Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 października 2005 r.
I UK 44/05
Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267)
polega na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowni-
czych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadcze-
nie pracy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 października 2005 r.
sprawy z odwołania Zdzisława P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w K. o zasiłek chorobowy, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 27 października 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Krakowie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 19 września 2001 r. oddalił odwo-
łanie Zdzisława P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. z
dnia 28 marca 2000 r odmawiającej wnioskodawcy prawa do zasiłku chorobowego
za okres od 13 lipca 1999 r. do 10 września 1999 r. oraz od 11 października 1999 r.
do 31 października 1999 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca w okresie od 13 lipca 1999 r.
do 10 września 1999 r. oraz od 11 października 1999 r. do 31 października 1999 r.
przebywał na zwolnieniu lekarskim. W tym czasie pełnił funkcję Prezesa Zarządu „Z.”
Spółki z o.o. w K. i świadczył pracę na jej rzecz „w szczególności w zakresie akcep-
2
towania rachunków, dokumentacji w związku z brakiem odpowiednich uprawnień
budowlanych pozostałych pracowników.” Podpisywał również dokumentację finan-
sową, korespondencję i dokumentację związaną z kontraktem z zakładem energe-
tycznym, a także uczestniczył w okresie zwolnienia lekarskiego w niektórych rozmo-
wach dotyczących umów i sposobu ich finansowania. Wymienione czynności wyko-
nywał przez cały okres niezdolności do pracy.
Sąd Rejonowy wskazał, iż w świetle art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.) ubezpieczony traci prawo do zasiłku choro-
bowego za okres tego zwolnienia, jeżeli wykonuje w okresie orzeczonej niezdolności
do pracy pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny
z jego przeznaczeniem. Zdaniem Sądu Rejonowego wnioskodawca w okresie zwol-
nienia lekarskiego świadczył pracę na rzecz firmy, w której pracował i tym samym
wykorzystywał zwolnienie lekarskie w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem.
Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 27 października 2004 r. zmienił
zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał Zdzi-
sławowi P. prawo do zasiłku chorobowego za okresy od 13 lipca 1999 r. do 10 wrze-
śnia 1999 r. oraz od 11 października 1999 r. do 31 października 1999 r.
Sąd drugiej instancji uznał, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do usta-
lenia czy wnioskodawca wykorzystywał zwolnienia z pracy w sposób niezgodny z ich
przeznaczeniem. Zdaniem tego Sądu, za wykorzystanie zwolnienia od pracy nie-
zgodnie z jego celem uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich lub wykorzy-
stywanie tego zwolnienia dla innych celów niż leczenie. Sąd Apelacyjny uznał, że
przy ocenie zachowania wnioskodawcy (prezesa spółki zatrudniającej 50 pracowni-
ków) należy uwzględnić nie tylko fakt wykonywania pracy, lecz również charakter wy-
konywanych czynności. Poza sporem było, że wnioskodawca przebywał na zwolnie-
niach lekarskich w związku ze złamaniem lewej ręki w stawie łokciowym. Lekarz wy-
stawiający zwolnienie zaznaczył, że wnioskodawca może chodzić. W okresie zwol-
nień w paru przypadkach wnioskodawca podpisał dokumenty spółki (w tym między
innymi protokoły techniczne, dokumentację finansową, korespondencję i dokumenty
związane z kontraktem z zakładem energetycznym). Zdaniem Sądu drugiej instancji,
wykonywanie dotychczasowej pracy przez pracownika może pozbawić go prawa do
zasiłku w przypadku, gdy praca stanowi uciążliwe czynności mogące przedłużyć
okres niezdolności do pracy albo jest niezgodna z celem zwolnienia. Incydentalne
3
podpisanie przez wnioskodawcę (jako pracodawcę) w trakcie zwolnienia lekarskiego
dokumentów finansowych lub personalnych spółki, sporządzonych przez inną osobę
(w jego miejscu zamieszkania), nie może być traktowane jako wykonywanie dotych-
czasowej pracy stanowiącej podstawę pozbawienia zasiłku chorobowego.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł kasację od tego wyroku. Skarżo-
nemu orzeczeniu zarzucał naruszenie prawa materialnego przez oczywiste narusze-
nie art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpie-
czenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz art. 18 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r., przez przyjęcie, że wykonywanie pracy ustalone przez organ rento-
wy oraz Sąd pierwszej instancji nie stanowi przeszkody do wypłaty zasiłku chorobo-
wego. W uzasadnieniu kasacji podniesiono, że skoro materiał dowodowy nie był
uzupełniony i nie przesłuchano strony to stwierdzenia, że określone czynności miały
charakter incydentalny, czy też, że dokumenty były podpisywane w domu, budzi wąt-
pliwości skoro dla Sądu pierwszej instancji było oczywiste, że wnioskodawca świad-
czył pracę. Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Krakowie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, bądź oddale-
nie apelacji na podstawie art. 39315
k.p.c.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja ma usprawiedliwione podstawy. Zasiłek chorobowy jest świadcze-
niem z ubezpieczenia społecznego rekompensującym utratę zarobków na skutek
choroby. Ryzyko ubezpieczeniowe objęte ubezpieczeniem z tytułu choroby i macie-
rzyństwa odnosi się do niemożliwości uzyskiwania dochodów w razie jego spełnienia
Zasiłek chorobowy należy się zatem tylko wówczas, gdy choroba uniemożliwia uzy-
skiwanie dochodu z pracy. Zasadą jest, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wy-
konaną (art. 80 k.p.). Stąd też zasiłek nie przysługuje - najogólniej mówiąc - za
okresy świadczenia pracy. Należy się w nich bowiem nie zasiłek lecz wynagrodzenie.
