Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 lipca 2005 r.
II UK 278/04
Umowa o pracę zawarta wbrew elementarnym zasadom uczciwego ob-
rotu prawnego w celu uzyskania za wszelką cenę możliwości skorzystania z
prawa do wcześniejszej emerytury jest nieważna jako czynność prawna
sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c. w związku z art.
300 k.p.) i nie może stanowić podstawy nabycia prawa do emerytury na mocy
art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Andrzej Wasilewski (autor uzasadnienia).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 lipca 2005 r. sprawy z
wniosku Stanisławy D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
L. o emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 24 czerwca 2004 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 20 marca 2003 r. [...] oddalił odwołanie wnioskodawczyni - Stanisławy D. od de-
cyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. z dnia 18 listopada 2002 r.,
mocą której organ rentowy odmówił jej prawa do wcześniejszej emerytury. W uza-
sadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Le-
gnicy stwierdził, że: po pierwsze, w toku postępowania sądowego Sąd ustalił, iż: (a)
wnioskodawczyni, urodzona w dniu 19 września 1947 r., w dniu 28 sierpnia 2002 r.
złożyła wniosek o przyznanie jej prawa do wcześniejszej emerytury, przy czym w da-
cie złożenia wniosku udowodniła staż pracy w wymiarze 36 lat 4 miesięcy i 21 dni
2
okresów składkowych i nieskładkowych oraz fakt świadczenia pracy na podstawie
umowy o pracę zawartej w dniu 10 sierpnia 2002 r.; (b) wnioskodawczyni pobierała
uprzednio zasiłek przedemerytalny w okresie od dnia 30 grudnia 2000 r. do dnia 9
sierpnia 2002 r., a przed nabyciem prawa do tego zasiłku w okresie od dnia 1 stycz-
nia 1991 r. do dnia 26 kwietnia 1995 r. oraz w okresie od dnia 1 maja 1996 r. do dnia
26 grudnia 2000 r. prowadziła działalność gospodarczą; (c) w dniu 10 sierpnia 2002
r. wnioskodawczyni zawarła z pracodawcą - Marią W. umowę o pracę na czas nie-
określony w wymiarze ½ etatu w charakterze sprzedawcy w sklepie z wynagrodze-
niem miesięcznym 380 zł; (d) w dacie podjęcia pracy wnioskodawczyni przedłożyła
pracodawcy niezbędne dokumenty wraz z zaświadczeniem lekarskim o zdolności do
pracy, z tym jednak, że w dacie badania lekarskiego, jakiemu wnioskodawczyni pod-
dała się w celu uzyskania zaświadczenia o zdolności do pracy w charakterze sprze-
dawcy w firmie Marii W., zataiła ona fakt choroby reumatycznej; (e) pracodawca
zgłosiła wnioskodawczynię do ubezpieczenia społecznego w dniu 16 sierpnia 2002 r.
i opłaciła należne składki; (f) wobec nawrotu choroby reumatycznej po podjęciu pracy
w charakterze sprzedawcy w sklepie, wnioskodawczyni nie była w stanie kontynu-
ować zatrudnienia z uwagi na warunki pracy i w rezultacie świadczyła pracę do dnia
30 września 2002 r., tj. do dnia rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron;
po drugie, Sąd uznał, że: (a) wnioskodawczyni wystąpiła do organu rentowego w
dniu 28 sierpnia z wnioskiem o przyznanie jej prawa do wcześniejszej emerytury na
podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.); (b) w dacie zgło-
szenia powyższego wniosku do organu rentowego wnioskodawczyni legitymowała
się wymaganymi powyższym przepisem ustawowym warunkami, a więc wiekiem i
stażem pracy oraz - wobec zawarcia w dniu 10 sierpnia 2002 r. umowy o pracę -
również wymaganym statusem pracownika; (c) przeprowadzone postępowanie do-
wodowe wykazało ponadto, że „podjęcie przez wnioskodawczynię zatrudnienia na-
stąpiło 18 dni przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Wcześniej wnioskodawczyni
pobierała zasiłek przedemerytalny po długotrwałym okresie prowadzenia działalności
gospodarczej. Te okoliczności wykluczały możliwość nabycia prawa na podstawie
cytowanego przepisu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Tym samym, podjęcie zatrudnienia - w ocenie Sądu - nie miało na celu
świadczenia pracy, lecz uzyskanie statusu pracownika w celu uzyskania świadczenia
z ubezpieczenia społecznego”; (d) jakkolwiek z zebranych w toku postępowania są-
3
dowego dowodów wynika, że pracodawczyni była zainteresowana zatrudnieniem
pracownika na czas nieokreślony, tymczasem wnioskodawczyni „po przepracowaniu
niespełna dwóch miesięcy zrezygnowała z zatrudnienia z przyczyn zdrowotnych,
które uprzednio zataiła przed lekarzem, który uznał ją za zdolną do podjęcia pracy”;
(e) „takie działania wnioskodawczyni - w ocenie Sądu - wskazują jednoznacznie na
pozorność umowy o pracę (w rozumieniu art. 83 k.c.), zawartej w celu obejścia
prawa (art. 58 k.c.). Zawarcie przez wnioskodawczynię pozornej umowy o pracę nie
jest ważnym oświadczeniem woli, nie może zatem rodzić skutku w postaci uzyskania
przez wnioskodawczynię statusu pracownika.”
