Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 11 października 2005 r., V CZ 112/05
W razie zgłoszenia przez stronę wniosku o doręczenie wyroku sądu
drugiej instancji z uzasadnieniem "celem wniesienia kasacji" oraz wniosku o
ustanowienie adwokata, odpis tego wyroku sąd doręcza ustanowionemu
pełnomocnikowi.
Sędzia SN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Bronisław Czech (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisławy Ł. przeciwko Janinie C. o
ochronę dóbr osobistych, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie
Cywilnej w dniu 11 października 2005 r. zażalenia powódki na postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 lipca 2005 r.
oddalił zażalenie.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Katowicach zaskarżonym postanowieniem odrzucił kasację
powódki od wyroku tego Sądu z dnia 21 grudnia 2004 r. jako wniesioną po upływie
terminu przewidzianego w art. 3934
k.p.c.
Skierowana do powódki przesyłka zawierająca odpis wyroku Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 grudnia 2004 r. z uzasadnieniem została
powtórnie awizowana w dniu 21 stycznia 2005 r. Mając to na względzie, Sąd
Apelacyjny w Katowicach pozostawił wymienioną przesyłkę w aktach ze skutkiem
doręczenia określonym na dzień 28 stycznia 2005 r. W konsekwencji termin
miesięczny do wniesienia kasacji biegł od dnia 28 stycznia 2005 r., a kasacja
wniesiona została dopiero w dniu 18 czerwca 2005 r., czyli po upływie tego terminu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, bez znaczenia dla skuteczności doręczenia
powódce odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem pozostaje fakt, że doręczenie to
nastąpiło po ustanowieniu dla powódki adwokata z urzędu, albowiem obowiązek
doręczania pism sądowych pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu powstaje
dopiero z momentem zawiadomienia sądu przez organ samorządu zawodowego o
wyznaczeniu osoby pełnomocnika; sąd nie jest obowiązany do ponownego
doręczenia takiemu pełnomocnikowi pism uprzednio doręczonych stronie
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., II UZ 85/01,
OSNAPUS 2003, nr 20, poz. 503). W niniejszej sprawie odpis wyroku Sądu
Apelacyjnego został wysłany do powódki wraz z uzasadnieniem w dniu 11 stycznia
2005 r., natomiast zawiadomienie sądu przez organ samorządu zawodowego o
wyznaczeniu konkretnego adwokata nastąpiło w dniu 20 stycznia 2005 r.
W zażaleniu powódka wniosła o uchylenie powyższego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wyrok Sądu Apelacyjnego ogłoszony został w dniu 21 grudnia 2004 r.
Powódka była zwolniona od kosztów sądowych, ale działa w procesie bez
zawodowego pełnomocnika. Złożyła w dniu 23 grudnia 2004 r. pismo procesowe, w
którym wniosła o doręczenie wraz z uzasadnieniem wyroku Sądu Apelacyjnego
„celem wniesienia kasacji” oraz o ustanowienie adwokata z urzędu. Na piśmie tym
umieszczone jest zarządzenie przewodniczącego z dnia 7 stycznia 2005 r. o treści
„wydać”, wykonane dnia 11 stycznia 2005 r. Przesyłkę dla powódki, zawierającą
odpis wyroku wraz z uzasadnieniem, dwukrotnie awizowaną i nieodebraną,
pozostawiono w aktach ze skutkiem doręczenia, określonym na dzień 28 stycznia
2005 r. Jednocześnie Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 7 stycznia 2005 r.
ustanowił dla powódki adwokata, którego miała wyznaczyć Rada Adwokacka w K.
Pismem z dnia 11 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny zwrócił się do okręgowej Rady
Adwokackiej w K. o wyznaczenie adwokata, która pismem z dnia 18 stycznia
2005 r. zawiadomiła, że wyznaczyła dla powódki pełnomocnika w osobie adwokata
Romualda R. Adwokat ten pismem w wniesionym w dniu 21 stycznia 2005 r.
zażądał doręczenia mu odpisu wyroku Sądu Apelacyjnego wraz z uzasadnieniem,
co nastąpiło w dniu 17 lutego 2005 r. Adwokat ten pismem z dnia 16 maja 2005 r.
zawiadomił Sąd Apelacyjny, że „nie znajduje podstaw prawnych do wniesienia
kasacji”. Okręgowa Rada Adwokacka w K. pismem z dnia 27 maja 2005 r.
zawiadomiła Sąd Apelacyjny, że wyznaczyła dla powódki innego pełnomocnika w
osobie adwokata Mariana Ż. Adwokat ten pismem z dnia 31 maja 2005 r. zwrócił się
do Sądu Apelacyjnego o nadesłanie mu kserokopii pozwu, wyroku sądu pierwszej
instancji wraz z uzasadnieniem, apelacji oraz wyroku sądu drugiej instancji wraz z
uzasadnieniem. Dokumenty te zostały mu wysłane przez Sąd w dniu 6 czerwca
2005 r. Kasację wniesiono dnia 13 czerwca 2005 r.
