawione ra-
cji, nie miało to wpływu na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Należy bowiem
zwrócić uwagę, że argumentu o braku możliwości zmiany punktu 7 umowy o pracę
(zawierającego klauzulę konkurencyjną) bez zgody powoda ze względu na to, że
pozostawał w tym czasie w okresie ochrony związanej z wiekiem przedemerytalnym
(na podstawie art. 39 k.p.), Sąd Apelacyjny użył niejako na marginesie zasadniczego
wywodu dotyczącego rzeczywistej treści „Porozumienia” z 20 stycznia 2000 r. - po
dokonaniu wykładni oświadczeń woli stron umowy. Tego jednak w kasacji skutecznie
nie podważono.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do treści art. 39312
k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================