W wyniku apelacji wnioskodawczyni od powyższego wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 20 marca 2003 r.,
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 24 czerwca 2004 r. [...] zmienił za-
skarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z dnia 18 listopada
2002 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo do wcześniejszej emery-
tury od dnia 19 września 2002 r. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny
stwierdził w szczególności, że: po pierwsze - „Sąd I instancji zebrał w sprawie mate-
riał dowodowy w zakresie niezbędnym do wydania orzeczenia, ale jego ocena naru-
sza zasady swobodnej oceny materiału dowodowego zakreślonych granicami art.
233 § 1 k.p.c.”; po drugie - „spór w sprawie ogniskował się w zasadzie jedynie wokół
ustalenia, czy zawarta przez wnioskodawczynię w dniu 10.08.2002 r. umowa o pracę
w niepełnym wymiarze czasu pracy, była umową pozorną mającą służyć obejściu
prawa celem uzyskania świadczenia emerytalnego. Z tak prezentowanym stanowi-
skiem Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny zgodzić się nie może. Niewątpliwym w
sprawie jest praktycznie bezsprzecznie wynikającym z zebranego w sprawie mate-
riału dowodowego, iż wnioskodawczyni nie zawarła umowy dla pozoru. Zgodnie bo-
wiem z treścią art. 83 k.c. o pozorności umowy świadczyłyby okoliczności takie, gdy
oświadczenie woli złożone przez strony byłyby oświadczeniem z góry z powziętym
zamiarem braku woli wywołania skutków prawnych. Inaczej mówiąc, strony udawa-
łyby iż dokonują jakiejś czynności prawnej (np. zawarcia umowy o pracę). Przepro-
wadzone w sprawie postępowanie dowodowe zasadnie wykazało, iż wnioskodaw-
czyni zawierając umowę o pracę z pracodawcą nie tylko zamierzała ją wykonywać,
ale faktycznie ją wykonywała co potwierdziło postępowanie kontrolne ZUS-u (vide:
protokół z kontroli ZUS przeprowadzonej u pracodawcy) oraz całe przeprowadzone
postępowanie, a w szczególności zeznanie świadka, pracodawcy, z których wynika,
4
iż wnioskodawczyni świadczyła pracę w ramach umowy o pracę dodatkowo zawie-
rając umowę cywilną z Biurem Pracy o nadzór nad stażystą, a pracodawca za wyko-
nywaną pracę wypłacał wnioskodawczyni wynagrodzenie”; po trzecie - „kolejny ar-
gument stanowiący kanwę dla Sądu Okręgowego odmowy wnioskodawczyni przy-
znania prawa do świadczenia emerytalnego, tj. czynność służącą obejściu prawa,
również zdaniem Sądu Apelacyjnego nie może znaleźć uzasadnienia. Przepis art. 58
k.c. stanowi, iż czynność sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy
jest nieważna. (...) wnioskodawczyni zawierając umowę o pracę musiałaby zawierać
ją nie w celu świadczenia tej pracy, ale z góry założonym efektem jedynie uzyskania
świadczenia emerytalnego. Takich wniosków z zebranego materiału wyciągnąć nie
sposób.”; po czwarte - „argument pozwanego, iż wnioskodawczyni zawierając
umowę o pracę zamierzała zniwelować skutki wynikające z prowadzenia działalności
gospodarczej nie można uznać za uzasadnione. Nie można odmówić w pełni racji
zarzutom wnioskodawczyni zawartym w apelacji, iż z wnioskiem o emeryturę wystą-
piła z przyczyn zdrowotnych. (...) zdaniem Sądu Apelacyjnego taki argument, mając
na uwadze fakt zaprzestania prowadzenia działalności handlowej - handel obwoźny