Taka reguła wynika z obecnie obowiązującego przepisu art. 17 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm. obecnie: jednolity tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267). Nie inaczej - mimo różnic w szczegółach - przed-
stawiała się zasada przysługiwania prawa do zasiłku w świetle art. 18 poprzednio
obowiązującej ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z
4
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z
1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.). W rozpoznawanej sprawie mają zastosowanie oba
te przepisy z uwagi na to, że do pierwszego ze spornych okresów objętych zaskar-
żoną decyzją organu rentowego ma zastosowanie ustawa z 1974 r., a do drugiego
ustawa z 1999 r. Wynika to z art. 81 ust. 1 obecnie obowiązującej ustawy, zgodnie z
którym zasiłki chorobowe, do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie
ustawy wypłaca się w wysokości, na zasadach i w trybie określonych w przepisach
dotychczasowych za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. Ustawa weszła
w życie - w zakresie odnoszącym się do rozpoznawanej sprawy - 1 września 1999 r.
Nie jest sporne w rozpoznawanej sprawie, że ubezpieczony w okresie stwier-
dzonej przez lekarza niezdolności do pracy z powodu złamania lewej ręki nie po-
wstrzymał się od aktywności pracowniczej. Spór sprowadza się do tego, czy ta ak-
tywność była wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem (lub
też wykonywaniem innej pracy zarobkowej) w rozumieniu art. 18 ustawy z 17 grudnia
1974 r. lub podejmowaniem pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z 25
czerwca 1999 r. Sąd Apelacyjny udzielając przeczącej odpowiedzi na tak postawione
pytania poczynił w istocie ustalenia odmienne od stanowiących podstawę wyroku
Sądu Okręgowego, w ważnych szczegółach nie podając ich podstawy. Dotyczy to
zwłaszcza ustalenia, że podjęte przez ubezpieczonego czynności miały charakter
incydentalny i polegały wyłącznie na podpisaniu dokumentów spółki. Tymczasem
ustalona przez Sąd pierwszej instancji aktywność ubezpieczonego nie ograniczała
się do takich czynności, obejmowała ponadto udział w rozmowach z kontrahentami i
nie została oceniona jako incydentalna. Dodać przy tym trzeba, że jak wynika z opinii
biegłego znajdującej się na karcie 26, ubezpieczony jest leworęczny. Prawidłowe
zastosowanie wskazanych przepisów prawa materialnego powinno w tej sprawie
poprzedzać ustalenie, jakie czynności wykonywał ubezpieczony w okresie orzeczo-
nej niezdolności do pracy (za który dochodzi zasiłku chorobowego) oraz ocena, czy
podjęcie tych czynności można uznać za wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z
jego przeznaczeniem lub pracę zarobkową. Przeznaczeniem zwolnienia lekarskiego
( w rozumieniu art. 18 ustawy z 17 grudnia 1974 r.) jest konieczność powstrzymania
się od pracy spowodowana względami zdrowotnymi i potrzeba odzyskania zdolności
do pracy. Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy z 25 czerwca
1999 r. polega na podjęciu działań stanowiących realizację obowiązków pracowni-
czych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie
5
pracy. Ustalenia i oceny leżące u podstaw zaskarżonego wyroku nie są dostatecznie
precyzyjne, a przede wszystkim Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił przyczyn ich odmienno-
ści od tych, które poczynił Sąd pierwszej instancji. Takie wyjaśnienie jest konieczne
w przypadku orzeczenia reformatoryjnego, u źródeł którego nie leży wyłącznie od-
mienność wykładni prawa.
Dla prawidłowego zastosowania prawa materialnego konieczne jest ustalenie,
jakie czynności wykonywał ubezpieczony, czy wymagały one używania złamanej
ręki, czy polegały tylko na złożeniu podpisu, czy też pracy nad dokumentami, czy
uczestniczył on w spotkaniach zawodowych i jaka była częstotliwość tych działań. Po
dokonaniu tych ustaleń możliwe będzie dokonanie oceny charakteru aktywności
ubezpieczonego pod kątem jego prawa do zasiłku. Nie można przy tym pominąć, że
tylko naprawdę sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność może uspra-
wiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku (tak między innymi w wyroku Sądu Najwyż-
szego z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 71/00, niepublikowanym). W innych przy-
padkach za sporny okres nie należy się zasiłek lecz wynagrodzenie za wykonaną
pracę.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu
do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k.p.c. ).
========================================