Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 września 2005 r.
I PK 58/05
Powołanie przez rektora szkoły wyższej zastępcy dyrektora administra-
cyjnego (art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) nie stanowi podstawy nawiązania stosunku
pracy (art. 68 § 1 k.p.), którą zgodnie z art. 115 tej ustawy jest umowa o pracę.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2005 r.
sprawy z powództwa Wiktora K. przeciwko Uniwersytetowi Medycznemu w Ł. o od-
szkodowanie, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 22 listopada 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazała sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi-Śródmieścia
w Łodzi wyrokiem z 28 lipca 2004 r. [...] oddalił powództwo Wiktora K. przeciwko
Uniwersytetowi Medycznemu w Ł. o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem
wypowiedzenia umowy o pracę.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód został zatrudniony 1 czerwca 1981 r. w Aka-
demii Medycznej w Ł. w dziale do spraw aparatury na stanowisku specjalisty na pod-
stawie umowy o pracę na czas nieokreślony, a następnie awansował na zastępcę
kierownika działu i stanowisko głównego specjalisty kierującego działem aparatury.
Aktem powołania z 20 lipca 1992 r. został powołany z dniem 1 sierpnia 1992 r., na
podstawie art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm., w dalszym ciągu: ustawa o szkolnictwie wyższym)
2
oraz § 138 ust. 3 statutu Akademii Medycznej w Ł., na stanowisko zastępcy dyrekto-
ra administracyjnego. Z dniem 1 października 2002 r. powód stał się pracownikiem
Uniwersytetu Medycznego w Ł., na podstawie art. 231
§ 3 k.p. W dniu 11 czerwca
2003 r. otrzymał pismo rektora odwołujące go z tym dniem ze stanowiska zastępcy
dyrektora administracyjnego Uniwersytetu Medycznego w Ł. Jako podstawę odwoła-
nia wskazano art. 70 k.p. i § 144 statutu Uniwersytetu Medycznego w Ł. w związku z
art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Powód został poinformowany, że od-
wołanie jest równoznaczne z wypowiedzeniem umowy o pracę, które upłynie 30
września 2003 r.
Dokonując oceny ustalonego stanu faktycznego Sąd pierwszej instancji uznał,
że powództwo o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o
pracę nie zasługuje na uwzględnienie. W ocenie Sądu Rejonowego stosunek pracy
łączący powoda z pozwanym na podstawie umowy o pracę z 1 czerwca 1981 r.
przekształcił się z dniem 1 sierpnia 1992 r. za zgodą powoda w stosunek pracy na
podstawie powołania na czas nieokreślony. Za taką oceną przemawia treść art. 68 §
1 i 2 k.p. w związku z art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Ostatni z powo-
łanych przepisów stanowi bowiem, że zastępców dyrektora administracyjnego, w
liczbie określonej przez statut uczelni, powołuje i odwołuje rektor na wniosek dyrekto-
ra administracyjnego. Tym samym jest to przepis szczególny, o jakim mowa w art. 68
§ 1 k.p., ponieważ określa szczególny przypadek, w którym nawiązanie stosunku
pracy następuje na podstawie powołania. Sąd pierwszej instancji uznał również, że
skoro art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym jest przepisem szczególnym w
rozumieniu art. 68 § 1 k.p., to nie doszło do przekształcenia stosunku pracy powoda
na podstawie powołania w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę w oparciu o
art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.). W konsekwencji Sąd Rejo-
nowy uznał, że w dacie wręczenia powodowi pisma z 11 czerwca 2003 r. o odwoła-
niu go ze stanowiska zastępcy dyrektora administracyjnego łączył go z pozwanym
stosunek pracy na podstawie powołania, odwołanie zaś zostało dokonane zgodnie z
art. 70 § 1 i 2 k.p. w związku z art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, a mia-
nowicie przez organ, który go powołał (rektora Uniwersytetu Medycznego w Ł.) i z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. W tym stanie rzeczy, z
uwagi na treść art. 69 k.p., który wyłącza stosowanie do stosunku pracy z powołania
przepisów regulujących tryb postępowania przy rozwiązywaniu umów o pracę, wska-
3
zywania przyczyny uzasadniającej to rozwiązanie, regulujących konsultację z organi-
zacją związkową i dotyczących rozpatrywania sporów ze stosunku pracy w części
dotyczącej orzekania o bezskuteczności wypowiedzeń, o odszkodowaniu w razie
wypowiedzenia umowy o pracę i o przywracaniu do pracy, Sąd pierwszej instancji
uznał za nieuzasadnione roszczenie powoda oparte na twierdzeniu o naruszeniu
przez pracodawcę art. 30 § 4 k.p., poprzez niewskazanie przyczyny rozwiązania z
nim stosunku pracy i w związku z tym oddalił powództwo.