na targowiskach, z przyczyn zdrowotnych (wg zeznań wnioskodawczyni ze względu
na chorobę reumatyczną) i konieczność świadczenia pracy w sklepie o często zmie-
niającej się temperaturze pomieszczeń (jesień), w pozycji stojącej, przy wskazanych
przez wnioskodawczynię schorzeniach reumatycznych, może być wystarczającym
argumentem do podjęcia przez wnioskodawczynię decyzji o wystąpieniu z wnioskiem
o świadczenie emerytalne, miast korzystania z innych świadczeń, choćby chorobo-
wych.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24
czerwca 2004 r. pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie: po pierwsze -
art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych „po-
przez przyznanie ubezpieczonej prawa do wcześniejszej emerytury, w sytuacji gdy w
toku postępowania przed Sądem I instancji zostało wykazane, że umowa o pracę
została przez nią zawarta 18 dni przed złożeniem wniosku o emeryturę, wyłącznie w
celu zapewnienia ubezpieczonej statusu pracownika, niezbędnego do nabycia przez
nią prawa do wcześniejszej emerytury”; po drugie - art. 83 i art. 58 k.c. wobec ich
błędnej wykładni „poprzez uznanie, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy
czynność prawna - umowa o pracę zawarta przez ubezpieczoną na 18 dni przed zło-
żeniem wniosku o emeryturę nie była czynnością pozorną, zawartą w celu obejścia
5
ustawy, poprzez umożliwienie ubezpieczonej nabycia prawa do wcześniejszej eme-
rytury”; po trzecie - art. 233 § 1 k.p.c. „poprzez dowolną ocenę materiału dowodo-
wego zgromadzonego w sprawie, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik
sprawy, przez uznanie, że przy ustalonym stanie faktycznym sprawy, zawarcie przez
ubezpieczoną umowy o pracę nie było czynnością mającą na celu obejście ustawy i
zawartą wyłącznie w celu nabycia przez nią prawa do wcześniejszej emerytury”,
wskazując w tym kontekście w uzasadnieniu kasacji między innymi także na okolicz-
ność, że „w celu uzyskania zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do pracy ubez-
pieczona przeszła badanie lekarskie, w toku którego świadomie i celowo zataiła fakt
choroby reumatycznej, co miało jej umożliwić dopuszczenie do pracy.” Równocze-
śnie, jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania pełnomocnik
organu rentowego wskazał, że zaskarżony wyrok „oczywiście narusza prawo, a w
szczególności: - art. 29 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, - art. 58 k.c., - art. 83 k.c., - art. 233 § 1 k.p.c., po-
przez uznanie, że zawarta przez ubezpieczoną umowa o pracę, nie była czynnością
pozorną, mającą na celu obejście ustawy i dokonaną wyłącznie w celu nabycia
prawa do wcześniejszej emerytury, którego to prawa ubezpieczona nie mogłaby uzy-
skać nie legitymując się statusem pracownika.” W konsekwencji, w kasacji sformuło-
wany został wniosek „ - o wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku, - uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do dyspozycji art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), która weszła w życie z dniem 6 lutego
2005 r. (art. 6 tej ustawy), do złożenia i rozpoznania kasacji od orzeczenia wydanego
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a także do odmowy przyjęcia kasacji
do rozpoznania, stosuje się przepisy dotychczasowe.
