Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK 41/05
W sprawach wymienionych w art. 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r.
Nr 80, poz. 904 ze zm.), należących do kompetencji Komisji Prawa
Autorskiego, dopuszczalność drogi sądowej uzależniona jest od wyczerpania
postępowania przed tą Komisją.
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Bronisław Czech
Sędzia SN Marek Sychowicz
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów "ZAiKS" w
W. przeciwko "T.", spółce z o.o. w P. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 24 sierpnia 2005 r. kasacji strony powodowej od
postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 października 2004 r.
zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalił zażalenie
pozwanej.
Uzasadnienie
Powodowe Stowarzyszenie domagało się zasądzenia od pozwanej spółki
kwoty 37 666,79 zł tytułem zapłaty za reemisję w sieci kablowej utworów z
repertuaru reprezentowanych przez siebie twórców. Prawo do tego wynagrodzenia
powód wywodził – za okres od dnia 1 maja 2003 r. do dnia 7 października 2003 r. z
faktu naruszenia praw autorskich na skutek bezumownej eksploatacji utworów (art.
79 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm. – dalej: "Pr.aut."), a za okres od
dnia 8 października 2003 r. do dnia 30 listopada 2003 r. z faktu obowiązywania
licencji ustawowej (art. 24 ust. 4 Pr.aut.). Pozwana spółka podniosła, że w dniu 27
maja 2003 r. złożyła przed Komisją Prawa Autorskiego pozew przeciwko
Stowarzyszeniu Autorów „ZAiKS" o ustalenie, że nie ma obowiązku zawarcia
umowy o reemisję w sieciach kablowych utworów reprezentowanych przez niego
twórców. Zgłosiła także roszczenie o ustalenie wysokości ewentualnego
wynagrodzenia należnego Stowarzyszeniu. Z faktu złożenia pozwu przed Komisją
wywodziła niedopuszczalność drogi sądowej i wnosiła o odrzucenie pozwu lub o
zawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez Komisję.
Postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2004 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił
wniosek pozwanej spółki o odrzucenie pozwu, wskazując, że strony w umowie
łączącej je do dnia 30 kwietnia 2003 r. nie poddały ewentualnych sporów pod
rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego jako sądu polubownego. Sąd nie
dopatrzył się także innych okoliczności świadczących o niedopuszczalności drogi
sądowej.
W wyniku zażalenia pozwanej Sąd Apelacyjny dokonał zmiany zaskarżonego
postanowienia i odrzucił pozew. Wskazał, że z uregulowań zawartych w art. 108
ust. 5-7 Pr.aut. wynika czasowe wyłączenie właściwości sądu powszechnego w
zakresie wskazanym w powołanej ustawie. Należało zatem rozważyć, czy
postępowanie zawisłe przed Sądem Okręgowym jest sporem co do stosowania
tabel lub sporem związanym z zawarciem umowy o reemisję utworów. Dokonując
wykładni tych określeń, Sąd Apelacyjny przyjął, że „spór co do stosowania tabel"
obejmuje także możliwość kwestionowania stawek określonych w tabelach
przygotowanych przez organizacje zbiorowego zarządzania. Argumentem za
szerokim rozumieniem tego określenia jest, zdaniem Sądu Apelacyjnego,
okoliczność, że zainteresowani operatorzy sieci kablowych nie są uczestnikami
postępowania o zatwierdzenie przygotowanych tabel, jak również nie są
legitymowani do zaskarżania zapadłych decyzji. Uznać należy zatem, że spór
dotyczący stosowania tabel może dotyczyć zarówno interpretacji tabeli, jak i
związania jej postanowieniami.
Podobnie szeroko należy ujmować spór związany z zawarciem umowy o
reemisję. Poza sporami co do obowiązku zawarcia takiej umowy pomiędzy
operatorem sieci kablowej a organizacją zbiorowego zarządzania należy pod tym
pojęciem rozumieć także warunki umowy, a w szczególności wysokość
wynagrodzenia. Brak przy tym przeszkód, aby w sporach toczących się przed
Komisją Prawa Autorskiego zapadały, poza wyrokami ustalającymi, także
orzeczenia kształtujące i zasądzające świadczenie. Możliwe jest zatem w takim
postępowaniu dochodzenie wynagrodzenia za korzystanie z utworów. Za
dopuszczeniem takiej możliwości przemawia uregulowanie zawarte w art. 108 ust. 7
Pr.aut., przewidujące możliwość wystąpienia przez stronę niezadowoloną z
rozstrzygnięcia Komisji z powództwem do sądu okręgowego.
