Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I PK 11/05
Okres pobierania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodat-
kiem pielęgnacyjnym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji pod-
lega wyłączeniu z okresu, za który przysługuje wynagrodzenie za cały czas po-
zostawania bez pracy, o którym mowa w art. 57 § 3 k.p.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski (sprawoz-
dawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z powództwa Kazimierza P. przeciwko Lasom Państwowym Regionalnej Dy-
rekcji Lasów Państwowych w K. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 5 października 2004 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że zmienił wyrok Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 30 czerwca 2004 r.
[...], w punktach I, IV i V i powództwo oddalił, nie obciążając powoda kosztami postę-
powania.
U z a s a d n i e n i e
Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, powód Kazimierz P. domagał się
zasądzenia od Lasów Państwowych-Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w K.
kwoty 68.548,50 zł tytułem wyrównania wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy, kwoty 8.921,53 zł tytułem dodatkowych wynagrodzeń rocznych, kwoty 1.600 zł
tytułem nagród z zysku za lata 1999 i 2000 oraz kwoty 2.185 zł tytułem nagród z oka-
zji Dni Lasu za lata 1998-2000, z ustawowymi odsetkami od dnia 3 maja 2001 r.
Strona pozwana wniosła o odrzucenie pozwu, powołując się na prawomocny
wyrok Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty z dnia 23 marca 2000 r., którym
zasądzono na rzecz powoda wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy w kwo-
cie 32.000 zł.
2
Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie częściowo odrzucił pozew, a w pozostałej części
oddalił zarzut powagi rzeczy osądzonej. Na skutek zażalenia powoda, Sąd Apela-
cyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 28 maja 2003 r. zmienił zaskarżone posta-
nowienie w części odrzucającej pozew i oddalił zarzut powagi rzeczy osądzonej.
Wyrokiem z dnia 30 czerwca 2004 r. [...] Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził
od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 34.468,66 zł z ustawowymi odsetkami od
dnia 3 maja 2001 r. tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, oddalił
powództwo w zakresie kwoty 46.786,37 zł, a w pozostałej części postępowanie umo-
rzył wobec cofnięcia przez powoda pozwu ze skutkiem prawnym. Sąd Okręgowy
ustalił, że strona pozwana rozwiązała z powodem, będącym pracownikiem podlega-
jącym szczególnej ochronie jako społeczny inspektor pracy, umowę o pracę bez wy-
powiedzenia z dniem 13 kwietnia 1998 r. na podstawie art. 53 § 1 pkt 1 k.p. Wyro-
kiem z dnia 23 marca 2000 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa Nowej Huty w Krakowie
przywrócił powoda do pracy oraz zasądził na jego rzecz kwotę 32.000 zł tytułem wy-
nagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Apelacja strony pozwanej od tego wy-
roku została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 24 kwietnia
2001 r. W dniu 2 maja 2001 r. powód zgłosił gotowość do pracy i został do niej przez
pracodawcę dopuszczony. Powód pozostawał bez pracy w okresie od 14 kwietnia
1998 r. do 30 kwietnia 2001 r., czyli łącznie przez 775 dni, w których świadczyłby
pracę. W okresie tym, aż do dnia 31 marca 2001 r., pobierał rentę z tytułu niezdolno-
ści do pracy. Wynagrodzenie miesięczne powoda, obliczone na podstawie rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szcze-
gółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagro-
dzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14 ze
zm.), określone według wynagrodzenia otrzymywanego w dniu rozwiązania umowy o
pracę, to jest 13 kwietnia 1998 r., wynosi 1.815,50 zł, a współczynnik urlopowy 21,25.
Z dniem podjęcia pracy na skutek przywrócenia do niej, powodowi przyznano wyna-
grodzenie miesięczne w kwocie 2.724,60 zł, a jego współczynnik urlopowy w 2001 r.
wynosi 21. Pracownicy zatrudnieni na analogicznych stanowiskach jak powód otrzy-
mali w latach 1999-2000 nagrody z zysku, a w latach 1998-2000 nagrody z tytułu Dni
Lasu w kwotach dochodzonych przez powoda. Sąd Okręgowy uznał, że stosownie
do § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.
w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz
3
wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków
wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodek-
sie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.), do obliczenia wynagrodzenia za czas pozo-
stawania bez pracy stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu ekwiwalentu za
urlop, przy czym za podstawę obliczenia przyjmuje się wynagrodzenie przysługujące
w dniu rozwiązania stosunku pracy, a nie w dniu podjęcia pracy wskutek przywróce-
nia do niej. Co prawda, wynagrodzenie to staje się wymagalne w dniu podjęcia przez
pracownika pracy, jednakże jest rekompensatą za wadliwe rozwiązanie umowy o
pracę i pozostawanie bez pracy. Dlatego Sąd Okręgowy przyjął, że nie można do
jego obliczania stosować ściśle rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z
dnia 8 stycznia 1997 r. Wynagrodzenie to może podlegać waloryzacji, choć w rozpo-
znawanej sprawie nie zachodzą podstawy do jej zastosowania. Sąd Okręgowy uznał
również, że pobieranie przez powoda renty z tytułu niezdolności do pracy oraz przy-
znanie mu za ten sam okres wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy może
mieć jedynie znaczenie dla zawieszenia lub wstrzymania wypłaty świadczenia rento-
wego, nie wpływa natomiast na wysokość tego wynagrodzenia. Za nieuzasadnione
uznał Sąd Okręgowy żądanie zasądzenia nagród z zysku, nagród z okazji Dni Lasu
oraz dodatkowych nagród rocznych, stając na stanowisku, że wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, obliczone według zasad obowiązujących przy ustalaniu
ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, w całości zaspokaja roszczenia z tego tytułu.
Od tego wyroku apelacje wniosły obie strony. Sąd Apelacyjny w Krakowie wy-
rokiem z dnia 5 października 2004 r. [...] zmienił zaskarżony wyrok w punkcie II w ten
sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 34.079,84 zł z usta-
wowymi odsetkami od dnia 3 maja 2001 r. oraz oddalił apelację powoda w pozostałej
części, a apelację strony pozwanej w całości. Sąd Apelacyjny uznał apelację powoda
za częściowo uzasadnioną. Wywiódł, że stosownie do art. 57 § 1 i 2 k.p., pracowni-
kowi szczególnie chronionemu, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy,
przysługuje wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy. Niesporne jest, że
powód podlegał szczególnej ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę jako za-
kładowy społeczny inspektor pracy oraz że pracę podjął w dniu 2 maja 2001 r. wsku-
tek wykonalnego wyroku przywracającego go do pracy, w terminie określonym w art.