Wyrok Sądu Rejonowego został zaskarżony przez powoda, który w apelacji
zarzucił: 1) naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 68 k.p. w wyniku przyjęcia, że powód zatrudniony był na podstawie
powołania, a nie na podstawie umowy o pracę, co pozbawia go roszczenia o od-
szkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia; 2) sprzeczność istot-
nych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez po-
minięcie istotnych dla sprawy dowodów z dokumentów wystawionych przez pozwa-
nego pracodawcę, zaświadczających, że powód zatrudniony był u pozwanego na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony od dnia 1 czerwca 1981 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z 22
listopada 2004 r. [...] oddalił apelację powoda od wyroku Sądu Rejonowego. Sąd
Okręgowy stwierdził, że zasadniczą kwestią dla rozstrzygnięcia sprawy było ustale-
nie, czy w dacie otrzymania przez powoda pisma z 11 czerwca 2003 r. strony łączył
stosunek pracy na podstawie powołania, czy też stosunek pracy na podstawie
umowy o pracę. Zgodnie z art. 69 k.p., pracownikowi zatrudnionemu na podstawie
powołania nie przysługują, w przypadku odwołania, roszczenie o uznanie dokonane-
go odwołania za bezskuteczne czy niezgodne z prawem, ani prawo żądania przy-
wrócenia do pracy lub odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku
pracy, pracownik taki nie może też kwestionować odwołania ze stanowiska, równo-
znacznego z wypowiedzeniem umowy o pracę, ze względu na brak uzasadnionej
przyczyny. Ustalenie, że powód był zatrudniony u pozwanego na podstawie stosunku
powołania, czyni jego roszczenie bezpodstawnym.
Według Sądu Okręgowego decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia powyż-
szej kwestii mają regulacje zawarte w art. 68 - 72 k.p. oraz w art. 71 ust. 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym. Przepis art. 68 § 1 k.p. w brzmieniu sprzed nowelizacji doko-
nanej w 1996 r. (który stanowił, że nawiązanie stosunku pracy z kierownikiem zakła-
du pracy i jego zastępcą następuje na podstawie powołania przez właściwy organ) w
4
związku z art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym nakazuje przyjąć, że 1 sierp-
nia 1992 r. doszło do nawiązania z powodem stosunku pracy na podstawie powoła-
nia. Obecnie obowiązujący art. 68 k.p. pozwala na nawiązanie stosunku pracy na
podstawie powołania w przypadkach wskazanych w odrębnych przepisach. Do takich
przepisów należy art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Sąd Okręgowy po-
dzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że nowelizacja Kodeksu pracy ustawą z dnia 2
lutego 1996 r. pozostała bez wpływu na charakter art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie
wyższym jako przepisu odrębnego, kreującego stosunek pracy na podstawie powo-
łania w rozumieniu art. 68 i następnych k.p. Uzasadnione jest stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że akt powołania z 20 lipca 1992 r. doprowadził do przekształce-
nia łączącego strony umownego stosunku pracy (na podstawie umowy o pracę za-
wartej na czas nieokreślony) w stosunek pracy na podstawie powołania na czas nie-
określony i stan ten nie uległ zmianie na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lute-
go 1996 r. nowelizującej Kodeks pracy. Przeciwne stanowisko powoda, oparte na
treści art. 18 k.p. oraz argumentacji Sądu Najwyższego przyjętej w uchwale z 21 lu-
tego 2003 r., III PZP 19/02, OSNAPiUS 2003 nr 14, poz. 329, w zakresie wyłączenia
spośród przepisów odrębnych, o jakich mowa w art. 68 § 1 k.p., przepisów Prawa
spółdzielczego, Prawa bankowego i Kodeksu handlowego jest, zdaniem Sądu, nie-
uzasadnione. W przeciwieństwie bowiem do powyższych regulacji art. 71 ust. 2
ustawy o szkolnictwie wyższym nie daje pracodawcy wyboru w zakresie formy za-
trudnienia zastępcy dyrektora administracyjnego uczelni (szkoły wyższej) na podsta-
wie umowy o pracę lub powołania, lecz jednoznacznie wskazuje na powołanie jako
jedyną dopuszczalną formę prawną zatrudnienia na tym stanowisku, stanowiąc tym
samym przepis odrębny w rozumieniu art. 68 k.p. po nowelizacji. Obowiązek zatrud-
nienia zastępcy dyrektora administracyjnego na podstawie powołania został powtó-
rzony i skonkretyzowany w § 144 ust. 1 i 3 statutu Uniwersytetu Medycznego w Ł.
