Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 20 LIPCA 2005 R.
I KZP 19/05
Każde pozbawienie wolności – w tym również zatrzymanie – z wyjąt-
kiem zatrzymania lub tymczasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego
na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem wyłącza, zgodnie z art. 325c
pkt 1 k.p.k., możliwość prowadzenia postępowania przygotowawczego w
formie dochodzenia.
Przewodniczący: sędzia SN R. Malarski.
Sędziowie SN: J. Sobczak (sprawozdawca), E. Strużyna.
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Staszak.
Sąd Najwyższy w sprawie Stefana P., po rozpoznaniu, przekazanego
na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w C. postanowieniem
z dnia 10 marca 2005 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadni-
czej wykładni ustawy:
„Czy zatrzymanie podejrzanego w toku postępowania przygotowawczego
na podstawie wydanego przez Prokuratora w myśl art. 247 § 1 k.p.k. naka-
zu zatrzymania i przymusowego doprowadzenia należy uznać za pozba-
wienie wolności w rozumieniu art. 325c pkt 1 k.p.k. wyłączające możliwość
prowadzenia postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia?”
p o s t a n o w i ł odmówić podjęcia uchwały.
2
U Z A S A D N I E N I E
Z przedstawionym powyżej zagadnieniem prawnym wystąpił, w trybie
art. 441 § 1 k.p.k., Sąd Okręgowy w C. w następującym układzie proceso-
wym:
Stefan P. został oskarżony o popełnienie przestępstwa z art. 286 § 1
k.k.
W ramach wstępnej kontroli aktu oskarżenia, postanowieniem z dnia
10 lutego 2005 r., Sąd Rejonowy w C., na podstawie art. 345 § 1 k.p.k.,
zwrócił sprawę prokuratorowi, celem uzupełnienia postępowania przygoto-
wawczego. W uzasadnieniu podniósł, że pomimo zatrzymania Stefana P. w
toku postępowania przygotowawczego, przeprowadzono je w formie do-
chodzenia. Z uwagi na powyższe Sąd uznał, że konieczne jest uzupełnie-
nie postępowania przygotowawczego, poprzez wszczęcie śledztwa, prze-
prowadzenie w jego ramach wszelkich koniecznych czynności oraz spo-
rządzenie przez prokuratora aktu oskarżenia wraz z uzasadnieniem.
Wspomniane postanowienie zaskarżył prokurator, zarzucając obrazę
art. 345 § 1 k.p.k., poprzez wskazanie, że mimo kompletnego – zdaniem
prokuratora – materiału dowodowego, nie przeprowadzono postępowania
przygotowawczego w formie śledztwa, chociaż zachowano w przeprowa-
dzonym postępowaniu wszelkie rygory prawne wynikające z Kodeksu po-
stępowania karnego, odnośnie wymaganej w tym przypadku formy postę-
powania w postaci dochodzenia. Ponadto prokurator zarzucił obrazę art.
325c pkt 1 k.p.k., poprzez zastosowanie błędnej wykładni tego przepisu w
zakresie negatywnej przesłanki procesowej dla prowadzenia dochodzenia
w postaci „pozbawienia wolności podejrzanego”, pomimo że w tym samym
przepisie, po przecinku, zawarte jest wyłączenie tejże negatywnej prze-
słanki dochodzenia w przypadku „zatrzymania”. W konsekwencji prokurator
3
wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.
Rozpoznając zażalenie, Sąd Okręgowy w C., postanowieniem z dnia
10 marca 2004 r., na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przedstawił Sądowi Naj-
wyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne wymagające – je-
go zdaniem – zasadniczej wykładni ustawy.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały, że „każ-
de pozbawienie wolności – w tym również zatrzymanie – z wyjątkiem za-
trzymania lub tymczasowego aresztowania wobec sprawcy ujętego na go-
rącym uczynku lub bezpośrednio potem wyłącza, zgodnie z art. 325c pkt 1
k.p.k., możliwość postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie należy podnieść, że skuteczne wystąpienie z pytaniem
prawnym wymaga w istocie spełnienia trzech warunków, musi to bowiem
być zagadnienie „prawne”, wymagające „zasadniczej wykładni ustawy” i
wyłaniające się „przy rozpoznawaniu środka odwoławczego”.
Zawarte w art. 441 § 1 k.p.k. pojęcie „zagadnienia prawnego wyma-
gającego zasadniczej wykładni ustawy” odnosi się do sytuacji, gdy norma
umożliwia rozbieżne interpretacje, co jest niekorzystne dla funkcjonowania
prawa w praktyce. Przedmiotem pytania nie może być więc „sposób roz-
strzygnięcia sprawy lub zastosowania kwalifikacji prawnej do ustalonego w
konkretnej sprawie stanu faktycznego” (por. postanowienie SN z dnia 16
października 1992 r., I KZP 34/92, Wok. 1992, nr 12, s. 8). Ponadto nie
wymaga zasadniczej wykładni kwestia, gdy „jasno sformułowany (...) prze-
pis nie stwarza podstaw do różnych interpretacji i nie powoduje szczegól-
nych trudności przy wykładni wchodzących w grę przepisów prawa” (por.