48 § 1 k.p. w związku z art. 57 § 4 k.p. Nie budzi wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy jest wynagrodzeniem należnym pod
warunkiem podjęcia pracy, co oznacza, iż staje się ono w tej dacie wymagalne, a zo-
4
bowiązanie do jego wypłaty powstaje z mocy prawa. W myśl § 1 ust. 1 pkt 1 rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r., przy ustalaniu
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, przysługującego pracownikowi
przywróconemu do pracy (art. 47 i 57 § 1 i 2 k.p.), stosuje się zasady obowiązujące
przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Kwestię tę reguluje rozporządzenie
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. Przepis § 14 tego rozpo-
rządzenia stanowi, że ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy ustala się, sto-
sując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego, ze zmianami
określonymi w § 15-19. Zgodnie z § 15 tego rozporządzenia, składniki wynagrodze-
nia określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości uwzględnia się przy ustalaniu
ekwiwalentu w wysokości należnej w miesiącu nabycia prawa do tego ekwiwalentu.
Oznacza to, że przy obliczaniu ekwiwalentu należnego za urlop wypoczynkowy, do
którego prawo powstało w różnych latach kalendarzowych, podstawę jego obliczenia
stanowi wynagrodzenie należne w miesiącu nabycia prawa do ekwiwalentu, a nie
wynagrodzenie pobierane w latach, w których nastąpiło nabycie prawa do urlopu wy-
poczynkowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zasada ta ma zastosowanie do obli-
czenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, do którego to świadczenia
prawo powstaje z mocy prawa w dacie podjęcia pracy przez pracownika przywróco-
nego do niej. Sąd Apelacyjny uznał za trafny pogląd powoda, że podstawę wynagro-
dzenia za czas pozostawania bez pracy stanowi wynagrodzenie miesięczne okre-
ślone w stałej wysokości, należnej w miesiącu nabycia prawa do tego wynagrodze-
nia, w niespornej kwocie 2.724,60 zł. Prawidłowo również do obliczenia tego wyna-
grodzenia powód przyjmuje współczynnik, o którym mowa w § 19 rozporządzenia z
dnia 8 stycznia 1997 r., obliczony dla 2001 r. w niespornej wysokości 21. Zgodnie z
tym przepisem, współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu za 1 dzień urlopu
ustala się odrębnie w każdym roku kalendarzowym i stosuje przy obliczaniu ekwiwa-
lentu, do którego pracownik nabył prawo w ciągu tego roku kalendarzowego. Ozna-
cza to, że współczynnik ten nie ma wartości stałej, lecz ustalany jest odrębnie w każ-
dym roku kalendarzowym z uwagi na różną w poszczególnych latach liczbę niedziel,
świąt oraz dni wolnych od pracy. Jednak przy obliczaniu ekwiwalentu, do którego pra-
cownik nabywa prawo w roku kalendarzowym, w którym następuje rozwiązanie
umowy pracę, stosuje się współczynnik ustalony dla tego właśnie roku. Skoro prawo
powoda do wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy powstało w 2001 r., to
do obliczenia tego wynagrodzenia należy zastosować współczynnik ustalony dla tego
5
roku. Obliczone w ten sposób wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, to
jest wynagrodzenie stałe w kwocie 2.724,60 zł podzielone przez współczynnik urlo-
powy 21 i pomnożone przez 775 dni pozostawania bez pracy, po odliczeniu wypłaco-
nej przez stronę pozwaną z tego tytułu kwoty 32.000 zł, wynosi 68.548,50 zł. Skoro
Sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo w tym zakresie do kwoty 34.468,66 zł,
przeto pozostaje jeszcze do zasądzenia kwota 34.079,84 zł.
Apelację powoda w pozostałym zakresie Sąd drugiej instancji uznał za pozba-
wioną uzasadnionych podstaw. Zgodnie z art. 51 § 1 k.p. w związku z art. 57 § 4 k.p.,
pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, wlicza się do
okresu zatrudnienia okres pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodze-
nie. Przepis ten wprowadza fikcję polegającą na wliczeniu do stażu pracy u danego
pracodawcy okresu pozostawania bez pracy, tak jakby pracownik był w tym czasie
zatrudniony. Nie budzi jednak wątpliwości, iż jest to okres pozostawania bez pracy, a
tym samym okres, w którym pracownik pracy nie wykonywał. Okres ten jest tylko wli-
czony do okresu zatrudnienia, mającego znaczenie dla nabycia lub zwiększenia wy-
miaru uprawnień. Tym samym istotne znaczenie ma ustalenie charakteru dochodzo-
nych przez powoda świadczeń (poza wynagrodzeniem za czas pozostawania bez
pracy), bowiem zgodnie z art. 80 k.p., wynagrodzenie przysługuje za pracę wyko-
naną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodze-
nia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Tak właśnie jest w przy-
padku wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, przysługującego z mocy art.
47 i 57 k.p. za okres, w którym praca nie była przez pracownika wykonywana. We-
dług obowiązującego u strony pozwanej w spornym okresie ponadzakładowego
układu zbiorowego pracy, pracownikom przysługuje dodatkowe wynagrodzenie
roczne, z tym że z wynagrodzeń osobowych otrzymanych za dany rok, stanowiących
podstawę do ustalenia wysokości dodatkowego wynagrodzenia, wyłączone zostały
wynagrodzenia i odszkodowania przysługujące w razie rozwiązania stosunku pracy,
przez które z pewnością należy rozumieć wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy oraz odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prze-
pisów. Z wynagrodzeń tych zostały również wyłączone wynagrodzenia za czas innej
niż urlop usprawiedliwionej nieobecności w pracy oraz wynagrodzenia za czas nie-
zdolności do pracy wskutek choroby. Oznacza to, że wypłata dodatkowego wynagro-
dzenia przysługiwała w spornym okresie za czas efektywnie przepracowany (poza
okresem urlopu wypoczynkowego) i brak jest podstaw do przyjęcia, iż zasady te po-
6
zostają w sprzeczności z art. 51 § 1 k.p. Zgodnie z § 32 ponadzakładowego układu
zbiorowego pracy, strona pozwana mogła przyznawać nagrody z zysku oraz nagrody
okolicznościowe z okazji Dni Lasu. Wobec braku innych podstaw wypłaty tych świad-
czeń, należy uznać, że ich przyznanie leżało w gestii pracodawcy. Powód nie uczest-
niczył w wypracowaniu zysku w latach 1999 i 2000, bowiem nie świadczył pracy. Za
nieuzasadnioną Sąd Apelacyjny uznał apelację powoda w części dotyczącej zasą-
dzenia odsetek o wypłaconej kwoty 32.000 zł, stanowiącej część wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy. Pismem z dnia 28 maja 2004 r. powód ostatecznie
sprecyzował żądania, a na rozprawie w dniu 16 czerwca 2004 r. jego pełnomocnik
złożył oświadczenie, że w pozostałej części cofa pozew, na co pełnomocnik strony
pozwanej wyraził zgodę. W tej sytuacji, skoro pismo procesowe z dnia 28 maja 2004
r. nie zawierało żądania odsetek od kwoty 32.000 zł, to trafnie Sąd pierwszej instancji
umorzył postępowanie w tym zakresie na mocy art. 355 § 1 k.p.c.
Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja strony pozwanej jest pozbawiona uza-
sadnionych zarzutów. Zobowiązanie pracodawcy do wypłaty wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy powstaje (staje się wymagalne) z mocy prawa z dniem pod-
jęcia pracy. Skoro pracodawca nie spełnił świadczenia pieniężnego w terminie, w
którym stało się ono wymagalne, to popada w opóźnienie i ma obowiązek zapłaty
odsetek, nawet wówczas, gdy opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które nie
ponosi odpowiedzialności (art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Sąd Apelacyjny
nie podzielił poglądu strony pozwanej, że pobieranie przez powoda świadczenia ren-
towego z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz dodatku pielęgnacyjnego z ty-
tułu niezdolności do samodzielnej egzystencji, stoi na przeszkodzie w zasądzeniu na
jego rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Według Sądu drugiej
instancji, w dalszym ciągu zachowuje aktualność pogląd, że czas pozostawania bez
pracy, za który pracownikowi przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodzenie,
obejmuje okres, w którym pracownik mógł wykonywać pracę, to znaczy był gotów do
podjęcia jej świadczenia, a wynagrodzenia za pracę został pozbawiony wyłącznie
wskutek bezprawnej odmowy dopuszczenia go do pracy. Taka właśnie sytuacja za-
chodzi w rozpoznawanej sprawie. Niesporne jest, że w okresie pozostawania bez
pracy powód pobierał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz dodatek
pielęgnacyjny. Pobieranie świadczenia rentowego nie wyklucza jednak pozostawania
w stosunku pracy, tym bardziej, że z opinii głównej i uzupełniającej Instytutu Medy-
cyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu, wydanej w sprawie o przywró-
7
cenie powoda do pracy, jednoznacznie wynika, że już od dnia 14 kwietnia 1998 r.
powód był zdolny do wykonywania pracy umysłowej, zgodnej z posiadanym u strony
pozwanej zakresem czynności (obowiązków). Skoro tak, to należy uznać, że nie za-
chodziły okoliczności uniemożliwiające powodowi świadczenie pracy, a wynagrodze-
nia za pracę został pozbawiony wyłącznie wskutek rozwiązania z nim umowy o pracę
z naruszeniem przepisów oraz odmowy dopuszczenia do pracy. Kwestia prawidłowo-
ści orzeczenia w przedmiocie niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej
egzystencji, stanowiącego podstawę przyznania powodowi świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego, nie jest przedmiotem niniejszego postępowania. Sąd Apelacyjny nie
zgodził się z zarzutem strony pozwanej, że żądanie zasądzenia wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia spo-
łecznego (art. 8 k.p.). To działanie strony pozwanej naruszyło przepisy normujące
szczególną ochronę stosunku pracy powoda, a czas jego pozostawania bez pracy
zostanie wliczony do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracowni-
cze oraz z ubezpieczenia społecznego wyłącznie w przypadku przyznania za ten
okres wynagrodzenia.
Kasację od tego wyroku wniosła strona pozwana, która zarzuciła naruszenie:
1) art. 379 pkt 3 k.p.c., przez rozpoznanie sprawy, w której roszczenie powoda zo-
stało prawomocnie osądzone; 2) art. 455 k.c. w związku z art. 300 k.p., przez błędne
zasądzenie odsetek ustawowych od wynagrodzenia od dnia 3 maja 2001 r.; 3) § 1
ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. oraz
art. 172 k.p., a także art. 57 k.p. przez ich niezastosowanie, co doprowadziło do
uznania, że powodowi przysługuje wynagrodzenie za okres pozostawiania bez pracy,
mimo że w tym okresie pobierał rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy zarob-
kowej i samodzielnej egzystencji; 4) art. 57 k.p. oraz § 8, § 14 i § 15-19 rozporządze-
nia Ministra Pracy I Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r., przez przyjęcie, że
podstawę wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy stanowi wynagrodzenie
miesięczne określone w stałej wysokości należnej w miesiącu nabycia do tego
prawa, a więc w maju 2001 r. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych strona pozwana
wywiodła w szczególności, że wyrokiem z dnia 23 marca 2000 r. Sąd Rejonowy dla
Krakowa-Nowej Huty w Krakowie [...] zasądził na rzecz powoda kwotę 32.000 zł
tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Wyrok ten stał się prawo-
mocny, a zatem zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., pozew w niniejszej sprawie powi-
nien być odrzucony. Kwestia ta była rozpatrywana przez Sądy obu instancji, ale
8
zgodnie z art. 39311
k.p.c., Sąd Najwyższy bierze z urzędu pod rozwagę nieważność
postępowania. Zdaniem strony pozwanej, w sprawie zachodzi nieważność postępo-
wania, gdyż sprawa o to samo roszczenie i pomiędzy tymi samymi stronami, została
już prawomocnie osądzona. Sąd pierwszej instancji przyjął, że podstawę obliczenia
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy stanowi wynagrodzenie w dniu roz-
wiązania stosunku pracy, obliczone według zasad ustalania ekwiwalentu za urlop.
Sąd Apelacyjny stanął na odmiennym stanowisku i przyjął, że podstawę taką stanowi
wynagrodzenie miesięczne, określone w stałej wysokości, należnej w miesiącu pod-
jęcia pracy przez powoda. Zdaniem strony pozwanej, przy obliczaniu wynagrodzenia
za czas pozostawania bez pracy, należy uwzględnić stawkę wynagrodzenia z mie-
siąca rozwiązania stosunku pracy, gdyż wynagrodzenie to ma charakter rekompen-
saty i jest uzależnione od podjęcia pracy przez pracownika. Przyjęcie poglądu zapre-
zentowanego przez Sąd Apelacyjny sprawia, że w sposób nieuzasadniony, powód za
cały okres pozostawania bez pracy, otrzyma wynagrodzenie obowiązujące w dacie
podjęcia przez niego pracy (znacznie wyższe niż w dacie rozwiązania stosunku
pracy), a zatem wynagrodzenie nieodpowiadające wynagrodzeniu, które zostałoby
wypłacone, gdyby powód w tym czasie świadczył pracę. Według strony pozwanej,
zasądzenie odsetek od dnia 3 maja 2001 r. jest niezasadne. Dopiero po podjęciu
pracy, pracownik ma prawo żądania zapłaty wynagrodzenia, co nie jest równo-
znaczne z tym, że bez wniosku pracownika wynagrodzenie powinno być wypłacone.