Sąd Okręgowy podkreślił, że wskazywany przez Sąd Najwyższy kierunek zmian Ko-
deksu pracy, zmierzający do ograniczenia stosunków pracy z powołania i mianowa-
nia na rzecz stosunków opartych na umowie o pracę, nie eliminuje z systemu prawa
tych przepisów, które w sposób jasny przewidują powołanie jako formę nawiązania
stosunku pracy na danym stanowisku i z tego względu mieszczą się w dyspozycji art.
68 k.p., także po jego nowelizacji.
Za nietrafny Sąd drugiej instancji uznał zarzut apelacji dotyczący sprzeczności
istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego. Fakt nawiązania
5
z powodem stosunku pracy na stanowisku zastępcy dyrektora administracyjnego na
podstawie powołania na czas nieokreślony z dniem 1 sierpnia 1992 r. wynika wprost
z obowiązującej wówczas treści art. 68 k.p. oraz z pisemnego aktu powołania z dnia
20 lipca 1992 r. Akt powołania - jego treść i skutki prawne - był powodowi znany.
Sam fakt przystąpienia przez powoda do wykonywania obowiązków zastępcy dyrek-
tora administracyjnego wskazuje, że wiedział on o powołaniu i wyraził zgodę na
świadczenie pracy na tej podstawie. Wywody powoda zawarte w uzasadnieniu ape-
lacji prezentujące stanowisko, że z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 2 lutego
1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, jego sto-
sunek pracy na podstawie powołania przekształcił się w umowę o pracę na czas nie-
określony, świadczą o świadomości powoda, że jego stosunek pracy z pozwanym
miał charakter powołania. W ocenie Sądu fakt, że powód nie otrzymał świadectwa
pracy w związku z wygaśnięciem umowy o pracę na czas nieokreślony, zaś w za-
świadczeniach i innych dokumentach załączonych do apelacji jako podstawa jego
zatrudnienia wskazywana jest umowa na czas nieokreślony, nie zmienia sytuacji
prawnej powoda ukształtowanej przez akt powołania. Zarówno świadectwo pracy, jak
i załączone dokumenty, stanowią bowiem jedynie oświadczenia wiedzy, a nie woli i
nie mają mocy kształtującej sytuację prawną powoda. Według Sądu, zaświadczenia
w postaci: zmiany angażu, zmiany wynagrodzenia zasadniczego czy zaświadczenia
o zatrudnieniu i wysokości osiąganych zarobków celem przedłożenia odnośnym wła-
dzom, stanowią jednostronne oświadczenie wiedzy pracodawcy, skierowane do po-
woda lub innych organów, które nie prowadzą do przekształcenia charakteru praw-
nego zatrudnienia co próbował sugerować apelujący.
