Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 lipca 2005 r.
II UK 295/04
Decyzja stwierdzająca ustanie ubezpieczenia społecznego rolnika nie
jest wydawana w wyniku wznowienia postępowania w sprawie zakończonej
ostateczną decyzją o podleganiu temu ubezpieczeniu, lecz w wyniku wszczęcia
nowego postępowania, w którym organ rentowy ustalił, że osoba podlegająca
dotychczas ubezpieczeniu przestała spełniać ustawowe wymagania tego ubez-
pieczenia.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska, Andrzej
Wasilewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 lipca 2005 r. sprawy z
wniosku Adama R. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Od-
działowi Regionalnemu w W. o objęcie ubezpieczeniem społecznym rolników, na
skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17
czerwca 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z dnia 17 czerwca 2004 r. [...] oddalił
apelację wnioskodawcy - Adama R. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 18 lutego 2003 r. [...] oddalającego
jego odwołanie od wydanej na podstawie art. 36 oraz art. 3a ustawy z dnia 20 grud-
nia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr
7, poz. 25 ze zm.) decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału
Regionalnego w W. z dnia 5 sierpnia 2002 r. stwierdzającej ustanie ubezpieczenia
społecznego rolników dla wnioskodawcy od dnia 1 kwietnia 1997 r. w związku z
rozpoczęciem prowadzenia przezeń działalności gospodarczej i niespełnieniem wy-
magania ustawowego określonego w art. 5a tej ustawy. W uzasadnieniu tego wyroku
2
Sąd Apelacyjny stwierdził, że wnioskodawca w roku 1997 nie podlegał przez cały rok
opłacaniu składek z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym, gdyż rozpoczął prowadze-
nie działalności gospodarczej z dniem 1 lutego 1997 r., przy zaniechaniu poprzednio
prowadzonej działalności gospodarczej w dniu 1 grudnia 1996 r. Tymczasem, mając
na uwadze przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a w szczególno-
ści art. 3 tejże ustawy, ubezpieczeniu podlega rolnik z mocy ustawy, a na wniosek
tylko w takim przypadku kiedy ustawa to przewiduje. Wynika to również z dyspozycji
art. 5a tej ustawy, dającego rolnikowi - w okolicznościach tam wskazanych - możli-
wość wyboru formy ubezpieczenia, przy spełnieniu bezwzględnie warunku podlega-
nia nieprzerwanie przez rok ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakre-
sie, o ile w czasie dalszego trwania tego ubezpieczenia podjął pozarolniczą działal-
ność gospodarczą. Nawiązując do tej regulacji prawnej, Sąd Apelacyjny w uzasad-
nieniu zaskarżonego wyroku stwierdził, iż „słusznie Sąd I instancji wskazał, powołu-
jąc się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że podleganie i rozpoczęcie działalności
gospodarczej musi mieć miejsce dopiero po rocznym nieprzerwanym podleganiu rol-
niczemu ubezpieczeniu społecznemu. Wnioskodawca tego warunku oczywiście nie
spełniał, gdyż przez okres do 31.03.1996 r. i od 1.02.1996 r. do 31.01.1997 r.
wprawdzie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników, to w okresie od 1.04.1996
r. do 30.11.1996 r. podlegał ubezpieczeniu z tytułu prowadzonej działalności gospo-
darczej.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17
czerwca 2004 r. pełnomocnik wnioskodawcy zarzuciła: po pierwsze - naruszenie
przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. „na skutek pominięcia oko-
liczności, że zaskarżona decyzja wydana została z naruszeniem przepisów Kodeksu
postępowania administracyjnego dotyczących warunków wzruszania decyzji osta-
tecznej”, bowiem „nie istniały przesłanki do wznowienia postępowania określone w
art. 145 § 1 k.p.a. i do zmiany decyzji ostatecznej z dnia 20 lutego 1997 r., którą
wnioskodawca został objęty ubezpieczeniem społecznym rolników od 1 grudnia 1996
r.”; po drugie - „naruszenie prawa materialnego: - art. 155 k.p.a. w związku z art. 16 §
1 k.p.a. na skutek niezastosowania tego przepisu; - art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7,
poz. 25 ze zm.) polegające na przyjęciu, że warunkiem podlegania wnioskodawcy
ubezpieczeniu społecznemu rolników w związku z podjęciem przez niego pozarolni-
czej działalności gospodarczej w okresie od 1 kwietnia 1996 r. do 30 listopada 1996
3
r. jest legitymowanie się nieprzerwanym, co najmniej rocznym okresem podlegania
temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie bezpośrednio przed podjęciem tej działalno-
ści.” Równocześnie, jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpozna-
nia pełnomocnik skarżącego wskazała „rażące naruszenie prawa, ponieważ zaskar-
żona decyzja godzi w zasadę trwałości decyzji administracyjnej i ochrony praw na-
bytych. W aktach sprawy brak jest jakiegokolwiek dowodu, by wznowione zostało
postępowanie w sprawie objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym rolni-
ków z dniem 1 grudnia 1996 r. - po zawieszeniu od 1 grudnia 1996 r. działalności
gospodarczej. Gdyby nawet takie postępowanie było wszczęte, to zgodnie z art. 146
§ 1 uchylenie decyzji z dnia 20 lutego 1997 r., którą powód został objęty ubezpiecze-
niem rolniczym nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ czasu - pięć lat od dnia wy-
dania decyzji.” W konsekwencji, w kasacji sformułowany został wniosek „o zmianę
zaskarżonego wyroku oraz uchylenie decyzji KRUS Oddziału Regionalnego we Wro-
cławiu z dnia 20 sierpnia 2002 r.” oraz „o zasądzenie od organu rentowego na rzecz
wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do dyspozycji art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), która weszła w życie z dniem 6 lutego
2005 r. (art. 6 tej ustawy), do złożenia i rozpoznania kasacji od orzeczenia wydanego
przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, a także do odmowy przyjęcia kasacji
do rozpoznania, stosuje się przepisy dotychczasowe.