Wynagrodzenie z art. 57 k.p. ma charakter odszkodowawczy, a więc bezzasadne jest
żądanie odsetek od dnia 3 maja 2001 r., skoro roszczenie powoda nie zostało jesz-
cze rozpoznane przez Sąd Okręgowy. Uprawnione jest również stanowisko, że do-
piero wezwanie pracodawcy przez pracownika do zapłaty wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy może stanowić podstawę do naliczania odsetek ustawowych
za opóźnienie. Strona pozwana podniosła, że okres pobierania zasiłku chorobowego
należy odliczyć od okresu, za który pracownikowi ma być przyznane wynagrodzenie
za czas pozostawania bez pracy. Dotyczy to także okresu pozostawania bez pracy, w
którym pracownik niezdolny do pracy uzyskał świadczenie rehabilitacyjne. Powód w
okresie pozostawiania bez pracy pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz
dodatek pielęgnacyjny z tytułu całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Oznacza to, że w tym okresie powód nie mógł świadczyć żadnej pracy. Zgodnie z
ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), rencista trwale
9
niezdolny do pracy, pobierający dodatek pielęgnacyjny, nie ma możliwości świadcze-
nia jakiejkolwiek pracy. Zgodnie z art. 12 tej ustawy, osobą niezdolną do pracy jest
osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z po-
wodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje tej zdolności po przekwalifikowa-
niu. Przez niezdolność do samodzielnej egzystencji ustawa rozumie naruszenie
sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokojenie bez pomocy in-
nych osób podstawowych potrzeb życiowych. Powód w okresie pozostawiania bez
pracy nie otrzymałby żadnego wynagrodzenia bowiem w tym czasie był niezdolny do
samodzielnej egzystencji, jak też niezdolny do jakiejkolwiek pracy, a zatem nie świad-
czyłby żadnej pracy. Żądanie zatem przez powoda wynagrodzenia za czas pozosta-
wiania bez pracy należy ocenić również jako sprzeczne z zasadami współżycia spo-
łecznego (art. 8 k.p.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W postępowaniu kasacyjnym przedmiotem sporu jest już wyłącznie żądanie
zasądzenia kwoty 68.548,50 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy z odsetkami, uwzględnione w całości. Wobec niezaskarżenia wyroku Sądu dru-
giej instancji przez powoda uprawomocniły się rozstrzygnięcia dotyczące zapłaty
kwoty 8.921,53 zł tytułem dodatkowych wynagrodzeń rocznych, kwoty 1.600 zł tytu-
łem nagród z zysku za lata 1999 i 2000 oraz kwoty 2.185 zł tytułem nagród z okazji
Dni Lasu za lata 1998-2000, z ustawowymi odsetkami od dnia 3 maja 2001 r., a także
rozstrzygnięcie dotyczące zapłaty odsetek od wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy w kwocie 32.000 zł, zasądzonego w poprzednim postępowaniu.
Najdalej idącym zarzutem kasacji jest zarzut nieważności postępowania ze
względu na powagę rzeczy osądzonej. Zarzut ten nie jest trafny. Wyrok Sądu Rejo-
nowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 23 marca 2000 r. [...] zasądza-
jący od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 32,000 zł tytułem wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy uprawomocnił się, ale nie zawiera on rozstrzygnięcia o
oddaleniu powództwa w jakimkolwiek zakresie. Nie można więc twierdzić, że kwota
32.000 zł obejmuje całość należności z tytułu tego roszczenia, tym bardziej, że z
istoty (art. 316 k.p.c.) wyrok ten nie może dotyczyć wynagrodzenia za czas pozosta-
wania bez pracy za okres po jego wydaniu do czasu podjęcia pracy przez powoda.
Nie wystąpiła więc przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej w do-
10
chodzeniu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy po tym wyroku, a także
za okres od rozwiązania stosunku pracy do dnia jego wydania. Wyrok Sądu Rejono-
wego rozstrzyga bowiem tylko o zgłoszonym żądaniu (art. 325 k.p.c.) i w tym zakre-
sie nie ma znaczenia, że w sprawach z zakresu prawa pracy sąd mógł (powinien)
orzec niezależnie od żądania (art. 4771
§ 1 k.p.c.). Także w takiej sprawie sąd orzeka
tylko o żądaniu i nawet oddalenie części powództwa nie stanowi oddalenia roszczeń
niezgłoszonych w żądaniu lub przekraczających jego zakres (uchwała składu sied-
miu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 1966 r., III PZP 15/66, OSNCP 1966
nr 12, poz. 264). Co do zasady nie ma natomiast w prawie procesowym zakazu
dochodzenia części roszczenia, czyli tak zwanego rozdrabniania roszczeń (por. wy-
roki Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1966 r., II PR 123/66, OSNCP 1967 nr
12, poz. 219; OSPiKA 1968 nr 5, poz. 85 z glosą J. Krajewskiego oraz z dnia 14 listo-
pada 1979 r., IV PR 322/79, OSPiKA 1980 nr 7-8, poz. 137 z glosą W. Broniewicza).
W każdym razie, jeżeli powód dochodzi określonego roszczenia, to nawet w sprawie,
w której sąd nie jest związany żądaniem pozwu, brak oddalenia powództwa w jakiej-
kolwiek części oznacza, że nie powstaje powaga rzeczy osądzonej w zakresie prze-
kraczającym zasądzoną kwotę. Inną sprawą jest, w jaki sposób wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego powinno być
uwzględnione przy rozpoznaniu niniejszej sprawy, a w szczególności, czy trafnie Sąd
drugiej instancji wyliczył wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy i na
jego poczet zaliczył wynagrodzenie już zasądzone, czy też powinien odrębne rozli-
czyć okres od rozwiązania stosunku pracy do wydania wyroku i okres od tej daty do
dnia przywrócenia do pracy. Problem ten powstaje jednak dopiero po uznaniu zasad-
ności żądania zasądzenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, co jest
kwestionowane przez stronę pozwaną, z podniesieniem dalszych zarzutów kasacyj-
nych.