W ocenie Sądu Okręgowego akt powołania z 20 lipca 1992 r. znajdował
prawne uzasadnienie w treści obowiązującego wówczas art. 68 k.p. oraz art. 71
ustawy o szkolnictwie wyższym i w postanowieniach statutu Akademii Medycznej w
Ł. i z mocy tych przepisów kreował stosunek pracy na podstawie powołania. Również
w świetle obecnie obowiązującego art. 68 § 1 k.p. w związku z art. 71 ust. 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym nawiązany z powodem stosunek pracy na podstawie powoła-
nia nie stracił swego charakteru.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł pełnomocnik powoda, zaskar-
żając wyrok ten w całości. Kasację oparto na podstawach: 1) naruszenia prawa ma-
terialnego, a to art. 18 § 1 k.p. oraz art. 68 - 72 k.p. i art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lu-
tego 1996 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
6
Nr 24, poz. 110 ze zm.) i art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnic-
twie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) - przez błędną wykładnię tych przepi-
sów; 2) naruszenia przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art.
391 § 1 k.p.c. polegającego na błędnym ustaleniu, że załączone dokumenty, na które
powód powołał się w apelacji, stanowią jedynie oświadczenie wiedzy, a nie woli i nie
mają mocy kształtującej sytuację prawną powoda; skarżący zakwestionował ten po-
gląd Sądu, ponieważ opisane dokumenty, wystawione po dacie wejścia w życie
ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. nowelizującej Kodeks pracy, zostały opracowane
przez specjalistyczną placówkę zatrudnienia i zostały podpisane przez dyrektora ad-
ministracyjnego Akademii Medycznej w Ł., a zatem nie można twierdzić, że doku-
menty te nie mają mocy prawnej.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji skarżący wskazał wystę-
pujące w niniejszej sprawie istotne zagadnienie prawne, dotyczące interpretacji art.
68-72 k.p. oraz art. 71 ust. 2 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym w związku z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Skarżący stwierdził, że z przepisów tych
wynika, iż powód był zatrudniony od 1981 r. na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony. W 1992 r. umowa ta została przekształcona w stosunek pracy na pod-
stawie powołania. Skarżący nie zgodził się jednak ze stanowiskiem Sądu Okręgowe-
go, że po wejściu w życie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie Ko-
deksu pracy nie doszło do przekształcenia stosunku pracy na podstawie powołania w
stosunek pracy na podstawie umowy. Wynika to jednoznacznie z treści art. 8 ust. 1
oraz z dokumentów wystawionych przez dział organizacji zatrudnienia strony pozwa-
nej, które znajdują się w aktach osobowych powoda i które załączone zostały przez
powoda do apelacji. Wszystkie te dokumenty, wystawione przez dział organizacji
zatrudnienia i podpisane przez dyrektora administracyjnego Akademii Medycznej w
Ł., jednoznacznie powołują się na umowę o pracę na czas nieokreślony, a nie na
stosunek pracy oparty na powołaniu.
Skarżący wskazał również, że istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych
budzących poważne wątpliwości i wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów
- czemu dał wyraz Sąd drugiej instancji odrzucając argumentację składu siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego przyjętą w uchwale z 21 lutego 2003 r., III PZP 19/02
(OSNP 2003 nr 14, poz. 329), na którą powołał się powód. Uchwała ta jest nadal
aktualna, a zawarta w niej argumentacja nie powinna być lekceważona przez Sąd
7
Okręgowy, który niczym nie umotywował swojego stanowiska, że powoływanie się na
tę uchwałę nie jest uzasadnione.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejono-
wego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Uzasadniona jest podstawa kasacji dotycząca naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku z art.
68 § 1 k.p. i w związku z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie Ko-
deksu pracy. Zasadniczym problemem wymagającym rozstrzygnięcia w rozpozna-
wanej sprawie było to, na jakiej podstawie zatrudniony był powód w czerwcu 2003 r.,
czyli w chwili złożenia przez pracodawcę oświadczenia woli zmierzającego do roz-
wiązania stosunku pracy, w szczególności czy łączący strony stosunek pracy wynikał
z umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, czy też z powołania.
Sądy obu instancji wyprowadziły wniosek o powołaniu jako podstawie zatrud-
nienia powoda z treści art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym, zgodnie z któ-
rym zastępców dyrektora administracyjnego, w liczbie określonej przez statut uczelni,
powołuje i odwołuje rektor na wniosek dyrektora administracyjnego, oraz z odpowia-
dających mu treścią odpowiednich postanowień statutu Akademii Medycznej w Ł.
