Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 12 lipca 2005 r.
II UZP 4/05
1. Do wypadków w drodze do pracy lub z pracy, które miały miejsce
przed wejściem w życie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199,
poz. 1673 ze zm.), stosuje się przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.).
2. Prawo do świadczenia przyznanego na podstawie ustawy wypadkowej
z dnia 12 czerwca 1975 r. (w tym renty z tytułu niezdolności do pracy), nie wy-
gasa z tego powodu, że w obecnie obowiązujących przepisach nie objęto
ochroną ubezpieczeniową wypadków w drodze do pracy i z pracy.
3. Zasady wypłacania renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z
wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy są obecnie takie same, jak zasady
wypłaty świadczeń rentowych z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodo-
wych przyznanych w oparciu o obowiązującą ustawę z dnia 30 października
2002 r.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Barbara
Wagner, Kazimierz Jaśkowski.
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wi-
śniewskiego, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lipca 2005 r. sprawy z wniosku
Teresy R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w P. o wyso-
kość świadczenia i zwrot nienależnie pobranych świadczeń, na skutek zagadnienia
prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia
1 marca 2005 r. [...]
„Czy uzyskiwanie przychodu przewidzianego w art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 30
października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z 2002 r. ze zm.) przez osobę upraw-
nioną do renty z tytułu niezdolności do pracy, do której nabyła prawo na mocy art. 41
2
ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. nr 30 z 1983r., poz. 144 ze zm.) i
którą pobierała ( i pobiera) w zbiegu z emeryturą, skutkuje zawieszenie prawa do
świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości w sytuacji ukończenia przez świadczenio-
biorcę wieku określonego w art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: z 2004r. nr 39,
poz. 353 ze zm.) ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z dnia 22 października
2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu zmie-
nił - w wyniku uwzględnienia odwołania wnioskodawczyni Teresy R. - decyzje pozwa-
nego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w P.z dnia 16 stycznia 2003 r., 8
maja 2003 r., 3 listopada 2003 r., 11 grudnia 2003 r., dwie decyzje z 5 lutego 2004 r.
oraz 12 marca 2004 r. i 5 kwietnia 2004 r., uznając, że przychód uzyskany przez
wnioskodawczynię z tytułu zawartych umów zlecenia i umowy o pracę nie powoduje
zawieszenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w
drodze z pracy, tak więc skarżąca zachowała prawo do zbiegu świadczeń pomimo
osiąganych przychodów. W konsekwencji nie ma ona obowiązku zwrotu należności z
tytułu pobranego świadczenia rentowego za okres od 1 do 31 stycznia 2003 r. w
kwocie 1.072,04 zł; nie miało ono bowiem charakteru świadczenia nienależnego.
Spór nie tyle dotyczył samego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy,
ile jego realizacji - możności pobierania jej w zbiegu z emeryturą pracowniczą. Stan
faktyczny sprawy jest niesporny między stronami. Decyzją z dnia 20 czerwca 1987r.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. przyznał Teresie R. od dnia 28
stycznia 1987 r. rentę z tytułu inwalidztwa będącego następstwem wypadku w dro-
dze z pracy. W decyzji z dnia 17 listopada 1999 r. organ rentowy wskazał, że renta z
tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem w drodze z pracy
przysługuje na stałe, a wypłacana będzie w połowie ustalonej wysokości łącznie z
pełną emeryturą, do której prawo (ustalone w decyzji z dnia 20 marca 1998 r.) wnio-
3
skodawczyni nabyła od 1 stycznia 1998 r. W związku z uzyskaniem przez odwołują-
cą się wieku emerytalnego stosunek pracy na stanowisku nauczyciela akademickie-
go Uniwersytetu [...] w P. wygasł z dniem 30 września 1997 r. W okresie od 1 paź-
dziernika 2002 r. do 2 lipca 2003 r. wnioskodawczynię łączyła z Uniwersytetem [...] w
P. umowa zlecenia na przeprowadzenie 30 godzin seminarium magisterskiego oraz
pięciu egzaminów magisterskich za wynagrodzeniem łącznie w wysokości 3.350 zł
brutto. O uzyskanym przychodzie wnioskodawczyni powiadomiła pozwany organ w
dniu 4 marca 2004 r. W dniu 1 października 2002 r. wnioskodawczyni zawarła kolej-
ną umowę zlecenia z Uniwersytetem [...] w P. na przeprowadzenie 27 godzin semi-
narium magisterskiego za wynagrodzeniem w wysokości 2.970 zł. W dniu 8 paź-
dziernika 2003 r. odwołująca się otrzymała wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia z
dnia 1 października 2003 r. zawartej z Miejskim Przedsiębiorstwem Gospodarki
Mieszkaniowej, a w okresie od 15 października 2003 r. do 30 września 2004 r. była
zatrudniona w Uniwersytecie [...] w P. na stanowisku profesora zwyczajnego w wy-
miarze 1/3 etatu, a pierwsze wynagrodzenie z tego tytułu otrzymała w dniu 1 listo-
pada 2003 r.