W rozpoznawanej sprawie chodzi o zapłatę za korzystanie przez pozwaną
spółkę z utworów twórców reprezentowanych przez Stowarzyszenie „ZAiKS".
Wobec twierdzeń pozwanej, że nie jest obowiązana do zawarcia z powodem
umowy o reemisję z tym uzasadnieniem, iż powód nie posiada zezwolenia na
zbiorowy zarząd prawami autorskimi w zakresie reemitowanych utworów, a także z
powołaniem się na niewiążący charakter tabel i ich niewłaściwą interpretację,
rozstrzygnięcie sporu należy do Komisji Prawa Autorskiego. Droga sądowa jest
więc niedopuszczalna i złożony pozew podlega odrzuceniu.
W kasacji wniesionej przez powoda wskazano naruszenie art. 386 § 3 k.p.c.
przez przyjęcie, że istnieją przesłanki do odrzucenia pozwu oraz naruszenie art.
108 ust. 5 Pr.aut. przez przyjęcie, że rozstrzygnięcie sporu będącego przedmiotem
niniejszego postępowania należy do Komisji Prawa Autorskiego. Skarżące
Stowarzyszenie podkreśliło konieczność dokonania wykładni art. 108 ust. 5-7
Pr.aut. i określenia zakresu kompetencji Komisji Prawa Autorskiego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kompetencje Komisji Prawa Autorskiego (dalej: "Komisja") przewidzianej w
art. 108 Pr.aut. obejmują zatwierdzanie lub odmowę zatwierdzenia, przygotowanych
przez organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, tabel wynagrodzeń
za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych zbiorowym
zarządzaniem, a także wskazywanie organizacji właściwej w rozumieniu art. 107
(art. 108 ust. 3 Pr.aut.) oraz rozstrzyganie sporów dotyczących stosowania tabel, o
których mowa w ust. 3, jak również spory związane z zawarciem umowy, o której
mowa w art. 211 ust. 1 (art. 108 ust. 5 Pr.aut.). Przy zatwierdzaniu lub odmowie
zatwierdzania tabel oraz wskazywaniu właściwej organizacji zbiorowego
zarządzania Komisja działa w składzie siedmioosobowym (sześciu arbitrów oraz
przewodniczący jako superarbiter), a do postępowania przed nią mają odpowiednie
zastosowanie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (art. 108 ust. 3 i 4
Pr.aut.). Spory dotyczące stosowania tabel oraz spory związane z zawarciem
umowy rozstrzygane są w składzie trzyosobowym, a do postępowania przed
Komisją stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego o
postępowaniu przed sądem polubownym (art. 108 ust. 5 i 6 Pr.aut.). Strona
niezadowolona z rozstrzygnięcia Komisji może w terminie czternastu dni od dnia
doręczenia rozstrzygnięcia wnieść powództwo do właściwego sądu okręgowego
(art. 108 ust. 7 Pr.aut.).
Przedmiotem analizy Sądu Najwyższego mogą być jedynie zagadnienia
związane z rozstrzyganiem przez Komisję sporów dotyczących stosowania tabel
wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych
zbiorowym zarządzaniem oraz sporów związanych z zawarciem umowy pomiędzy
organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi a operatorem sieci
kablowej. Tylko w tym zakresie znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy
postępowania cywilnego, a także stronie niezadowolonej z rozstrzygnięcia Komisji
służy prawo wniesienia w terminie czternastu dni od doręczenia rozstrzygnięcia
powództwa do sądu okręgowego.
W ramach wskazanej problematyki powstaje w pierwszej kolejności pytanie,
czy – w zakresie ustawowych kompetencji Komisji – wyłączona zostaje droga
sądowa. Na tak postawione pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej.
Uregulowania zawarte w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych
pozwalają stwierdzić, że w odniesieniu do sporów dotyczących stosowania tabel
wynagrodzeń, jak również w odniesieniu do sporów związanych z zawarciem
umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., obowiązkowe jest wyczerpanie drogi
postępowania przed Komisją Prawa Autorskiego. Dopiero po rozstrzygnięciu sporu
przez Komisję strona niezadowolona z treści tego rozstrzygnięcia może wnieść
powództwo do właściwego sądu okręgowego. Taka sytuacja określana jest mianem
przejściowej niedopuszczalności drogi sądowej. Trafnie zatem, co do zasady, Sąd
Apelacyjny przyjął takie stanowisko.