Zdaniem Sądów, przepis ten nie daje pracodawcy (szkole wyższej) wyboru w zakre-
sie formy zatrudnienia zastępcy dyrektora administracyjnego uczelni - na podstawie
umowy o pracę lub powołania - lecz jednoznacznie wskazuje na powołanie jako je-
dyną dopuszczalną formę prawną zatrudnienia na tym stanowisku, stanowiąc tym
samym przepis odrębny w rozumieniu art. 68 § 1 k.p. po nowelizacji z 1996 r.
Z poglądem tym nie można się zgodzić. Jeżeli nawet w chwili powołania po-
woda na stanowisko zastępcy dyrektora administracyjnego Akademii Medycznej w
Ł., co nastąpiło aktem powołania z 20 lipca 1992 r. ze skutkiem od 1 sierpnia 1992 r.,
możliwe było przyjęcie, że doszło w ten sposób do przekształcenia umownego sto-
sunku pracy łączącego strony na podstawie umowy o pracę z 1 września 1981 r. w
stosunek pracy z powołania, to z chwilą wprowadzenia w życie w 1996 r. zmian do
Kodeksu pracy nastąpiło z kolei przekształcenie stosunku pracy z powołania w
umowny stosunek pracy. Zmiana w przepisach dotyczących stosunku pracy z powo-
łania, dokonana ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy
8
oraz o zmianie niektórych ustaw, miała jednoznacznie na celu przypisanie wyjątko-
wego charakteru tej podstawie zatrudnienia i ograniczenie jej stosowania tylko do
przypadków wyraźnie wskazanych w przepisach odrębnych (Kodeks pracy nie wska-
zuje obecnie żadnych przypadków, w których zatrudnienie następuje na tej podsta-
wie). W art. 8 ust. 1 ustawy nowelizującej stwierdzono, że stosunki pracy z pracowni-
kami zatrudnionymi na podstawie powołania na czas określony albo na czas nie-
określony na stanowiskach pracy niewymienionych w przepisach, o których mowa w
art. 68 § 1 Kodeksu pracy, przekształcają się, z dniem jej wejścia w życie, odpowied-
nio w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę na czas określony albo na czas
nieokreślony (por. wyrok Sądu Najwyższego z 21 lipca 1999 r., I PKN 164/99,
OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 744). Treść art. 8 ust. 1 ustawy nowelizującej w połą-
czeniu z treścią art. 68 § 1 k.p. po nowelizacji prowadzą do wniosku, że przyjęcie
możliwości zatrudnienia na podstawie powołania wymaga wskazania wyraźnego
przepisu, o jakim mowa w art. 68 § 1 k.p., i to jednoznacznie stwierdzającego, że
dotyczy on podstawy nawiązania stosunku pracy (por. orzeczenia Sądu Najwyższe-
go: wyrok z 13 października 1998 r., I PKN 345/98, OSNAPiUS 1999 nr 22, poz. 719;
wyrok z 28 lipca 1999 r., I PKN 175/99, OSNAPiUS 2000 nr 21, poz. 787; wyrok z 9
lutego 2000 r., I PKN 518/99, OSNAPiUS 2001 nr 13, poz. 433; wyrok z 6 czerwca
2000 r., I PKN 698/99, OSNAPiUS 2001 nr 24, poz. 710; wyrok z 2 sierpnia 2000 r., I
PKN 766/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 104; wyrok z 7 grudnia 2000 r., I PKN
62/00, OSNAPiUS 2002 nr 14, poz. 328; uchwałę z 7 sierpnia 2002 r., III PZP 16/02,
OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 563, uchwałę z 21 lutego 2003 r., III PZP 19/02, OSNP
2003 nr 14, poz. 329). Inaczej mówiąc, przepis odrębny musi wyraźnie przewidywać
nie tylko, że określone stanowisko powierza się pracownikowi na podstawie powoła-
nia, ale także, że na tej podstawie nawiązuje się stosunek pracy.