Wobec wejścia w życie (z dniem 1 stycznia 2003 r.) przepisów ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) regulujących odmiennie od
dotychczasowych zasady pobierania świadczeń wypadkowych organ rentowy decy-
zją z dnia 16 stycznia 2003 r. wstrzymał dalszą wypłatę renty wypadkowej od dnia 1
lutego 2003 r. i zobowiązał wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia - renty wypadkowej za okres od 1 stycznia 2003 r. do 31 stycznia 2003
r. w kwocie 1.072,04 zł. Kolejnymi decyzjami, objętymi zaskarżonym wyrokiem Sądu
Okręgowego, organ rentowy bądź to ustalał wysokość należnej renty wypadkowej
bądź też zobowiązywał świadczeniobiorczynię do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia. Organ rentowy wydając zaskarżone decyzje odwoływał się do art. 26
ust. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, stwierdzając, że art. 26 ust. 1 tej ustawy
nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie
prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emerytu-
rach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu.
W odwołaniach wnoszonych od poszczególnych decyzji wnioskodawczyni
wywodziła, że jej prawo do świadczeń ukształtowane zostały przez art. 24 ust. 1 i
4
25a ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144. ze zm.),
że podstawowe znaczenie w danej kwestii ma uregulowanie zawarte w art. 103 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), stanowiące, że
przepisu o zawieszeniu lub zmniejszeniu świadczenia „nie stosuje się do emerytów,
którzy ukończyli 60 lat i (kobiety) lub 65 (mężczyźni)". W ocenie wnioskodawczyni
przepisy nowej ustawy z 30 października 2002 r. nie odnoszą się do praw nabytych
na mocy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych i obowiązującej nadal ustawy z 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS, wskazując nadto, że stanowisko organu rentowego co do sposobu
wykładni art. 26 ust. 1 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jest nietrafne.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 22 października 2004 r., zmieniając zaskarżone decyzje wymienione w punk-
tach 2 do 8 sentencji wyroku, wskazał iż przychód uzyskany przez wnioskodawczy-
nię z tytułu zawartych umów zlecenia i umowy o pracę nie powoduje zawieszenia
prawa do świadczenia rentowego, a tym samym skarżąca zachowała prawo do
zbiegu świadczeń pomimo osiąganych przychodów. W ocenie Sądu pierwszej in-
stancji wnioskodawczyni osiągnęła wiek emerytalny 60 lat, a zatem osiągany przez
nią przychód nie ma wpływu na zawieszenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia
społecznego i nie stosuje się do niej art. 26 ust. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Wyrok ten zaskarżył apelacją organ rentowy, podnosząc zarzut naruszenia
prawa materialnego - art. 26 ust. 3 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz art. 138 ust. 1 i
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Organ
rentowy wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i oddalenie odwołania.
W ocenie Sądu Apelacyjnego z treści art. 26 ust. 3 powoływanej ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych wynika, że ustawodawca w przedmiocie przychodu powodują-
cego zawieszenie prawa do świadczenia lub zmniejszenie wysokości odsyła do
przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, określających zasady zawieszania
prawa do świadczeń lub ich zmniejszania. Słowo „określony" wymienione w art. 26
5
ust. 3 ustawy, jeśli odnieść je do określenia samego przychodu, oznaczałoby okre-
ślenie jego wysokości, która kolejno przy zastosowaniu uregulowania „niezależnie od
wysokości tego przychodu" nie ma żadnego znaczenia.