Dokonanie oceny, czy przejściowa niedopuszczalność drogi sądowej
występuje w konkretnej sprawie wymaga jednak wykładni ustawowych określeń
„spory dotyczące stosowania tabel" oraz „spory związane z zawarciem umowy, o
której mowa w art. 211
ust. 1", a także dokonania oceny, czy żądanie sformułowane
przez powoda mieści się w zakresie wskazanych określeń. Tylko w razie ustalenia,
że żądanie powoda jest sporem o stosowanie tabel lub sporem związanym z
zawarciem umowy, o której mowa w art. 211
ust. 1 Pr.aut., występuje
niedopuszczalność drogi sądowej.
Dokonując wykładni określeń zawartych w art. 108 ust. 5 Pr.aut., należy
przede wszystkim mieć na względzie, że jej wyniki przesądzają dopuszczalność
drogi sądowej. Oznacza to, że ustawowe wyrażenia powinny być wykładane ściśle,
niedopuszczalność drogi sądowej w sprawach z zakresu stosunków
cywilnoprawnych jest bowiem sytuacją wyjątkową, odstępstwem do zasady, że
podmiot uprawniony może poszukiwać ochrony swoich praw przed sądem. Ponadto
należy przyjąć założenie, że motywem działania ustawodawcy wprowadzającego
uregulowania zawarte w art. 108 ust. 5-7 Pr.aut. było poddanie osądowi
wyspecjalizowanego organu kwestii związanych z wynagrodzeniami w zakresie
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi oraz pewnej kategorii sporów
dotyczących zawarcia umowy lub stosowania tabel. W tym przypadku Komisja
orzeka na zasadach zbliżonych do sądu polubownego. Zawarte w ustawie
uregulowanie o odpowiednim stosowaniu przepisów kodeksu postępowania
cywilnego przed sądem polubownym budzi zresztą poważne trudności
interpretacyjne, ale pozostają one poza zakresem rozważań Sądu Najwyższego w
niniejszej sprawie.
Kierując się powyższymi względami, a w pierwszej kolejności dokonując
wykładni językowej, należy przyjąć, że w obrębie sporów związanych ze
stosowaniem tabel pozostawać będą spory związane z zastosowaniem konkretnej
stawki określonej w zatwierdzonej już tabeli. Poza zakresem tego określenia
pozostaną natomiast spory związane m.in. z wysokością stawek przyjętych w
tabelach oraz kierowane przez organizację zbiorowego zarządzania do operatora
sieci kablowej żądania wypłaty wynagrodzenia. Określenie „spory związane z
zawarciem umowy" także należy wykładać ściśle. W określeniu tym mieszczą się
sytuacje, w których umowa nie została jeszcze zawarta, a między organizacją
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i operatorem sieci kablowej powstał
spór co do obowiązku jej zawarcia. Wątpliwe może być natomiast, czy kompetencją
Komisji objęte są spory związane z samą treścią przyszłej umowy, gdyż, jak
podkreśla się w literaturze, spory na etapie negocjacji są czymś normalnym, a
ponadto ustawa nie zawiera uregulowań odnoszących się do mediacji. Odnosząc
powyższe rozważania do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy trzeba
zauważyć, że Stowarzyszenie „ZAiKS" wystąpiło z żądaniem zapłaty przez
pozwanego operatora sieci kablowej za emitowane utwory z repertuaru twórców
reprezentowanych przez to Stowarzyszenie. Podstawę prawną żądania stanowi w
części art. 79 ust. 1 Pr.aut., a w części obowiązujący w okresie objętym żądaniem
art. 24 ust. 4 ustawy wprowadzający ustawową licencję dla operatorów sieci
kablowej i nakładający na nich obowiązek zapłaty wynagrodzenia. Tak
sformułowane żądania pozostają poza zakresem ustawowych określeń zawartych w
art. 108 ust. 5 Pr.aut., nie wystąpiła zatem czasowa niedopuszczalność drogi
sądowej i postanowienie Sądu Apelacyjnego odrzucające pozew narusza przepisy
wskazane w kasacji.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39315
k.p.c.).