Problemy z identyfikacją podstawy prawnej zatrudnienia związane są z nie-
konsekwentnym używaniem w systemie prawnym sformułowań dotyczących „powo-
łania” i „odwołania” (zwłaszcza w aktach prawnych sprzed 1996 r., co dotyczy także
ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym), które często dotyczą powie-
rzenia funkcji lub stanowiska, a nie podstawy nawiązania stosunku pracy (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2000 r., I PKN 480/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz.
349 i przykłady wskazane w jego uzasadnieniu). Pozwala to na przyjęcie reguły in-
terpretacyjnej, zgodnie z którą nawiązanie stosunku pracy na podstawie powołania
jest możliwe tylko wtedy, gdy przepis odrębny w rozumieniu art. 68 § 1 k.p. (samo-
9
dzielnie lub w powiązaniu z innymi przepisami) wyraźnie odnosi się do podstawy na-
wiązania stosunku pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 kwietnia 1999 r., I PKN
611/98, OSNAPiUS 2000 nr 12, poz. 474). Przepis art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnic-
twie wyższym tego warunku nie spełnia. Użyto w nim wprawdzie sformułowania o
powołaniu i odwołaniu, ale z jego treści nie wynika, aby chodziło w nim o podstawę
nawiązania stosunku pracy. Wręcz odwrotnie, z pozostałych przepisów ustawy o
szkolnictwie wyższym wynika, że dotyczy on jedynie powierzenia stanowiska, a nie
podstawy zatrudnienia. Jedynym przepisem ustawy o szkolnictwie wyższym, który
może być ewentualnie uznany za przepis odrębny w rozumieniu art. 68 § 1 k.p. jako
stanowiący podstawę zatrudnienia na podstawie powołania, jest art. 10 ust. 4, zgod-
nie z którym pierwszego rektora nowo utworzonej uczelni państwowej powołuje, na
okres jednego roku, właściwy minister po zasięgnięciu opinii Rady Głównej Szkol-
nictwa Wyższego. Przepisem takim nie jest jednak przepis dotyczący zatrudnienia
pracownika administracyjnego, nadzorującego pion techniczny, choćby jego stanowi-
sko nosiło nazwę zastępcy dyrektora. Zatrudnienia innych pracowników - poza
pierwszym rektorem uczelni państwowej - dotyczą przepisy działu IV ustawy o szkol-
nictwie wyższym zatytułowanego „Pracownicy uczelni”, w tym zwłaszcza art. 85 ust.
1 dotyczący nauczycieli akademickich oraz art. 115 dotyczący pracowników niebędą-
cych nauczycielami akademickimi. Ten ostatni przepis stanowi, że pracownika
uczelni niebędącego nauczycielem akademickim zatrudnia się na podstawie umowy
o pracę; umowę o pracę zawiera, stosownie do postanowień statutu uczelni, rektor,
dziekan lub dyrektor administracyjny. To ten przepis, a nie art. 71 ust. 2 ustawy o
szkolnictwie wyższym, przesądza o umownej podstawie zatrudnienia powoda jako
pracownika uczelni niebędącego nauczycielem akademickim. Decydujące znaczenie
dla oceny charakteru prawnego stosunku pracy powoda ma rozdział ustawy o szkol-
nictwie wyższym poświęcony zatrudnianiu pracowników niebędących nauczycielami
akademickimi, który - bez jakiegokolwiek wyjątku - przewiduje jedynie umowne za-
trudnianie takich pracowników.
Z analizy treści art. 115 ustawy o szkolnictwie wyższym, w powiązaniu z in-
nymi przepisami dotyczącymi pracowników uczelni, zwłaszcza tymi, które w sposób
dosłowny regulują podstawy ich zatrudnienia, wynika wniosek co do rzeczywistego
znaczenia „powołania” i “odwołania” zastępcy dyrektora administracyjnego, o jakich
mowa w art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym. Powołanie i odwołanie przez
rektora zastępcy dyrektora administracyjnego stanowi jedynie element jego podległo-
10
ści służbowej, a nie określenie podstawy nawiązania stosunku pracy. Rektor może w
każdej chwili odwołać zastępcę dyrektora administracyjnego, ale jedynie w znaczeniu
zwolnienia go z dotychczasowych obowiązków związanych z tym stanowiskiem, co
nie wpływa jednak na samo istnienie stosunku pracy (umownego stosunku pracy).