Strona pozwana zarzuca w tym zakresie w szczególności naruszenie art. 57
k.p. oraz wskazanych w uzasadnieniu kasacji przepisów ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 12) przez
ich niezastosowanie, co doprowadziło do uznania, że powodowi przysługuje wyna-
grodzenie za okres pozostawiania bez pracy, mimo że w tym okresie pobierał rentę z
tytułu całkowitej niezdolności do pracy zarobkowej i samodzielnej egzystencji. Taka
sama argumentacja przedstawiona jest na uzasadnienie sprzeczności uwzględnienia
powództwa z zasadami współżycia społecznego (zarzut naruszenia art. 8 k.p.). Te
11
zarzuty stanowią, zdaniem Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym niniejszą
sprawę, usprawiedliwioną podstawę kasacji. Zgodnie z art. 57 k.p., pracownikowi,
który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy, nie więcej jednak niż za 3 miesiące i nie mniej niż za 1
miesiąc (§ 1); jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, o którym mowa w
art. 39, albo z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, wynagrodze-
nie przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy; dotyczy to także przypadku,
gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczegól-
nego (§ 2). Przepis ten (podobnie jak art. 47 k.p.) wprowadza więc roszczenie o wy-
nagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, uzależnione od podjęcia pracy w wy-
niku przywrócenia do niej, przy czym w przypadku pracowników szczególnie chronio-
nych przysługuje ono za cały czas pozostawania bez pracy. Podkreślenia wymaga,
że z przepisu tego nie wynika wprost możliwość umniejszania tego wynagrodzenia o
jakiekolwiek należności, które były pracownik uzyskał w okresie pozostawania bez
pracy (chodzi o pozostawanie poza stosunkiem pracy, który został rozwiązany). Pod-
kreślenia tego należy dokonać w aspekcie nowelizacji Kodeksu pracy z 1996 r. (do-
konanej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), w której doszło do skreślenia art.
57 § 3 k.p. (także skreślenia art. 47 § 2 k.p.). Przepis art. 57 § 3 k.p. stanowił, że wy-
nagrodzenie, o którym mowa w art. 57 § 1 i 2 k.p., zmniejsza się o wynagrodzenie za
pracę, które pracownik uzyskał, podejmując w tym czasie zatrudnienie w innym za-
kładzie pracy; należne wynagrodzenie nie mogło być jednak niższe niż wynagrodze-
nie za 1 miesiąc. Pozwalał więc na zmniejszenie wynagrodzenia za cały czas pozo-
stawania bez pracy pracownika szczególnie chronionego, ale tylko o wynagrodzenie
za pracę otrzymane u innego pracodawcy, co nie dotyczyło już innych świadczeń (np.
zasiłku dla bezrobotnych, por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1993 r., I
PRN 2/93, OSP 1994 nr 2, poz. 36 z glosą Z. Salwy; por. też wyroki Sądu Najwyż-
szego z dnia 14 listopada 1980 r., I PRN 117/80, OSNCP 1981 nr 6, poz. 110 oraz z
dnia 22 czerwca 1984 r., I PRN 73/84, OSNCP 1985 nr 1, poz. 18). Jednakże już w
tym stanie prawnym ukształtowało się orzecznictwo, według którego pewne okresy w
ramach czasu pozostawania bez pracy były wyłączane z czasu, za który przysługuje
to wynagrodzenie. W szczególności w wyroku z dnia 25 stycznia 1983 r., I PRN
139/82 (OSNCP 1983 nr 9, poz. 138, OSPiKA 1985 nr 10, poz. 206 z glosą S.
Płażka), Sąd Najwyższy przyjął, że w sytuacji, gdy w okresie pozostawania bez pracy
12
pracownik był czasowo niezdolny do pracy i nabył uprawnienie do zasiłku chorobo-
wego, okres pobierania tego zasiłku należy odliczyć od okresu, za który pracowni-
kowi ma być przyznane wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Sąd Naj-
wyższy nie przyjął więc rozszerzającej wykładni art. 57 § 3 k.p., że wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy podlega zmniejszeniu o otrzymany w tym czasie zasi-
łek chorobowy (wyraźnie uznał taką interpretację za niedopuszczalną), ale uznał, że
w przypadku, gdy w okresie pozostawania bez pracy pracownik był czasowo nie-
zdolny do pracy i nabył uprawnienie do zasiłku chorobowego, okres pobierania tego
zasiłku należy odliczyć od okresu, za który pracownikowi ma być przyznane wyna-
grodzenie za czas pozostawania bez pracy. Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że
zasiłek chorobowy jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego i przysługuje za
czas niezdolności do pracy, kiedy pracownik traci prawo do wynagrodzenia. Jeżeli
zaś pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w okresie niezdolności do pracy,
to zasiłek chorobowy za ten okres nie przysługuje. Oznacza to, że za okres niezdol-
ności do pracy z powodu choroby pracownik może otrzymać tylko albo wynagrodze-
nie, albo zasiłek chorobowy. Podstawą takiej wykładni było więc przyjęcie wzajem-
nego wyłączania się świadczeń. Podobną wykładnię Sąd Najwyższy przedstawił w
uchwale z dnia 15 maja 1992 r., I PZP 27/92 (PiZS 1992 nr 8, s. 59), stwierdzając, że
jeżeli w okresie pozostawania bez pracy pracownik niezdolny do pracy uzyskał
świadczenia rehabilitacyjne, to okres pobierania tego świadczenia odlicza się od
okresu, za który pracownikowi przyznano wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy w wyniku przywrócenia do pracy.
