Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 września 2005 r.
II UK 20/05
Podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie faktycznie
wypłacone przez pracodawcę (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i ma-
cierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267), a w przypadku, gdy
pracodawca nie wypłaca pracownikowi wynagrodzenia, podstawą tą jest mini-
malne wynagrodzenie za pracę (art. 45 ust. 1 tej ustawy).
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Myszka, Kazimierz Jaśkowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 września 2005 r.
sprawy z wniosku Przedsiębiorstwa Produkcyjno Handlowego Jan G. - Spółka z o.o.
w B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K.G. o zwrot nie-
należnie wypłaconego zasiłku chorobowego, na skutek kasacji wnioskodawcy od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze
z dnia 26 października 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 9 października 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w
K.G. zobowiązał wnioskodawcę - Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Jan G.
Spółkę z o.o. w B. do zwrotu zasiłku chorobowego w kwocie 10.297,39 zł, nienależ-
nie wypłaconego pracownikowi tej Spółki z powodu podania przez pracodawcę nie-
prawdziwych danych.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 28 kwiet-
nia 2004 r. [...]. Sąd ustalił, że wspólnik Spółki Jan G. był w niej jednocześnie zatrud-
niony jako pracownik z wynagrodzeniem 2.460 zł miesięcznie. Od 2 września 2002 r.
2
do 6 października 2002 r. i od 13 grudnia 2002 r. do 30 czerwca 2003 r. pracowni-
kowi temu wypłacano zasiłek chorobowy naliczany od podstawy wskazanej przez
pracodawcę. Okazało się, że w okresie od stycznia 2002 r. pracownikowi nie wypła-
cono w ogóle wynagrodzeń ze względu na trudną sytuację Spółki. Zgodnie z art. 36
ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.)
podstawą wymiaru zasiłku chorobowego jest wynagrodzenie wypłacone w okresie
ostatnich 6 miesięcy przed powstaniem niezdolności do pracy. Organ rentowy po
uzyskaniu wiadomości o niewypłacaniu pracownikowi wynagrodzenia ustalił jako
podstawę wymiaru zasiłku chorobowego kwotę najniższego wynagrodzenia (art. 45
ust. 1 ustawy). Było to zdaniem Sądu prawidłowe, a różnica pomiędzy wypłaconym
pracownikowi a należnym mu zasiłkiem chorobowym podlega zwrotowi przez praco-
dawcę na podstawie art. 84 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-
mie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), gdyż pracodawca
wykazywał wysokość wynagrodzeń, których nie wypłacał pracownikowi.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Okręgowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 26 października 2004 r. [...] odda-
lił apelację. Sąd Okręgowy uznał za prawidłową dokonaną przez Sąd pierwszej in-
stancji wykładnię art. 36 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Pojęcie „wypłacone wynagrodzenie”
oznacza bowiem fizyczne uzyskanie przez pracownika świadczenia pieniężnego.
Wyrok ten wnioskodawca zaskarżył kasacją i opierając ją na podstawie naru-
szenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 36 ust. 1 ustawy o świadcze-
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa,
niewłaściwe zastosowanie art. 45 ust. 1 tej ustawy, a także „naruszenie art.67 ust. 1
Konstytucji RP pozbawiając pracownika-wnioskodawcy z powodów od niego nieza-
leżnych, świadczeń związanych z jego chorobą”, wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przeka-
zanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Jeleniej Górze do ponownego rozpoznania. W
uzasadnieniu kasacji podniósł, że wykładnia językowa przepisu art. 36 ust. 1 powoła-
nej ustawy oparta na dosłownym brzmieniu określenia „wypłacone wynagrodzenie”
prowadzi do nielogicznego wniosku, że opłacona prawidłowo składka za pracownika
przez pracodawcę nie ma wpływu na wysokość i sam fakt otrzymania przez pracow-
nika zasiłku chorobowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany jest do
3
wyegzekwowania należnych składek, a pracodawca, pomimo niezapłacenia pracow-
nikowi wynagrodzenia, jest do tego zobowiązany. Występuje więc swoiste karanie
pracownika za nierzetelność pracodawcy - pomimo że pracownik nie otrzymał wy-
nagrodzenia to jeszcze nie otrzymuje on w odpowiedniej wysokości należnych
świadczeń społecznych (zasiłku chorobowego). Przy interpretacji tego przepisu nale-
ży użyć reguł interpretacyjnych należnych wykładni systemowej lub celowościowej.
Przepis art. 45 ust. 1 powołanej ustawy jest jedynie dolnym ograniczeniem wysokości
zasiłku chorobowego i nie może być samodzielną podstawą do jego przyznania i
ustalenia jego wysokości. Jest to przepis o charakterze systemowym - wiąże on pod-
stawy wysokości zasiłku z wysokością najniższego wynagrodzenia w systemie cało-
ści prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych. Nie można z tego przepisu wyin-
terpretować podstawy możliwości przyznania w przypadkach nietypowych najniższe-
go zasiłku chorobowego pracownikowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 67 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez pozba-
wienie pracownika należnych mu świadczeń nie może być uwzględniony, gdyż decy-
zja organu rentowego, będąca przedmiotem oceny w niniejszej sprawie, nie dotyczy
pracownika. Pracownikowi wypłacono zasiłek chorobowy wyliczony od podstawy
jego wynagrodzenia i chociaż świadczenie to zostało uznane w części za nienależne,
pracownik nie jest zobowiązany do jego zwrotu. Nie wystąpiła bowiem określona w
art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przesłanka świado-
mego wprowadzenia organu rentowego w błąd przez osobę pobierającą świadcze-
nie. Organ rentowy działał w błędzie w wyniku wykazania przez pracodawcę wypła-
conego pracownikowi wynagrodzenia w sytuacji, gdy takiego wynagrodzenia nie
wypłacał. Podstawą prawną Spółki obciążenia obowiązkiem zwrotu świadczenia jest
przepis art. 84 ust. 6 tej ustawy, który stanowi, że jeżeli pobranie nienależnych
świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez pracodawcę nieprawdziwych
danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek
zwrotu tych świadczeń obciąża pracodawcę.