W pierwszej kolejności rozpoznania wymaga sformułowany w kasacji zarzut
naruszenia przez Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem art. 233 § 1 k.p.c. „poprzez
dowolną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, które to uchybie-
nie miało istotny wpływ na wynik sprawy, przez uznanie, że przy ustalonym stanie
6
faktycznym sprawy, zawarcie przez ubezpieczoną umowy o pracę nie było czynno-
ścią mającą na celu obejście ustawy i zawartą wyłącznie w celu nabycia przez nią
prawa do wcześniejszej emerytury.” Zarzut ten zasługuje na uwagę tym bardziej, że
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, którym uwzględnił apelację
ubezpieczonej, również stwierdził na wstępie, że wprawdzie „Sąd I instancji zebrał w
sprawie materiał dowodowy w zakresie niezbędnym do wydania orzeczenia”, jednak-
że dokonał jego oceny z naruszeniem granic swobodnej oceny dowodów (art. 233 §
1 k.p.c.). Oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie nie jest kwestionowany zgroma-
dzony w toku postępowania sądowego materiał dowodowy, natomiast istnieje zasad-
nicza rozbieżność w kwestii sposobu jego oceny i wyprowadzanych z niej wniosków,
co ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie. Otóż zgromadzony w rozpo-
znawanej sprawie materiał dowodowy pozwolił na ustalenie, że: po pierwsze - ubez-
pieczona, urodzona w dniu 19 września 1947 r., w okresie od dnia 1 stycznia 1991 r.
do dnia 26 kwietnia 1995 r. oraz w okresie od dnia 1 maja 1996 r. do dnia 26 grudnia
2000 r. prowadziła działalność gospodarczą (handel obwoźny na świeżym powie-
trzu), której następnie zaniechała w związku z ujawnieniem się u niej choroby reu-
matycznej (w aktach sprawy znajduje się także karta informacyjna leczenia szpital-
nego wnioskodawczyni z okresu od dnia 9 sierpnia 2001 r. do dnia 23 sierpnia 2001
r. z powodu choroby zwyrodnieniowej stawów obwodowych i innych schorzeń). Na-
stępnie, w okresie od dnia 30 grudnia 2000 r. do dnia 9 sierpnia 2002 r. ubezpieczo-
na pobierała zasiłek przedemerytalny; po drugie, w dniu 10 sierpnia 2002 r. ubezpie-
czona zawarła z pracodawcą - Marią W., będącą właścicielem sklepu - perfumerii
„C.” w Z., umowę o pracę, na podstawie której ubezpieczona została zatrudniona na
czas nieokreślony w wymiarze ½ etatu w charakterze sprzedawcy w tym sklepie z
wynagrodzeniem miesięcznym 380 zł. Ubezpieczona przedstawiła pracodawcy za-
świadczenie lekarskie wystawione w dniu 12 sierpnia 2002 r. przez lekarza Bogusła-
wa T. w L., który „w wyniku badania lekarskiego i oceny narażeń występujących na
stanowisku pracy, stosownie do przepisów art. 43 pkt 2 oraz art. 229 § 4 Kodeksu
pracy” orzekł, że ubezpieczona jest zdolna do wykonywania pracy na stanowisku
sprzedawcy w perfumerii „C.”, „wobec braku przeciwwskazań zdrowotnych”. Na pod-
stawie znajdującej się w aktach sprawy „indywidualnej karty czasu pracy pracownika”
można stwierdzić, że ubezpieczona faktycznie rozpoczęła pracę na stanowisku
sprzedawcy w sklepie w dniu 10 sierpnia 2002 r. i wykonywała ją do dnia 12 wrze-
śnia 2002 r. (w tym efektywnie 24 dni robocze). Pracodawca niezwłocznie zgłosiła
7
nowego pracownika - Stanisławę D. do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w celu jej
ubezpieczenia i w dniu 16 sierpnia 2002 r. uiściła za nią należne „świadczenie płatni-
ka składek”; po trzecie, w dniu 28 sierpnia 2002 r. (czyli w 18-tym dniu po podjęciu
pracy) ubezpieczona złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych-Oddziale w L.