Powołanie jako sposób nawiązania stosunku pracy dotyczy przede wszystkim
osób pełniących funkcje publiczne, zajmujących eksponowane stanowiska kierowni-
cze. Nie ma żadnych powodów aksjologicznych, aby stanowisko powoda - zastępcy
dyrektora administracyjnego nadzorującego pion techniczny - było stanowiskiem
pracy, na którym zatrudnienie powinno zostać nawiązane na podstawie powołania.
Za przedstawioną wyżej wykładnią art. 71 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym,
któremu Sądy obu instancji niesłusznie przypisały rangę przepisu odrębnego w ro-
zumieniu art. 68 § 1 k.p., przemawiają także rozwiązania dotyczące zatrudnienia
pracowników szkół wyższych przewidziane w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o
szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365), które - w zakresie związanym z
przedmiotem rozpoznawanej sprawy - mają wejść w życie z dniem 1 września 2006
r. (por. art. 277 pkt 2 tej ustawy).
Nowa ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym przewiduje, że pracownicy
uczelni niebędący nauczycielami akademickimi są zatrudniani na podstawie umowy o
pracę; umowę o pracę zawiera rektor lub inny organ uczelni wskazany w statucie
(art. 135 ust. 1). Jednocześnie, zgodnie z art. 263 ustawy, dyrektorzy administracyjni
uczelni państwowych stają się kanclerzami uczelni publicznych. Kanclerza uczelni
publicznej zatrudnia rektor po zasięgnięciu opinii senatu (art. 81 ust. 2 ustawy). Za-
trudnienie następuje na podstawie umowy o pracę, co wynika bezpośrednio i jedno-
znacznie z treści art. 135 ust. 1 ustawy. Oznacza to, że kanclerza (dawnego dyrekt-
ora administracyjnego) oraz jego zastępcę (dawnego zastępcę dyrektora administra-
cyjnego) zatrudnia się na podstawie umowy o pracę, a zatem według nowych regula-
cji ustawowych stanowisko to nie jest stanowiskiem wymagającym powołania jako
sposobu nawiązania stosunku pracy. Z nowego stanu prawnego nie można oczywi-
ście wyprowadzać bezpośrednich wniosków co do poprzedniego stanu prawnego
(przepisy Prawa o szkolnictwie wyższym dotyczące zatrudnienia pracowników
uczelni nie weszły jeszcze w życie), tym niemniej z nowych regulacji wyraźnie wynika
tendencja do ograniczania stosunków pracy z powołania na rzecz stosunków umow-
nych, zapoczątkowana w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. nowelizującej
Kodeks pracy.
11
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że stosunek pracy powoda w
chwili jego rozwiązania był stosunkiem umownym. W odniesieniu do tej podstawy
zatrudnienia należy zatem ocenić prawidłowość (zgodność z prawem) jego rozwią-
zania.
Nie są uzasadnione procesowe zarzuty kasacji.
Ocena dokumentów wymienionych przez skarżącego w kasacji, a mianowicie:
zaświadczenia z 7 stycznia 1998 r., zmiany wynagrodzenia (pismo z 30 stycznia
1998 r. i z 10 czerwca 1999 r.), zaświadczenia z 8 maja 2000 r., zmiany wynagro-
dzenia (pismo z 18 maja 2000 r.), zmiany angażu (pismo z 30 listopada 2001 r.), jako
oświadczeń wiedzy, a nie oświadczeń wioli, nie narusza art. 233 § 1 k.p.c. w związku
z art. 391 § 1 k.p.c. Ocena treści tych dokumentów nie była bowiem ustalaniem fak-
tów, Sąd nie zakwestionował bowiem ich istnienia ani ich treści, lecz oceną material-
noprawną ich treści, dokonaną według reguł art. 65 § 1 k.c., który nie został powoła-
ny jako podstawa kasacji.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39313
k.p.c.
========================================