Wnioskodawca kwestionuje obowiązek zwrotu świadczenia zarzutem, że wy-
płacenie pracownikowi zasiłku chorobowego w pełnej wysokości nie jest świadcze-
niem nienależnym, gdyż jego zdaniem przepis art. 36 ust. 1 ustawy o świadczeniach
4
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pozwala
na ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego od wynagrodzenia pracownika
niezależnie od tego, czy pracodawca wypłacał wynagrodzenie, czy też nie. Zarzut
ten jest nieuzasadniony. Przepis art. 36 ust. 1 stanowi, że podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego przysługującego ubezpieczonemu będącemu pracownikiem stanowi
przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 6 miesięcy kalendarzo-
wych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Sąd Okrę-
gowy prawidłowo zinterpretował ten przepis, gdy stwierdził, że chodzi tu o wynagro-
dzenie faktycznie wypłacone pracownikowi. Użyte w tym przepisie określenie „wypła-
cone” odnosi się do okresu, w którym pracownik otrzymał wynagrodzenie (6 miesię-
cy). Gdyby przepis stanowił, że podstawą wymiaru jest przeciętne miesięczne wyna-
grodzenie z ostatnich 6 miesięcy, to i tak termin „wynagrodzenie” należałoby rozu-
mieć jako wynagrodzenie wypłacone przez pracodawcę. Definicja wynagrodzenia w
rozumieniu powołanej ustawy zawarta jest w art. 3 pkt 3, który to przepis określa wy-
nagrodzenie jako przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek. Za
przychód w rozumieniu art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
uważa się przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fi-
zycznych. Z kolei na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze
zm.) przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku ka-
lendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w
naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Przychodami są więc pieniądze otrzyma-
ne przez pracownika, natomiast nie uważa się za przychody wierzytelności z tytułu
wymagalnych zobowiązań.
W świetle przytoczonych tu definicji użycie w ustawie o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa terminu
„wynagrodzenie” bez bliższego określenia oznacza zawsze wynagrodzenie otrzy-
mane przez pracownika lub pozostawione do jego dyspozycji. Przepis art. 36 ust. 1
określa wynagrodzenie jako wypłacone, co nie pozostawia pola do jakiejkolwiek innej
interpretacji. Zasiłek chorobowy wylicza się od podstawy, jaką jest wynagrodzenie
wypłacone przez pracodawcę w okresie poprzedzającym niezdolność do pracy. Je-
żeli pracodawca wypłaca wynagrodzenie zaniżone w stosunku do umówionego lub
nie wypłaca w ogóle wynagrodzenia, ma to wpływ na wysokość przyznanego pra-
5
cownikowi zasiłku chorobowego. Pracownik jest wówczas pokrzywdzony, ale po-
krzywdzenie to nie jest następstwem niewłaściwej interpretacji prawa przez organ
rentowy, lecz następstwem zawinionego działania pracodawcy. Wyrządzenie pra-
cownikowi szkody przez pobawienie go możliwości otrzymania należnych świadczeń
na skutek niewykonania przez pracodawcę podstawowego obowiązku, jakim jest wy-
płacanie wynagrodzenia, jest podstawą do żądania przez pracownika odszkodowa-
nia od pracodawcy.
W przypadku pracownika, któremu pracodawca nie wypłaca wynagrodzenia,
prawidłowo ustalona na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy podstawa wymiaru zasiłku
chorobowego powinna być zerowa. W takiej sytuacji pracownik byłby pozbawiony
zasiłku chorobowego z przyczyn zawinionych przez pracodawcę, który nie wypłacał
wynagrodzenia i nie odprowadzał składek na ubezpieczenie społeczne. Niezdolnemu
do pracy z powodu choroby pracownikowi ustawa gwarantuje środki na zaspokojenie
podstawowych potrzeb. Taką gwarancję przewiduje przepis art. 45 ust. 1, który sta-
nowi, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego z tytułu pracy w pełnym wymiarze
czasu pracy nie może być niższa od kwoty najniższego wynagrodzenia pracowników.
Chodzi tu o wynagrodzenie określone w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o
minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. Nr 200, poz. 1679). W sytuacji, gdy wy-
nagrodzenie wypłacone przez pracodawcę jest niższe od minimalnego wynagrodze-
nia za pracę (także wtedy, gdy wynosi ono zero), zasiłek chorobowy wylicza się od
wynagrodzenia minimalnego. W konsekwencji podstawą wymiaru zasiłku chorobo-
wego w rozumieniu art. 36 ust. 1 jest wynagrodzenie faktycznie wypłacone przez
pracodawcę, a w przypadku, gdy pracodawca nie wypłaca pracownikowi wynagro-
dzenia, podstawą tą jest zgodnie z art. 45 ust. 1 minimalne wynagrodzenie za pracę.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================