wniosek o przyznanie jej emerytury, gdzie w poz. 8 formularza wniosku oświadczyła,
iż „rozwiązanie stosunku pracy nastąpi: po przyznaniu emerytury”. Przy tym, w dacie
złożenia tego wniosku ubezpieczona udowodniła staż pracy w wymiarze 36 lat 4
miesięcy i 21 dni okresów składkowych i nieskładkowych oraz fakt świadczenia pracy
na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 10 sierpnia 2002 r.; po czwarte, na
rozprawie przez Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Legnicy w dniu 20 marca 2003 r. wyjaśnienia złożyła zarówno pracodawca ubezpie-
czonej - świadek Maria W., jak i ubezpieczona - Stanisława D. Przy czym: (a) świa-
dek Maria W. zeznała między innymi, że: „zawierając z wnioskodawczynią umowę o
pracę nie przewidywałam, że zostanie ona zakończona w tak krótkim czasie. Znala-
złam się w sytuacji przymusowej i bardzo potrzebowałam doświadczonego pracow-
nika co najmniej na 4 godziny dziennie. Okazało się jednak we wrześniu ub. r., że
wnioskodawczyni jest osobą schorowaną, a wrzesień był bardzo zimny, że nie jest w
stanie kontynuować u mnie zatrudnienia z uwagi na warunki pracy. Podejmując za-
trudnienie wnioskodawczyni przedłożyła niezbędne zaświadczenie lekarskie o zdol-
ności do pracy i niewątpliwie nadal świadczyłaby pracę, gdyby nie wyjątkowo zimny
wrzesień i tak specyficzna sytuacja”; (b) ubezpieczona Stanisława D. zeznała w
szczególności, że: „znałam pracodawczynię wcześniej i kiedy spotkałyśmy się i po-
wiedziała mi, że pilnie potrzebuje pracownika, zaproponowałam swoją kandydaturę.
Zatrudnienie podjęłam 10 sierpnia 2002 r. Również w sierpniu złożyłam wniosek o
emeryturę ponieważ we wrześniu kończyłam wymagany wiek. Podejmując zatrud-
nienie chciałam je kontynuować, nie zamierzałam zrezygnować z pracy. Prostuję - po
uzyskaniu emerytury zamierzałam zrezygnować z pracy. Moim zamiarem było konty-
nuowanie pracy a nie uzyskanie emerytury. Podejmując zatrudnienie w sklepie, a
więc w pomieszczeniu zamkniętym, spodziewałam się, że dam sobie radę z moją
chorobą. Kiedy jednak okazało się, że stan zdrowia nie pozwala mi na kontynuowa-
nie pracy zrezygnowałam z zatrudnienia z dniem 30 września 2002 r. Kiedy zwróci-
łam się do lekarza o zaświadczenie o zdolności do pracy przed jej podjęciem, nie
informowałam lekarza o stanie choroby reumatycznej, bo spodziewałam się, że cho-
roba się nie ujawni, kiedy będę pracować w zamkniętym pomieszczeniu. Lekarz tylko
8
ogólnie mnie zbadał i wydał zaświadczenie o zdolności do pracy. Nie otrzymałam od
lekarza, u którego cały czas się leczę zwolnienia lekarskiego, tylko sama zrezygno-
wałam z pracy uznając, że schorzenie jest przewlekłe i kilkudniowe zwolnienie lekar-
skie niczego nie załatwi.”