Zasady i warunki ubezpieczenia społecznego rolników określają przepisy
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 1), na-
tomiast decyzje w sprawach „podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpieczenia”
wydaje z urzędu lub na wniosek Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego (art. 36 ust. 1 pkt 1 i art. 36 ust. 2 w związku z art. 2 ust. 2 oraz art. 3 tej
ustawy). Decyzje w sprawie „podlegania” oraz w sprawie „ustania” ubezpieczenia
społecznego rolników mają przy tym charakter rozstrzygnięć deklaratoryjnych. Innymi
słowy, decyzje te wydawane są w celu autorytatywnego stwierdzenia w konkretnej
sytuacji faktycznej, że (a) albo osoba, która dotychczas nie była objęta tym ubezpie-
czeniem, spełniła określone ustawą wymagania prawne, które uzasadniają „objęcie”
4
jej tym ubezpieczeniem (decyzja o podleganiu temu ubezpieczeniu), (b) albo osoba,
która dotychczas była objęta tym ubezpieczeniem, nie spełnia już (przestała speł-
niać) określone ustawą wymagań prawnych, które uzasadniają „objęcie” jej tym
ubezpieczeniem, i z tej przyczyny w stosunku do niej ubezpieczenie to „ustało” (de-
cyzja o ustaniu podlegania temu ubezpieczeniu). Oznacza to, że decyzja w sprawie
stwierdzenia „ustania ubezpieczenia” nie jest wydawana w wyniku wznowienia po-
stępowania w sprawie zakończonej uprzednio wydaniem ostatecznej decyzji o „pod-
leganiu ubezpieczeniu”, bowiem nie ma ona na celu ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia tej samej sprawy ze względu na zarzut kwalifikowanej wadliwości
uprzedniego postępowania zakończonego wydaniem decyzji o objęciu ubezpiecze-
niem, lecz jest wydawana w wyniku wszczęcia nowego postępowania, w którym or-
gan rentowy stwierdza, że osoba podlegająca dotychczas ubezpieczeniu następnie
przestała spełniać wymagania ustawowe konieczne dla dalszego objęcia jej tym
ubezpieczeniem.
Równocześnie, zgodnie z dyspozycją art. 5a zdanie pierwsze ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r.)
oraz utrwalonym już orzecznictwem Sądu Najwyższego w tym zakresie, warunkiem
objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników rolnika, który - nie będąc pracownikiem
- podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą, było poprzedzające bezpośred-
nio datę rozpoczęcia tej działalności i trwające nieprzerwanie co najmniej przez jeden
rok podleganie z mocy ustawy temu ubezpieczeniu w pełnym zakresie (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2000 r., II UKN 54/00, OSNAPiUS 2002 nr
12, poz. 290).
Tymczasem w rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że wnioskodawca
podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników naprzód w okresie od dnia 1 paź-
dziernika 1994 r. do dnia 31 marca 1996 r., a następnie w okresie od dnia 1 grudnia
1996 r. do dnia 31 stycznia 1997 r. Kiedy więc w dniu 18 lutego 1997 r. wniosko-
dawca powiadomił organ rentowy, że (nie będąc pracownikiem) począwszy od dnia 1
lutego 1997 r. ponownie podjął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej,
organ rentowy decyzją z dnia 5 sierpnia 2002 r., wydaną na podstawie art. 36 oraz
art. 3a ustawy o ubezpieczeniu społecznemu rolników, trafnie stwierdził, że z dniem
1 kwietnia 1997 r. ustało rolnicze ubezpieczenie społeczne w stosunku do wniosko-
dawcy w związku z ponownym podjęciem przezeń w dniu 1 lutego 1997 r. pozarolni-
czej działalności gospodarczej, ponieważ wnioskodawca nie spełniał wówczas okre-
5
ślonego w art. 5a zdanie pierwsze ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w
brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r.) wymagania ustawowego dotyczą-
cego podlegania z mocy ustawy rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu nieprze-
rwanie co najmniej jeden rok w okresie bezpośrednio poprzedzającym datę rozpo-
częcia tej działalności, bezpośrednio przed datą podjęcia pozarolniczej działalności
gospodarczej (przed dniem 1 lutego 1997 r.) wnioskodawca podlegał z mocy ustawy
ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie dopiero od dnia 1 grudnia
1996 r. W tej sytuacji, oczywiście bezzasadne okazały się podniesione w kasacji za-
rzuty dotyczące zarówno naruszenia przepisów art. 145 § 1, art. 146 § 1, 155 oraz
art. 16 § 1 k.p.a., jak i zarzut naruszenia art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r.).
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312
k.p.c. w
związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postę-
powania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z
2005 r. Nr 13, poz. 98) orzekł jak w sentencji.
========================================