Po skreśleniu art. 57 § 3 k.p., ten kierunek wykładni został w zasadzie podtrzy-
many w orzecznictwie. W wyroku z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 443/98
(OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 12), Sąd Najwyższy uznał, że czas pozostawania bez
pracy, za który pracownikowi przywróconemu do pracy przysługuje wynagrodzenie,
obejmuje okres, w którym pracownik mógł wykonywać pracę, tzn. był gotowy do pod-
jęcia jej świadczenia, a wynagrodzenia za pracę został pozbawiony wyłącznie wsku-
tek bezprawnej odmowy dopuszczenia go do pracy. Okres niezdolności do pracy, za
który pracownik otrzymał zasiłek chorobowy z ubezpieczenia nie jest okresem pozo-
stawania bez pracy w rozumieniu art. 188 § 2 Prawa spółdzielczego. W uzasadnieniu
tego wyroku Sąd Najwyższy wywiódł, że od zasądzonego na rzecz pracownika
wynagrodzenia nie podlegają odliczeniu kwoty pobranych przez niego zasiłków
chorobowych. Nie znaczy to jednak, że na rzecz pracownika należy zawsze zasądzić
13
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, pojmowany jako okres od rozwiąza-
nia stosunku pracy do przywrócenia do pracy. Wynagrodzenie za czas pozostawania
bez pracy spełnia funkcję kompensacyjną, odszkodowawczą. Wypłacane jest w miej-
sce wynagrodzenia, które pracownik otrzymałby za wykonaną pracę, gdyby w rezul-
tacie wadliwego rozwiązania stosunku pracy, nie doznał przeszkód w jej świadczeniu
ze strony pracodawcy. Jedyną przyczyną utraty prawa do wynagrodzenia musi więc
być wadliwe rozwiązanie stosunku pracy. Przyznanie wynagrodzenia nie może jed-
nak bezpodstawnie wzbogacać pracownika. Dlatego okres, za który przyznano to
wynagrodzenie powinien być ustalony z uwzględnieniem czasu, w którym pracownik
mógł wykonywać pracę, tzn. był gotowy do podjęcia jej świadczenia. Choroba pra-
cownika i zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy z tej przyczyny powoduje, że
nie nabywa on prawa do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy (z zastrzeże-
niem art. 92 k.p.). Utrata zarobku rekompensowana jest świadczeniem z ubezpiecze-
nia społecznego - zasiłkiem chorobowym. Nie ma żadnych racjonalnych argumentów
przemawiających za tym, by niezdolny do pracy z powodu choroby pracownik, pozo-
stający bez pracy wskutek wadliwego rozwiązania umowy o pracę, miał być trakto-
wany korzystniej niż niezdolny do pracy z powodu choroby pracownik pozostający w
stosunku pracy. Jakkolwiek kwota pobranego przez pracownika zasiłku chorobowego
nie podlega odliczeniu od kwoty zasądzonego wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy, to jednak okres pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy powinien
być odliczony od okresu pozostawania bez pracy, za który pracownikowi wynagro-
dzenie przysługuje. Analizując tę wykładnię należy stwierdzić, że poza argumentem o
wyłączaniu się pobierania wynagrodzenia za pracę i zasiłku chorobowego, została
ona poszerzona o dwa dalsze elementy. Podniesiono, że czas pozostawania bez
pracy to okres, w którym pracownik doznał przeszkód w świadczeniu pracy wyłącznie
ze względu na bezprawne rozwiązanie z nim umowy o pracę. Jest takim okresem
tylko czas, w którym pracownik mógł wykonywać pracę, tzn. był gotowy do podjęcia
jej świadczenia. Nie chodzi więc w tym przypadku o gotowość do pracy w znaczeniu
prawnym, takim jak na przykład w art. 48 § 1 k.p., czyli obejmującą także przypadki
usprawiedliwionej niemożności świadczenia pracy. Chodzi natomiast o gotowość do
rzeczywistego świadczenia pracy, a więc sytuację, w której pracownik nie tylko prze-
jawia wolę świadczenia pracy, ale także jest zdolny do jej wykonywania. Oznacza to,
że okres, w którym pracownik jest niezdolny do świadczenia pracy, nie jest okresem
gotowości do jej wykonywania, a więc podlega odliczeniu od czasu, za który przysłu-
14
guje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Nadto, Sąd Najwyższy uznał,
że przyznanie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy nie może bezpod-
stawnie wzbogacać pracownika. Nie chodzi tu jednak o bezpodstawne wzbogacenie
w rozumieniu art. 405 i następne k.c., lecz o sytuację, w której pracownik za ten sam
okres miałby otrzymać z różnych źródeł świadczenia (w tym przypadku wynagrodze-
nie za pracę i zasiłek chorobowy) spełniające podobne funkcje - zapewnienie środ-
ków utrzymania. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę po-
dziela taką argumentację.
Sąd Apelacyjny przyjął, że w okresie pozostawania bez pracy powód pobierał
rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz dodatek pielęgnacyjny. Pobiera-
nie świadczenia rentowego nie wyklucza jednak pozostawania w stosunku pracy, tym
bardziej, że z opinii głównej i uzupełniającej Instytutu Medycyny Pracy i Zdrowia Śro-
dowiskowego w Sosnowcu, wydanej w sprawie o przywrócenie powoda do pracy,
jednoznacznie wynika, że już od dnia 14 kwietnia 1998 r. powód był zdolny do wyko-
nywania pracy umysłowej, zgodnej z posiadanym u strony pozwanej zakresem czyn-
ności (obowiązków). Skoro tak, to zdaniem Sądu Apelacyjnego, należy uznać, że nie
zachodziły okoliczności uniemożliwiające powodowi świadczenie pracy, a wynagro-
dzenia za pracę został pozbawiony wyłącznie wskutek rozwiązania z nim umowy o
pracę z naruszeniem przepisów oraz odmowy dopuszczenia do pracy. Kwestia prawi-
dłowości orzeczenia w przedmiocie niezdolności do pracy i niezdolności do samo-
dzielnej egzystencji, stanowiącego podstawę przyznania powodowi świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, nie jest przedmiotem niniejszego postępowania. Ozna-
cza to, że Sąd drugiej instancji uznał, iż pobieranie renty z tytułu całkowitej niezdol-
ności do pracy nie wyłącza jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy i pobiera-
nia z tego tytułu wynagrodzenia za pracę, a nadto że powód był gotowy do świadcze-
nia pracy, skoro obiektywnie był do niej zdolny, chociaż pobierał rentę z tytułu całko-
witej niezdolności do pracy. Podobne poglądy są prezentowane w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 81/03 (OSNP 2004 nr
21, poz. 370), przyjęto, że pobieranie renty z tytułu niezdolności do pracy w związku
z wypadkiem przy pracy nie pozbawia pracownika prawa do wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy
uznał, że użycie w art. 47 k.p. (art. 57 § 3 k.p.) określenia „wynagrodzenie za cały
czas pozostawania bez pracy" oznacza przyznanie prawa do pełnego wynagrodzenia
za taki okres, w którym pracownik miałby prawo do wynagrodzenia, gdyby pozosta-
15
wał w stosunku pracy. Skreślony art. 47 § 2 k.p. był wyjątkiem od tej zasady, a obec-
nie żaden przepis nie wyłącza prawa do pełnego wynagrodzenia pracownika, który
jest jednocześnie zatrudniony u innego pracodawcy. Są natomiast przepisy wyłącza-
jące lub ograniczające w określonych sytuacjach prawo do wynagrodzenia pracow-
nika pozostającego w stosunku pracy. Przepisy art. 12 i 17 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r.