Ocena wiarygodności powyższego materiału dowodowego oraz ustalonych na
jego podstawie okoliczności sprawy prowadzi do następujących wniosków: po pierw-
sze - jest niesporne, że ubezpieczona, która do dnia 9 sierpnia 2002 r. pobierała za-
siłek przedemerytalny, w dniu 10 sierpnia 2002 r. zawarła z pracodawcą - Marią W.,
będącą właścicielem sklepu - perfumerii „C.” w Z., umowę o pracę na czas nieokre-
ślony, na podstawie której została ona zatrudniona w wymiarze ½ etatu w charakte-
rze sprzedawcy w tym sklepie z wynagrodzeniem miesięcznym 380 zł; po drugie -
jest niesporne, że podejmując tę pracę, ubezpieczona przedstawiła pracodawcy za-
świadczenie lekarskie wystawione w dniu 12 sierpnia 2002 r., stwierdzające, że jest
zdolna do wykonywania pracy na stanowisku sprzedawcy w perfumerii „C.” i brak jest
przeciwwskazań zdrowotnych, aby pracę tę wykonywała, przy czym zeznała przed
Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy, że nie
poinformowała lekarza wystawiającego jej to zaświadczenie o fakcie trapiącej ją
przewlekłej choroby reumatycznej; po trzecie - jest niesporne, że w dniu 28 sierpnia
2002 r., czyli w 18-tym dniu po podjęciu pracy, ubezpieczona złożyła w Zakładzie
Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w L. wniosek o przyznanie jej emerytury, gdzie w
poz. 8 formularza wniosku oświadczyła, iż „rozwiązanie stosunku pracy nastąpi: po
przyznaniu emerytury”; wprawdzie następnie, przed Sądem Okręgowym-Sądem
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy ubezpieczona zeznała, że jej zamiarem
było „kontynuowanie pracy a nie uzyskanie emerytury”, ale równocześnie wniosła
sprostowanie, że „po uzyskaniu emerytury zamierzałam zrezygnować z pracy”; po
czwarte - równocześnie, zeznania złożone przed Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy przez ubezpieczoną oraz przez jej pracodawcę
- Marię W. dają podstawę do stwierdzenia, że: (a) obie panie - ubezpieczona i jej
pracodawca były znajomymi; (b) pracodawca - Maria W. zeznała, iż jej zamiarem
było zatrudnienie w charakterze sprzedawcy w sklepie perfumeryjnym pracownika na
czas nieograniczony, a zatrudniając ubezpieczoną nie wiedziała o tym, że jest ona
osobą schorowaną, stąd jej rezygnacja z pracy w krótkim czasie po jej podjęciu była
dla niej zaskoczeniem; (c) z kolei, ubezpieczona zeznała, iż zdawała sobie sprawę z
faktu, że jej pracodawca znalazła się w pilnej potrzebie zatrudnienia sprzedawcy w
9
sklepie perfumeryjnym i postanowiła z tej okazji skorzystać; (d) ponieważ ubezpie-
czona zeznała także, że jej zamiarem było podjęcie pracy w sklepie, czyli w po-
mieszczeniu zamkniętym, sądząc iż „dam sobie radę ze swoją chorobą”, a z kolei
pracodawca - Maria W. zeznając zwróciła uwagę na to, iż w 2002 r. wrzesień był
zimny i stąd wówczas w sklepie były trudne warunki pracy, upatrując w tym - jak
można domniemywać - przyczyny rezygnacji ubezpieczonej z dalszego zatrudnienia
w tak krótkim czasie po podpisaniu z nią umowy o pracę na czas nieokreślony - to
prowadzi to do wniosku, że: z jednej strony - gdyby pracodawca, która zatrudniła
ubezpieczoną, wiedziała o jej kłopotach zdrowotnych spowodowanych przewlekłymi
schorzeniami reumatycznymi, o których ubezpieczona jej nie poinformowała, a także
o jej zamiarze ubiegania się o emeryturę, być może nie zgodziłaby się na jej zatrud-
nienie, skoro zamierzała zatrudnić kogoś w charakterze sprzedawcy na czas nie-
określony; a z drugiej strony - nie można uznać za wiarygodne zeznań ubezpieczo-
nej jakoby podejmując pracę w charakterze sprzedawcy w sklepie zamierzała konty-
nuować to zatrudnienie przez dłuższy czas, ani też nie można przyjąć, że okoliczno-
ścią uzasadniającą nagłą rezygnację ubezpieczonej z pracy była niesprzyjająca aura
pogodowa w miesiącu wrześniu w 2002 r., skoro we wniosku emerytalnym, jak i w
czasie zeznań przed Sądem Okręgowym-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Legnicy ubezpieczona wyraźnie oświadczyła, że zamierzała zrezygnować z pracy
po uzyskaniu emerytury, o czym jednak nie poinformowała pracodawcy (reservatio
mentalis).