Sąd Apelacyjny uznał, iż w tych warunkach może być uprawniony wniosek, że
w rozważanym uregulowaniu chodzi o źródło i warunki uzyskania przychodu, które
określa między innymi art. 103 ust. 2 i 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS ze-
zwalający na odstąpienie od zawieszenia bądź zmniejszenia świadczenia u osób po
osiągnięciu wieku określonego w art. 103 ust. 2 powołanej ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważając zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Po-
znaniu, Sąd Najwyższy miał na uwadze, iż w dniu 27 kwietnia 2005 r. zapadła
uchwała w sprawie II UZP 1/05 (dotąd niepublikowana), która - przy nieco inaczej
sformułowanym pytaniu - także dotyczyła zagadnienia zawieszenia prawa do pobie-
rania emerytury w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą
zawodową (art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych), oraz zmniejszenia
wysokości świadczeń w sytuacji ukończenia przez świadczeniobiorcę wieku określo-
nego w art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W uchwale tej Sąd Najwyższy uznał, iż prawo do pobierania emerytury w
zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową (art. 26
ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych) jest wyłączone w przypadku osiągania
przez uprawnionego przychodu, z którym łączy się obowiązek ubezpieczenia spo-
łecznego - niezależnie od jego wysokości - także wtedy gdy emeryt (mężczyzna)
osiągnął wiek 65 lat (art. 26 ust. 3 wymienionej wyżej ustawy w związku z art. 103
ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych).
W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazując, że generalną zasadą
ubezpieczeń społecznych jest przysługiwanie prawa do jednego świadczenia, a więc
zasada niełączenia zbiegających się świadczeń, stwierdził, iż oznacza to, że osobie
zainteresowanej wypłaca się tylko jedno świadczenie, wybrane przez ubezpieczo-
6
nego (por. art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Dokonując wykładni prze-
pisów prawa ubezpieczeń społecznych, należy więc mieć na uwadze tę zasadę (jed-
nego świadczenia), a wyjątki od tej zasady, wynikające z odrębnej regulacji, winny
być interpretowane ściśle. Jeden z tych wyjątków zawiera art. 26 ustawy o ubezpie-
czeniu społecznych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zbieg
prawa do świadczeń uregulowany został - na poziomie ogólnym, obejmującym ubez-
pieczenia: emerytalne i rentowe - w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, odsyła-
jącej w art. 96 ust. 1 pkt 3 do odrębnych przepisów, określających prawo do pobiera-
nia świadczeń w razie zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do renty
z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, wypadkiem w
drodze do pracy lub z pracy lub choroby zawodowej. Te „odrębne przepisy”, to obec-
nie przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych z 2002 r., ona więc (w przepisach art. 24 - 26) reguluje kwestie
zbiegu prawa do świadczeń w przypadku zbiegu prawa do emerytury z ustawy o
emeryturach i rentach z prawem do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowa-
nej wypadkiem w drodze do lub z pracy. Regulacja ta ma charakter wyczerpujący, co
ma ten skutek, że odesłanie do odpowiedniego stosowania ustawy o emeryturach i
rentach z FUS dotyczące tylko zakresu tą ustawą nieuregulowanego (por. art. 58
ustawy wypadkowej), nie dotyczy tej materii.
W ubezpieczeniach emerytalnym i rentowych, zawieszenie lub zmniejszenie
świadczeń regulowane jest przepisami art. 103 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, według których prawo do emerytur i rent ulega zawieszeniu lub
świadczenia te ulegają zmniejszeniu na zasadach określonych w art. 104 -106, przy
czym przepisu tego nie stosuje się do emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) lub
65 lat (mężczyźni). Przepisy art. 104 - 106 zaś stanowią, że prawo do wymienionych
świadczeń ulega zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu (na zasadach
określonych w ustawie), w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegają-
cej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. W świetle natomiast art. 26 ustawy o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych oso-
bie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadko-
wego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od
jej wyboru: przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę
powiększoną o połowę renty (ust. 1). Powyższych zasad nie stosuje się, jeżeli osoba
uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub
7
zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, nie-
zależnie od wysokości tego przychodu (ust. 3). Skoro cytowany art. 26 ust. 3 ustawy
wypadkowej odwołuje się jedynie do (definicji) przychodów powodujących zawiesze-
nie prawa do wypłaty świadczeń określonych w ustawie o emeryturach i rentach z
FUS, a więc przychodów, podlegających obowiązkowi ubezpieczenia społecznego -
bez względu na ich wysokość - to ma to ten skutek, że prawo do pobierania obu
świadczeń, o których mowa, jest wyłączone w razie osiągania takich przychodów,
także wtedy gdy dotyczy to emeryta, który przekroczył wiek określony w art. 103 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu.