Nr 31, poz. 267) wykluczają jednoczesne pobieranie zasiłku chorobowego i wynagro-
dzenia za pracę. Ta sama zasada ma zastosowanie do świadczenia rehabilitacyjnego
z mocy art. 22 tej ustawy. Dlatego Sąd Najwyższy uznał w uzasadnieniu tego wyroku,
że wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy nie przysługuje za okres pobiera-
nia zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, gdyż gdyby pracownik, z
którym rozwiązano umowę o pracę z naruszeniem prawa, pozostawał w stosunku
pracy, nie zachowałby prawa do wynagrodzenia w okresie, za który przyznano mu
prawo do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego wobec nieświad-
czenia pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego
wyrażonym w uzasadnieniu tego wyroku, zasady, że pracownik nie może pobierać
jednocześnie wynagrodzenia za pracę i świadczeń z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa - zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego
- nie można przenosić na sytuację, w której pracownik nabywa prawo do emerytury
lub renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych lub
przepisów odrębnych. Żaden przepis tej ustawy nie uzależnia bowiem przyznania
prawa do tych świadczeń od rozwiązania stosunku pracy, a więc prawo to może być
przyznane w czasie trwania stosunku pracy. Jedyne ograniczenie przyznania prawa
do świadczeń osobie, która spełniła wszystkie warunki zawarte w art. 100 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach, dotyczy okresów pobiera-
nia zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego i wynagrodzenia za okres
niezdolności do pracy wypłacanego na podstawie art. 92 § 1 k.p. Prawo do emerytury
lub renty powstaje po zaprzestaniu pobierania tych świadczeń. Natomiast, jeżeli
prawo do emerytury lub renty zostało przyznane, pracownik pozostający w stosunku
pracy jest uprawniony zarówno do wynagrodzenia ze stosunku pracy, jak i do emery-
tury lub renty z ubezpieczenia społecznego. Okres pobierania renty z tytułu niezdol-
ności do pracy jest okresem, w którym pracownik pozostający w stosunku pracy za-
16
chowuje prawo do wynagrodzenia. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
o którym mowa w art. 47 k.p., przysługuje więc za okres, w którym pracownik pobiera
rentę z tytułu niezdolności do pracy. Natomiast wypłacanie renty z tytułu niezdolności
do pracy następuje obok wypłacania wynagrodzenia, jeżeli pracownik jest upraw-
niony jednocześnie do obu świadczeń.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie podziela wyni-
kającego z tych poglądów wniosku, że wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy przysługuje za okres, w którym pracownik pobierał emeryturę lub rentę,
zwłaszcza rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodatkiem pielęgnacyj-
nym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji. Na wstępie należy zauważyć,
że od dnia 1 lipca 2000 r., zgodnie z art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach (dodanym przez ustawę z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 9, poz. 118), prawo do emerytury
ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez eme-
ryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku
pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem na-
bycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Oznacza to, że
pozostawanie w stosunku pracy powoduje bezwzględne zawieszenie prawa do eme-
rytury, a warunkiem jej pobierania jest rozwiązanie dotychczasowego stosunku pracy.
Pozostawanie w dotychczasowym stosunku pracy i pobieranie z tego tytułu wynagro-
dzenia za pracę oraz jednoczesne pobieranie emerytury jest więc niemożliwe. W tym
znaczeniu świadczenia te wyłączają się. Nie dotyczy to jednak sytuacji prawnej po-
woda. W tym przypadku istotna jest odpowiedź na pytanie, czy powód był gotowy do
świadczenia pracy we wskazanym wyżej znaczeniu (w rozumieniu art. 57 k.p.) w cza-
sie pobierania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodatkiem pielęgna-
cyjnym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji? Należy na nie odpowie-
dzieć przecząco. Według art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach, całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy. Dodatek pielęgnacyjny przysługuje natomiast oso-
bie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli została uznana za całkowicie niezdolną
do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia (art. 75 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.), a niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka
się w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodują-
17
cym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu
podstawowych potrzeb życiowych (art. 13 ust. 5 tej ustawy). Oznacza to, że osobą
pobierającą rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodatkiem pielęgnacyj-
nym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji jest osoba, która nie tylko utra-
ciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, ale nadto naruszenie sprawności
jej organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej
osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Taka kwalifikacja prawna
stanu zdrowia pracownika wyklucza możliwość świadczenia pracy w normalnych wa-
runkach. Osoba taka może świadczyć tylko pracę w warunkach chronionych (art. 4
ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych - Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm. - w związku z
art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach). Takiego też
przypadku (świadczenia pracy w warunkach chronionych) dotyczy regulacja przewi-
dująca zawieszenie lub zmniejszenie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
(art. 104 ust. 8 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.). Zdolność (gotowość) do
świadczenia pracy w rozumieniu art. 57 k.p. należy jednak odnosić do świadczenia
pracy w ramach rozwiązanego stosunku pracy, a nie do innych możliwości jej wyko-
nywania. Powód był więc niezdolny do świadczenia pracy w ramach rozwiązanego
stosunku pracy, przy czym istotna jest w tym zakresie prawna kwalifikacja całkowitej
niezdolności do pracy i wynikające z tego pobieranie renty, a nie obiektywna zdol-
ność do pracy. Nie ma tym samym znaczenia podniesione przez Sąd Apelacyjny
stwierdzenie (późniejsze), że powód był zdolny do świadczenia pracy dotychczas
wykonywanej. Nie można bowiem uznać za przejawiającą gotowość do świadczenia
pracy osoby pobierającej rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodatkiem
pielęgnacyjnym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji. W ocenie tej goto-
wości do świadczenia pracy należy się w ramach systemu prawnego odwołać do po-
jęć zdefiniowanych w przepisach dotyczących zatrudnienia i bezrobocia. Zgodnie z
art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytu-
cjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.; podobnie art. 2 ust. 1 pkt 2 po-
przednio obowiązującej ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciw-
działaniu bezrobociu, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56 ze zm.), bezrobot-
nym jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i go-
towa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w
danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli jest osobą nie-