postanowienie SN z dnia 28 lipca 1994 r., I KZP 18/94, OSNKW 1994, z. 7-
8, poz. 49) albo też, gdy „wątpliwości interpretacyjne zostały rozstrzygnięte
w orzecznictwie lub doktrynie w sposób jednoznaczny” (por. postanowienie
4
SN z dnia 12 marca 1996 r., I KZP 1/96, Wok. 1996, nr 7, s. 20), lub gdy w
ten sposób miało dochodzić do „korygowania (modyfikowania) niesłusz-
nych unormowań” (por. postanowienie SN z dnia 24 września 1997 r., I
KZP 13/97, OSNKW 1997, z. 11-12, poz. 100). Wymaga natomiast zasad-
niczej wykładni ustawy przepis, co do interpretacji którego Sąd Najwyższy
się już wprawdzie wypowiedział, negując potrzebę takiej wykładni, jeżeli po
prezentacji takiego stanowiska i argumentów podanych na jego poparcie
pojawiły się argumenty nieuwzględnione poprzednio, które mogą prowa-
dzić do odmiennych wniosków albo wymagają szczegółowej analizy kry-
tycznej, gdyż mogą prowadzić do rozbieżnych interpretacji w praktyce
(por.: postanowienie SN z dnia 3 listopada 1999 r., V KKN 425/99, niepubl.;
T Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003,
s. 1161 – 1162).
Sformułowanie treści normy zawartej w art. 325c pkt 1 k.p.k. nie po-
winno nasuwać, zdaniem Sądu Najwyższego, żadnych wątpliwości. Zgod-
nie z linią orzeczniczą Sądu Najwyższego punktem wyjścia w procesie wy-
kładni zawsze powinna być analiza kontekstu językowego danego przepi-
su; jeżeli przepis jednoznacznie formułuje normę postępowania, to tak wła-
śnie należy ów przepis rozumieć. Pierwszeństwo językowych reguł wykład-
ni jest wręcz podstawowym warunkiem funkcjonowania prawa w państwie
prawnym. Podobną rangę nadaje się założeniu o racjonalnym działaniu
ustawodawcy w procesie stanowienia prawa. Jeśli wbrew jasnemu, pod
względem językowym, sformułowaniu przepisu nadawałoby mu się jakieś
inne znaczenie, aniżeli to oczywiste znaczenie językowe, wówczas rola
ustawodawcy byłaby li tylko pozorna (por. J. Wróblewski: Rozumienie pra-
wa i jego wykładnia, Wrocław 1990, s. 66; Z. Ziembiński: O stanowieniu i
obowiązywaniu prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1995, s. 82;
uchwała SN z dnia 20 czerwca 2000 r., I KZP 16/00, OSNKW 2000, z. 7-8,
poz. 60).
5
W tym miejscu na marginesie należy stwierdzić, że zgodnie z utrwa-
lonym poglądem doktryny, jak i Sądu Najwyższego, pozbawieniem wolno-
ści w rozumieniu art. 325c k.p.k. jest każde, wynikające z decyzji właściwe-
go organu, uniemożliwienie osobie swobodnego poruszania się przez pod-
danie nadzorowi straży, polegające zazwyczaj ponadto na umieszczeniu jej
w miejscu odosobnienia. Pozbawieniem wolności jest zatrzymanie, tym-
czasowe aresztowanie, odbywanie zasadniczej lub zastępczej kary pozba-
wienia wolności, zasadniczego lub zastępczego aresztu, kary porządkowej
aresztowania, zamknięcie w zakładzie zamkniętym tytułem środka zabez-
pieczającego, pobyt w zakładzie leczniczym w celu przeprowadzenia ob-
serwacji psychiatrycznej (por. uchwała SN z dnia 23 czerwca 1960 r., VI
KO 26/60, OSN 1960, z. 4, poz. 55). Nie ma zatem znaczenia podstawa
prawna pozbawienia wolności, a istotny jest sam fakt, że osoba jest po-
zbawiona wolności. Zatrzymanie wyłącza możliwość prowadzenia docho-
dzenia nie tylko wtedy, gdy ma charakter procesowy, ale i tzw. zatrzymanie
porządkowe, np. zatrzymanie w izbie wytrzeźwień, zatrzymanie przez poli-
cję ze względów porządkowych. Nie znajduje uzasadnienia postulowane
wyłączenie z zakresu pojęcia „pozbawienie wolności” zatrzymania z tego
tylko względu, że jest to zdarzenie krótkotrwałe, a norma art. 325c pkt 1
k.p.k. ma znaczenie gwarancyjne (zob. H. Gajewska-Kraczkowska w: Po-
stępowania szczególne w kodeksie postępowania karnego w: Nowe uregu-
lowania prawne w kodeksie postępowania karnego z 1997 r., red. P. Kru-
szyński, Warszawa 1999, s. 322-323).
W tej sytuacji Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone we
wniosku Prokuratora Prokuratury Krajowej w przedmiocie zasadniczej wy-
kładni ustawy, iż każde pozbawienie wolności – w tym również zatrzymanie
– z wyjątkiem zatrzymania lub tymczasowego aresztowania wobec spraw-
cy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem wyłącza, zgodnie
6
z art. 325c pkt 1 k.p.k., możliwość prowadzenia postępowania przygoto-
wawczego w formie dochodzenia.
W związku z powyższym Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspo-
zytywnej postanowienia.