Z rozważań tych wynika, że znajdą one również zastosowanie - co wydaje się oczy-
wiste - także do ocenianej sytuacji prawnej, a więc do renty z tytułu niezdolności do
pracy w związku z wypadkiem w drodze z pracy - w obecnym porządku prawnym już
niewystępującej - przyznanej w oparciu o poprzednio obowiązującą ustawę wypad-
kową z dnia 12 czerwca 1975 r.
Stosownie do art. 49 ust. 1 obecnie obowiązującej ustawy wypadkowej wnio-
ski o świadczenia z tytułu wypadków w drodze do pracy lub z pracy, które miały miej-
sce przed dniem wejścia w życie ustawy, podlegają rozpatrzeniu na podstawie prze-
pisów dotychczasowych. Z przepisu tego wynika więc jedynie, że w przypadku wy-
padków w drodze do lub z pracy, które miały miejsce przed wejściem w życie obec-
nie obowiązującej ustawy, do wniosków o świadczenia (w tym o rentę z tytułu nie-
zdolności do pracy) przysługujące z tytułu spełnienia - obecnie już nie chronionego w
ten sposób - ryzyka ubezpieczeniowego, stosuje się przepisy ustawy wypadkowej z
dnia 12 czerwca 1975 r. Jest oczywiste również, że świadczenia przyznane na pod-
stawie poprzednio obowiązującej ustawy wypadkowej, nie podlegają „weryfikacji” w
tym sensie, że nie mogą zostać utracone z tej tylko przyczyny, że dziś ustawodawca
nie objął ochroną ubezpieczeniową wypadków w drodze do i z pracy. Niemniej jed-
nak zasady wypłacania takiego świadczenia są obecnie (i powinny być, choćby w
związku z art. 32 Konstytucji RP) takie same jak zasady dotyczące wypłaty świad-
czeń rentowych przyznanych w oparciu o obowiązującą ustawę.
Na marginesie trzeba przypomnieć, że w myśli art. 24 ust.1 poprzedniej
ustawy wypadkowej osobie uprawnionej do renty inwalidzkiej na podstawie tej
ustawy oraz do emerytury na podstawie innych przepisów również wypłacało się za-
leżnie od jej wyboru, przysługującą rentę inwalidzką powiększoną o połowę eme-
rytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty inwalidzkiej, a wiec i wówczas
8
zasadą było pobieranie jednego świadczenia, zaś tylko w przypadku zbiegu świad-
czenia rentowego z ustawy z emeryturą, możliwe było - podobnie jak obecnie - po-
bieranie, według wyboru uprawnionego, renty powiększonej o połowę emerytury albo
emerytury powiększonej o połowę renty, przy czym, zgodnie z art. 25a tej ustawy,
renta z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy i chorobą
zawodową nie ulega zawieszeniu ani zmniejszeniu w razie osiągania przychodów, o
których mowa w art. 104 ust. 1 - 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Tak więc argumenty mające wskazywać na zróżnicowanie przez ustawodaw-
cę określonych kategorii świadczeniobiorców i przyznanie niektórym z nich prawa do
łącznego pobierania emerytury w zbiegu z rentą - a tym samym odstąpienie od obo-
wiązującej w systemie ubezpieczeń społecznych zasady prawa do jednego wybra-
nego świadczenia odnoszące się do poprzedniego stanu prawnego - nie mają zna-
czenia, bowiem to zróżnicowanie jest w dalszym ciągu przewidywane - z uwagi na
„odszkodowawczy” charakter renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wy-
padkami przy pracy w drodze do lub z pracy i chorobami zawodowymi. Przedmiotem
sprawy nie jest jednak kwestia dopuszczalności zbiegu prawa do świadczenia eme-
rytalnego z ustawy o emeryturach i rentach z FUS z rentą wypadkową (taką możli-
wość przesądziła sama ustawa), ale kwestia realizacji obu tych świadczeń (w sto-
sownych proporcjach) w sytuacji uzyskiwania nadto przychodu, z którym łączy się
obowiązek ubezpieczenia społecznego.