18
pełnosprawną, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego
wymiaru czasu pracy, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania sta-
łego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub
innej pracy zarobkowej. Nadto, nie może być uznana za bezrobotnego osoba, która
nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkolenio-
wej, renty socjalnej albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzesta-
niu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego,
świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobo-
wego lub macierzyńskiego. Przepis ten posługuje się więc pojęciem "zdolności i go-
towości" do podjęcia zatrudnienia. Jest to pojęcie zbliżone do gotowości (zdolności)
do świadczenia pracy w wyżej wskazanym rozumieniu adekwatnym do stosowania
art. 57 k.p. Nie jest zdolna i gotowa do świadczenia pracy osoba, która nie poszukuje
zatrudnienia oraz pobiera emeryturę lub rentę. Inaczej mówiąc, osoba pobierająca
rentę, zwłaszcza z tytułu całkowitej niezdolności do pracy z dodatkiem pielęgnacyj-
nym z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji, nie jest gotowa do świadcze-
nia pracy, a więc okres pobierania renty podlega wyłączeniu z okresu, za który przy-
sługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Apelacyjny nie zgodził się z zarzutem strony pozwanej, że żądanie zasą-
dzenia wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy pozostaje w sprzeczności z
zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). To działanie strony pozwanej naru-
szyło przepisy normujące szczególną ochronę stosunku pracy powoda, a czas jego
pozostawania bez pracy zostanie wliczony do okresu zatrudnienia, od którego zależą
uprawnienia pracownicze oraz z ubezpieczenia społecznego wyłącznie w przypadku
przyznania za ten okres wynagrodzenia. Również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wskazanego wyżej wyroku z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 81/03, przyjął, że przyzna-
nie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy za okres pobierania renty nie
prowadzi do niesłusznego wzbogacenia. Gdyby pracownik świadczył pracę otrzymy-
wałby zarówno wynagrodzenie za pracę, jak i rentę z tytułu niezdolności do pracy w
pełnej wysokości, gdyż była to w tej sprawie renta wypadkowa. Nie ma też żadnych
innych przyczyn pozwalających na uznanie żądania wynagrodzenia za pracę za
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, które to prawo jest niezbywalnym
prawem pracownika. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę
tych poglądów nie podziela. Przede wszystkim roszczenie dotyczy wynagrodzenia za
czas pozostawania bez pracy, a nie wynagrodzenia za pracę wykonaną. To, że pra-
19
codawca naruszył przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę jest przesłanką przywró-
cenia do pracy i pośrednio nabycia prawa do wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy. Roszczenie o to wynagrodzenie (prawo podmiotowe) w ogóle nie powsta-
łoby, gdyby pracodawca rozwiązał umowę o pracę w sposób zgodny z przepisami.
Nadużycie prawa podmiotowego (żądanie wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy) można więc oceniać tylko w odniesieniu do przypadku bezprawnego rozwią-
zania umowy o pracę. Skutki uznania nadużycia prawa podmiotowego należy
uwzględniać, ale to, że korzystanie z niego w sposób sprzeczny z zasadami współży-
cia społecznego powoduje negatywne konsekwencje (tak przecież jest z reguły) nie
może być przesądzające dla oceny zaistnienia samego nadużycia prawa. Zwolnio-
nego z pracy pracownika obciąża powinność podjęcia zatrudnienia odpowiadającego
jego możliwościom i kwalifikacjom, bez wyczekiwania na zakończenie postępowania
sądowego o przywrócenie do pracy (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z
dnia 5 października 1960 r., 2 CR 615/59, OSN 1962 nr I, poz. 19; wyrok składu sied-
miu sędziów z dnia 26 października 1971 r., III PRN 88/71, OSNPG 1972 nr 3, poz.
21; uchwała z dnia 12 października 1976 r., I PZP 49/76, OSNCP 1977 nr 4, poz. 67;
OSPiKA 1977 nr 5, poz. 96 z glosą J. Pacho; wyrok z dnia 16 maja 1972 r., I PR
132/72, niepublikowany; wyrok z dnia 30 października 1973 r., I PR 420/73, niepubli-
kowany). Jeżeli więc powód był zdolny do świadczenia pracy (jak obecnie twierdzi),
to powinien podjąć starania o zatrudnienie. Nieuczynienie tego, przy założeniu, że był
zdolny do pracy, powodowałoby sprzeczność jego roszczenia o wynagrodzenie za
cały czas pozostawania bez pracy z zasadami współżycia społecznego (tak wyżej
wskazane orzeczenia). Jeżeli natomiast powód był niezdolny do pracy to oczywiście
nie można mu postawić zarzutu, że nie poszukiwał pracy, a pobierał w tym czasie
rentę z ubezpieczenia społecznego. Jednakże w takiej sytuacji żądanie zasądzenia
za ten okres wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy byłoby sprzeczne z
poczuciem sprawiedliwości, gdyż prowadziłoby do „bezpodstawnego wzbogacenia"
w wyżej przedstawionym rozumieniu. Powód otrzymałby bowiem za ten sam okres z
różnych źródeł dwa świadczenia służące zaspokajaniu jego potrzeb życiowych. Po-
wód nie deklaruje zwrotu renty otrzymanej z ubezpieczenia społecznego, choć
uważa obecnie, że był zdolny do pracy, a więc, że w istocie nie było podstaw do przy-
znania mu prawa do renty. Żądanie przez organ rentowy zwrotu pobranego świad-
czenia jest praktycznie niemożliwe w świetle art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach, skoro powód twierdzi, że pobierał rentę w dobrej wierze
20
(przeświadczeniu o niezdolności do pracy). Oznacza to, że powód chciałby otrzymać
od pracodawcy wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy i zachować, otrzy-
maną z ubezpieczenia społecznego (z umniejszeniem środków funduszu przezna-
czonego na zaspokojenie świadczeń wszystkich ubezpieczonych), za ten sam okres,
rentę z tytułu niezdolności do pracy, mimo że uważa, iż był zdolny do pracy, a więc
rentę pobierał nienależnie. Taka postawa nie zasługuje na aprobatę (jest sprzeczna)
z punktu widzenia zasad współżycia społecznego i prowadzi do oceny, że żądanie
zasądzenia wynagrodzenia za okres pobierania renty jest nadużyciem prawa. Pogląd
taki jest prezentowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 9
lutego 2005, III PK 70/04 (OSNP 2005 nr 20, poz. 314), uznał, że wynagrodzenie za
cały czas pozostawania bez pracy przysługujące działaczowi związkowemu przywró-
conemu do pracy może być - na podstawie art. 8 k.p. - zmniejszone o otrzymaną w
tym czasie emeryturę. Prowadzi to do uznania zasadności zarzutów kasacji dotyczą-
cych naruszenia art. 8 oraz 57 k.p. i przyjęcia bezzasadności powództwa w zakresie
dotyczącym wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, w którym powód pobie-
rał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Zasądzona w poprzednim postępowaniu
kwota 32.000 zł pokrywa w całości żądanie wynagrodzenia za czas pozostawania
bez pracy w okresie, w którym powód nie pobierał renty.
Z tych względów zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu pierwszej instancji podle-
gały zmianie na podstawie art. 39313
k.p.c. przez oddalenie powództwa. O kosztach
postępowania orzeczono na mocy art. 102 k.p.c.
========================================