Sąd Apelacyjny, odrzucając kasację, powołał się na postanowienie Sądu
Najwyższego dotyczące art. 118 k.p.c., który stanowi, że ustanowienie adwokata
lub radcy prawnego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne
z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego. Trafnie zauważono, że przepis ten
jest nieprecyzyjny i w związku z tym – w przedmiocie, którego dotyczy – zarysowały
się różne stanowiska, zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie.
Według jednego z nich, sam wniosek o ustanowienie adwokata (radcy
prawnego) może być uważany za udzielenie pełnomocnictwa temu adwokatowi.
Jest oczywiste, że pełnomocnictwo to aktualizowałoby się po uwzględnieniu przez
sąd takiego wniosku i wyznaczeniu przez odpowiedni organ samorządu
adwokackiego (radcowskiego) pełnomocnika w osobie konkretnego adwokata
(radcy prawnego).
Według innego poglądu, wymieniony przepis jest nieprecyzyjny dlatego, że
wiąże „ustanowienie adwokata” z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego in
blanco, którego nasze ustawodawstwo nie przewiduje. Procedura ustanawiania
adwokata z urzędu jest dwuetapowa. Pierwszy etap to ustanowienie adwokata
przez sąd na wniosek strony, drugi – wyznaczenie konkretnej osoby na
pełnomocnika przez właściwą radę adwokacką lub izbę radców prawnych i dopiero
po zakończeniu tego drugiego etapu powinien nastąpić skutek określony w art. 118
k.p.c.
Na tle postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 1998 r., II UZ 13/98
(OSNAPUS 1999, nr 4, poz. 149), w którym przyjęto, że ustanowienie adwokata jest
równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, a termin i sposób
porozumienia się pełnomocnika ze stroną należy wyłącznie do nich, a nie do sądu,
stwierdzono w piśmiennictwie, iż pełnomocnictwo procesowe strony zwolnionej od
kosztów sądowych powstaje z chwilą prawomocności postanowienia o
ustanowieniu dla niej adwokata, jednakże do czasu wyznaczenia przez radę
adwokacką lub okręgową izbę radców prawnych konkretnego adwokata (radcę
prawnego) ma ono charakter blankietowy. W związku z tym uznano, że obowiązek
doręczania pism sądowych pełnomocnikowi ustanowionemu przez sąd powstaje
dopiero z momentem zawiadomienia sądu przez organ samorządu zawodowego o
wyznaczeniu konkretnej osoby na pełnomocnika. Sąd nie jest obowiązany do
ponownego doręczenia takiemu pełnomocnikowi pism uprzednio doręczonych
stronie (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., II UZ 85/01,
OSNP 2003, nr 20, poz. 503 oraz z dnia 26 lipca 1975 r., III PR 117/75, OSNC
1976, nr 7-8, poz. 177). (...)
Adwokat ustanowiony przez sąd (art. 117 k.p.c.) ma cechy zarówno
pełnomocnika ustanowionego przez stronę, jak i organu publicznoprawnego,
zajmującego się ochroną osoby w postępowaniu sądowym, której sąd przyznał
uprawnienie do korzystania z takiej ochrony. Pierwsza cecha jest oczywista, a o
drugiej świadczy m.in. sposób ustanawiania adwokata (art. 117 k.p.c.) oraz
pokrywanie kosztów udzielonej przez niego pomocy, jeżeli nie została opłacona,
przez Skarb Państwa. (...) Poza tym trzeba zwrócić uwagę, że ustanowienie
adwokata przez sąd nadaje mu uprawnienia przewidziane w art. 91 k.p.c. bez
potrzeby składania jakichkolwiek oświadczeń przez osobę, dla której pełnomocnik
ten został ustanowiony, a tym bardziej udzielania temu adwokatowi
pełnomocnictwa. Świadczy o tym również sformułowanie zawarte w art. 118 k.p.c.,
że ustanowienie adwokata jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa.