Jak to wyżej zauważono, wypadki w drodze do pracy i z pracy nie są obecnie
objęte szczególną ochroną ubezpieczeniową, natomiast warunki korzystania z prawa
do renty z tytułu wypadków powstałych w drodze do pracy lub z pracy, uległy zmianie
z dniem 1 stycznia 2003 r. to jest dniem wejścia w życie obecnie obowiązującej
ustawy wypadkowej, która zachowała możliwość pobierania renty wypadkowej w
zbiegu z emeryturą wyłącznie dla świadczeniobiorców, którzy nie osiągają przy-
chodu. Przepis art. 26 ust. 3 tej ustawy wyłączył możliwość równoczesnego pobie-
rania świadczeń, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie
prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie z dnia 17
grudnia 1998 r., o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przy-
chodu.
Warto ponownie odwołać się do uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 27 kwietnia 2005 r. i wskazać, że omawiana regulacja nie narusza konstytucyj-
nej zasady równości (art. 32 Konstytucji), biorąc zwłaszcza pod uwagę dość szcze-
9
gólną sytuację, a mianowicie prawo do nieograniczonego, co do wysokości, zarob-
kowania - emeryta (kobiety), który osiągnął wiek 60 lat, będącego jednocześnie ren-
cistą z ustawy wypadkowej, uprawnionym do pobierania renty z tej ustawy w tzw.
zbiegu. Niewątpliwie nie można porównywać sytuacji prawnych właściwie nieporów-
nywalnych, a więc z jednej strony sytuacji emeryta, który może bez ograniczeń „do-
rabiać” do pobieranego świadczenia bez stosowania zmniejszenia lub zawieszenia
świadczenia jeżeli osiągnął określony wiek, z drugiej zaś sytuacji emeryta, pobierają-
cego nadto - w ramach szczególnych przepisów - rentę z tytułu niezdolności do
pracy. Zasadzie równości nie sprzeciwia się odmienne traktowanie takich podmiotów
prawa, które nie posiadają wspólnej cechy istotnej (por. zwłaszcza wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 23 października 2001 r., K 22/01, OTK ZU 2001 nr 7, poz. 215).
Odmawiając podjęcia uchwały, po przesądzeniu braku podstaw do pobierania
świadczeń w zbiegu, w przypadku osiągania przychodów podlegających obowiąz-
kowi ubezpieczenia niezależnie od ich wysokości, Sąd Najwyższy nie przejął sprawy
do rozpoznania, mając na względzie potrzebę dokonania oceny, czy świadczenia po-
brane przez wnioskodawczynię w styczniu 2003 r. miały charakter świadczeń niena-
leżnych w rozumieniu art. 138 ust. 2 ustawy. Według tego przepisu za nienależnie
pobrane świadczenia uważa się między innymi świadczenia wypłacone mimo zaist-
nienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo
wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca
świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. W orzecznictwie przyj-
muje się jednolicie (por. np. wyroki z dnia 26 kwietnia 1980 r., II URN 51/80 - OSNCP
1980 nr 10, poz. 202, z dnia 10 grudnia 1985 r., II URN 207/83, PiZS 1986 nr 3, str.
71 oraz z dnia 17 lutego 2005 r., II UK 440 i 445/03 - dotąd niepublikowane), że brak
pouczenia rencisty o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń emerytalnych lub rentowych zwalnia go z obowiązku zwrotu świadczeń
pobranych mimo istnienia tych okoliczności, choćby nawet mógł powziąć o nich wia-
domość z innych źródeł. Obowiązek pouczania spoczywa na organie rentowym,
samo zaś pouczenie powinno być wyczerpujące, zawierające informację o obowią-
zujących w dniu pouczania zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Brak po-
uczenia zwalnia bowiem osobę bezpodstawnie pobierającą świadczenia z obowiązku
ich zwrotu. Pouczenie takie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkret-
ności, a w szczególności nie może odnosić się do wszystkich hipotetycznych oko-
liczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Pouczenie takie bowiem nie
10
mogłoby być uznane za należyte i rodzące po stronie świadczeniobiorcy obowiązek
zwrotu świadczenia. Rzeczą Sądu Apelacyjnego będzie ocena czy w okolicznościach
sprawy świadczenia wypłacane wnioskodawczyni miały charakter świadczeń niena-
leżnych, a więc czy istnieje obowiązek ich zwrotu.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w postanowieniu.
========================================