W świetle dokonanych ustaleń, w rozpoznawanej sprawie brak jest podstaw
do przyjęcia, że zawarta w dniu 10 sierpnia 2002 r. pomiędzy ubezpieczoną a praco-
dawcą - Marią W., będącą właścicielem sklepu - perfumerii „C.” w Z., umowa o pracę,
na podstawie której ubezpieczona została zatrudniona na czas nieokreślony w wy-
miarze ½ etatu w charakterze sprzedawcy w tym sklepie z wynagrodzeniem mie-
sięcznym 380 zł, może być uznana przez organ rentowy za nieważną z tej przyczy-
ny, że obie strony złożyły oświadczenia woli dla pozoru (art. 83 § 1 k.c. w związku z
art. 300 k.p.). Brak jest bowiem podstaw do stwierdzenia, że w chwili zawierania tej
umowy pracodawcy - Marii W. znane były zarówno problemy zdrowotne ubezpieczo-
nej, które faktycznie uniemożliwiały jej prawidłowe wywiązanie się z przyjętych obo-
wiązków pracowniczych, jak i motywy oraz z góry określone cele, jakimi kierowała się
ubezpieczona przystępując do tej umowy, a pomimo to - z racji wcześniejszej znajo-
10
mości z ubezpieczoną - zdecydowała się ona na zawarcie tej umowy, która w kon-
tekście późniejszych zaszłości oceniona przez nią została jako niekorzystna.
Natomiast, poczynione w wyniku postępowania sądowego ustalenia pozwalają
stwierdzić, że zawierając z pracodawcą - Marią W. w dniu 10 sierpnia 2002 r. umowę
o pracę na czas nieokreślony w wymiarze ½ etatu w charakterze sprzedawcy w skle-
pie należącym do pracodawcy ubezpieczona: po pierwsze - w chwili podpisywania
umowy o pracę ukryła (zataiła) przed swym przyszłym pracodawcą istotną okolicz-
ność, a mianowicie to, że jest dotknięta przewlekłą chorobą reumatyczną, która fak-
tycznie uniemożliwi jej wykonywanie pracy w charakterze sprzedawcy sklepowego i
tym samym wywiązywanie się z przyjmowanego tą umową zobowiązania; po drugie -
poddając się obowiązkowemu badaniu lekarskiemu przed przystąpieniem do pracy
(art. 229 § 1 pkt 1 k.p.), które miało na celu stwierdzenie, czy jest ona zdolna do wy-
konywania pracy na stanowisku sprzedawcy w perfumerii „C.” i czy nie ma przeciw-
wskazań zdrowotnych, aby pracę tę wykonywała, ubezpieczona nie poinformowała
również badającego ją lekarza o obciążającej ją przewlekłej chorobie reumatycznej i
tylko dlatego uzyskała od niego zaświadczenie lekarskie stwierdzające, że jest
zdolna do wykonywania pracy na stanowisku sprzedawcy w perfumerii „C.” „wobec
braku przeciwwskazań zdrowotnych”; po trzecie - tylko ze względu na fakt legitymo-
wania się przez ubezpieczoną uzyskanym w ten sposób zaświadczeniem lekarskim,
stwierdzającym jej zdolność do pracy oraz brak przeciwwskazań zdrowotnych w
podjęciu pracy sprzedawcy w sklepie, pracodawca mógł dopuścić ubezpieczoną do
pracy (art. 229 § 4 k.p.), a w konsekwencji zgłosił ją jako pracownika do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych celem jej ubezpieczenia i uiszczenia w dniu 16 sierpnia
2002 r. pierwszego stosownego „świadczenie płatnika składek”; po czwarte - dopiero
wówczas, uzyskawszy status ubezpieczonego pracownika, ubezpieczona spełniła
warunek ustawowy umożliwiający jej wystąpienie z wnioskiem o przyznanie prawa do
wcześniejszej emerytury - co uczyniła formalnie w dniu 28 sierpnia 2002 r., ponieważ
w tej dacie udowodniła także łączny staż pracy w wymiarze 36 lat 4 miesięcy i 21 dni
okresów składkowych i nieskładkowych, zaś w dniu 19 września 2002 r. kończyła 55
lat, a tym samym spełniała wszystkie określone w art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) warunki ustawowe niezbędne
do ubiegania się o wcześniejsza emeryturę; tym sposobem ubezpieczona realizo-
wała swój pierwotnie zamierzony cel, ukrywany (reservatio mentalis) zarówno przed
11
pracodawcą, jak i przed lekarzem, który wystawił jej zaświadczenie lekarskie o zdol-
ności do pracy w charakterze sprzedawcy w sklepie. W tej sytuacji należy mieć na
uwadze, że - występując w dniu 28 sierpnia 2002 r. z wnioskiem do Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury - ubezpieczo-
na, która uzyskała status „pracownika”, a tym samym spełniała formalnie także to
określone w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych wymaganie prawne, które jest niezbędne do uzyskania wcześniejszej eme-
rytury, w istocie realizowała prawo, jakie przysługuje każdemu ubezpieczonemu,
spełniającemu obowiązujące w tym względzie wymagania ustawowe. Jednakże,
dokonując oceny tej czynności prawnej ubezpieczonej na gruncie art. 58 § 1 i § 2 k.c.