Nie rozstrzygając sporu, czy strona składająca wniosek o ustanowienie
adwokata tym samym udziela mu pełnomocnictwa, trzeba zwrócić uwagę na
czynność procesową, z którą związany jest wniosek o ustanowienie adwokata.
Powódka w przedmiotowym piśmie – złożonym w czasie biegu tygodniowego
terminu określonego art. 387 § 3 k.p.c. – zamieściła dwa wnioski: o doręczenie
odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem „celem wniesienia kasacji” oraz o
ustanowienie adwokata. W sytuacji, w której złożone zostały wymienione wnioski,
było oczywiste, że ustanowienie przez sąd adwokata, a następnie wyznaczenie go
przez organ samorządu adwokackiego, nie może nastąpić w takim czasie by
wyznaczony adwokat mógł złożyć wniosek o doręczenie wyroku z uzasadnieniem w
terminie określonym art. 387 § 3 k.p.c. Wynika z tego, że gdyby powódka nie
złożyła wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, nastąpiłoby uchybienie
terminowi przewidzianemu w art. 387 § 3 k.p.c. i powódka utraciłaby możliwość
wniesienia kasacji bez ubiegania się o przywrócenie tego terminu. Doręczenie
wyroku z uzasadnieniem do rąk samej powódki utrudniłoby lub uniemożliwiło
wniesienie kasacji w terminie miesięcznym określonym w art. 3934
§ 1 k.p.c. przez
jej adwokata. W tej sytuacji należy przyjąć, że wolą powódki było zachowanie
terminu przewidzianego w art. 387 § 3 k.p.c. i doręczenie odpisu wyroku z
uzasadnieniem pełnomocnikowi, o którego ustanowienie wnosiła. Jest to
racjonalne, zgodne z doświadczeniem życiowym i zapobiegające zbędnemu
postępowaniu o przywrócenie terminu do wniesienia kasacji.
Artykuł 124 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w okresie wydawania
postanowienia przez Sąd Okręgowy stanowił, że zgłoszenie wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych lub ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również
wniesienie środka odwoławczego od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych, nie
wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba że chodzi o zwolnienie
powoda od kosztów sądowych na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed
wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do
prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy,
a wyznaczoną rozprawę odwołać lub odroczyć. Mając na względzie ten przepis,
stosowany przez analogię, należy przyjąć, że w razie zgłoszenia przez stronę
wniosku o doręczenie wyroku sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem „celem
wniesienia kasacji” oraz wniosku o ustanowienie adwokata sąd doręcza odpis tego
wyroku ustanowionemu pełnomocnikowi.
Sąd Apelacyjny – stosując przez analogię ten przepis – nie tylko mógł, ale
powinien był wstrzymać się z doręczeniem do rąk powódki odpisu wyroku do czasu
rozstrzygnięcia wniosku o ustanowienie adwokata, tym bardziej że w tym samym
dniu przewodniczący wydał zarządzenie o doręczeniu powódce odpisu wyroku wraz
z uzasadnieniem, a Sąd postanowienie o ustanowieniu adwokata. W tej sytuacji
doręczenie powódce odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem należy uznać za
nieskuteczne. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym zażalenie nie podziela
rygorystycznej wykładni art. 118 k.p.c., jaka zarysowała się w orzecznictwie i
literaturze. Trzeba zauważyć, że rozważana kwestia na tle wymienionego przepisu i
unormowań dotyczących skargi kasacyjnej wymaga interwencji ustawodawcy.
Mimo nieskuteczności doręczenia do rąk powódki odpisu wyroku z
uzasadnieniem, zażalenie podlega jednak oddaleniu, albowiem zaskarżone
postanowienie, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu (art. 39312
w
związku z art. 39318
§ 3 k.p.c.). Po ustanowieniu dla powódki adwokata i
wyznaczeniu go przez Okręgową Radę Adwokacką w K., Sąd Apelacyjny doręczył
mu w dniu 17 lutego 2005 r. odpis wyroku z uzasadnieniem, kasacja zaś – bez
wniosku o przywrócenie terminu – wniesiona została dopiero w dniu 13 czerwca
2005 r., a więc po upływie terminu przewidzianego art. 3934
§ 1 k.p.c.