w związku z art. 300 k.p., należy mieć na uwadze i to, że w danym wypadku ubez-
pieczona (a) w celu uzyskania formalnego statusu „pracownika” oraz (b) w następ-
stwie tego, w celu uzyskania uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o przyznanie
prawa do wcześniejszej emerytury, (c) podjęła działania nieuczciwe zarówno wobec
pracodawcy, jak i wobec lekarza orzekającego o jej zdolności do pracy i o braku
przeciwwskazań do podjęcia przez nią pracy na stanowisku sprzedawcy (art. 229 § 1
pkt 1 oraz art. 229 § 4 k.p.), a mianowicie zataiła fakt, że cierpi na przewlekłą choro-
bę reumatyczną, która uniemożliwi jej wykonywanie pracy na stanowisku sprzedawcy
w sklepie (co zresztą później faktycznie miało miejsce), w następstwie czego dopro-
wadziła do formalnego zatrudnienia jej na takim stanowisku pracy oraz do uzyskania
wymaganego zaświadczenia lekarskiego o zdolności do tej pracy i braku przeciw-
wskazań w jej podjęciu, a wszystko jedynie po to, aby móc jako „pracownik” wystąpić
z wnioskiem o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury. W przeciwnym wypad-
ku, gdyby ubezpieczona poinformowała pracodawcę oraz badającego ją lekarza o
swych przewlekłych schorzeniach reumatycznych, a także o tym, że zamierza
umowę tę zawrzeć jedynie w celu uzyskania statusu pracownika, co ma jej umożliwić
następnie niezwłoczne wystąpienie z wnioskiem o przyznanie prawa do wcześniej-
szej emerytury, po czym zamierza zrezygnować z tego zatrudnienia, to zapewne w
ogóle nie doszłoby do zawarcia powyższej umowy o pracę, a w wypadku jej zawarcia
w takich okolicznościach należałoby ją uznać za umowę zawartą dla pozoru (art. 83
§ 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie zaist-
niała sytuacja, w której umowa o pracę ubezpieczonej z pracodawcą - Marią W. z
dnia 10 sierpnia 2002 r. zawarta została w wyniku świadomego naruszenia przez
ubezpieczoną obowiązujących przepisów prawa oraz elementarnych zasad uczciwo-
12
ści - jakie powinny być przestrzegane na rynku pracy w stosunkach pomiędzy praco-
dawcami oraz osobami ubiegającymi się o zatrudnienie lub pracownikami również z
uwagi na wynikające z nich konsekwencje w zakresie świadczeń z ubezpieczenia
społecznego, wypłacanych ze środków publicznych (Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych) wyłącznie ze względu na dążenie do realizacji założonego przez nią celu,
jakim było uzyskanie statusu prawnego „pracownika” jedynie po to, aby móc skorzy-
stać z formalnego uprawnienia do wystąpienia następnie z wnioskiem o przyznanie
jej prawa do wcześniejszej emerytury. W konsekwencji, z uwagi na fakt, że ubezpie-
czona zawierając w dniu 10 sierpnia z pracodawcą - Marią W. umowę o pracę postę-
powała wbrew elementarnym zasadom uczciwego obrotu prawnego w celu uzyska-
nia za wszelką ceną (per fas et nefas) możliwości skorzystania z prawa do wcze-
śniejszej emerytury, to na podstawie art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. zasad-
ne jest stwierdzenie przez organ rentowy w postępowaniu z wniosku ubezpieczonej o
przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emery-
turach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, że umowa ta jest nieważna
jako czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i z tej przy-
czyny nie mogła stanowić podstawy prawnej dla uznania, że ubezpieczona w chwili
złożenia wniosku o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury posiadała status
prawny „pracownika”.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315
k.p.c. w
związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postę-
powania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98) orzekł jak w sentencji.
========================================