Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 63/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2005 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca)
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie z odwołania J. K
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.
o zapłatę składki wraz z odsetkami,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 20 października 2005 r.,
kasacji ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 16 grudnia 2004 r.,
1. zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. z
dnia 20 sierpnia 2004 r. w ten sposób, że zmienia zaskarżoną
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w B. z dnia
5 kwietnia 2004 r. i ustala, że J. K podlega obowiązkowemu
pracowniczemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu w
2
okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego od dnia 27 marca
2000 r. do dnia 13 sierpnia 2000 r.;
2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w B.
na rzecz ubezpieczonej kwotę 120 zł (słownie złotych sto
dwadzieścia) tytułem kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w B. decyzją z dnia 5 kwietnia
2004 r. stwierdził, że J. K nie podlega obowiązkowemu pracowniczemu
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu przeliczenia zasiłku
macierzyńskiego w okresie od dnia 27 marca 2000 r. do dnia 13 sierpnia 2000 r.,
natomiast podlega ona w tym okresie obowiązkowym ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej
działalności gospodarczej. Następnie, w wyniku odwołania ubezpieczonej, Sąd
Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w B. wyrokiem z dnia 20
sierpnia 2004 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni od powyższej decyzji organu
rentowego. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że: po pierwsze
– wnioskodawczyni od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 14 sierpnia 2002 r. została
zgłoszona do ubezpieczenia społecznego oraz zdrowotnego z tytułu zatrudnienia w
pełnym wymiarze czasu pracy w firmie ‘B. D.’ Sp. z o.o.; równocześnie w tym
okresie wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą – biuro rachunkowe,
z tytułu której nie podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu, a jedynie zgłosiła się
do ubezpieczenia zdrowotnego; po drugie – w okresie od dnia 27 marca 2000 r. do
dnia 13 sierpnia 2000 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek macierzyński z tytułu
zatrudnienia; po trzecie – w tej sytuacji, spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał
się do odpowiedzi na pytanie, czy wnioskodawczyni, która korzystała z zasiłku
macierzyńskiego z tytułu zatrudnienia, prowadząc w tym samym czasie
pozarolniczą działalność gospodarczą, podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu
emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu z tytułu pobierania zasiłku
macierzyńskiego, czy też z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej; po czwarte – Sąd Okręgowy na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1, pkt 5 i
3
pkt 19, art. 9 ust. 6, art. 13 pkt 1 i pkt 13 oraz art. 16 ust. 8 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) uznał, że jeżeli osoba pobierająca zasiłek macierzyński posiada inny tytuł
(poza stosunkiem pracy) rodzący obowiązek ubezpieczeń społecznych, to w
związku z tym nie podlega ona obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i
rentowemu z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, natomiast podlega
obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej (art. 9 ust. 6 tej ustawy), bowiem zasada z art. 16 ust. 8 tej ustawy
zostaje ograniczona, ponieważ budżet państwa nie finansuje składek na
ubezpieczenie społeczne osoby pobierającej zasiłek macierzyński i jednocześnie
prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą.
Z kolei, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 16 grudnia 2004 r. oddalił apelację
wnioskodawczyni od powyższego wyroku Sądu Okręgowego – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B. z dnia 20 sierpnia 2004 r., a w uzasadnieniu tego
wyroku Sąd Apelacyjny – podzielając ustalenia dokonane w sprawie oraz pogląd
prawny wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – stwierdził w
szczególności, że: po pierwsze – „Od 1 stycznia 1999 r., tj. od wejścia w życie
przepisów ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
obowiązuje obowiązkowe ubezpieczenie dla osób prowadzących działalność
gospodarczą, za wyjątkiem ubezpieczenia chorobowego, które dla tej kategorii
osób jest ubezpieczeniem dobrowolnym”, przy czym „za osobę prowadzącą
działalność gospodarczą uważa się osobę prowadzącą taką działalność na
podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów
szczególnych”; po drugie – „Bezspornie wnioskodawczyni prowadziła w okresie
pobierania zasiłku macierzyńskiego działalność gospodarczą. I ta okoliczność ma w
niniejszej sprawie decydujące znaczenie. (...) uznać należy, że wnioskodawczyni w
spornym okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego należała do osób
wymienionych w art. 16 ust. 1 pkt 19”, przy czym art. 9 powołanej ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych dotyczy właśnie tej kategorii osób i ma
pierwszeństwo przed przepisem art. 16 ust. 8 tej ustawy, bowiem „osoby
pobierające zasiłki macierzyńskie mają prawo do składek na fundusz emerytalny i
rentowy wypłacanych na ich konto przez ZUS, a finansowanych przez budżet
4
państwa. Warunkiem opłacania tych składek jest jednak oprócz zgłoszenia się tych
osób do ZUS – nieposiadanie innego tytułu do ubezpieczenia społecznego.”
W kasacji od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia
2004 r. pełnomocnik wnioskodawczyni zarzuciła: po pierwsze – „błędną wykładnię i
zastosowanie przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1, ust. 2 i ust. 6, art. 16 ust. 1 i
ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”,
podnosząc w uzasadnieniu kasacji, że „nie istnieje żadna podstawa prawna
nakładająca na pracownicę pobierającą zasiłek macierzyński i prowadzącą
jednocześnie działalność gospodarczą obowiązek opłacania składek z tytułu
prowadzenia działalności”; po drugie – „naruszenie przepisów Konstytucji RP – art.
32 i art. 67 poprzez nierówne traktowanie odwołującej w zakresie obowiązku
płacenia składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z innymi osobami i
niezapewnienie zabezpieczenia społecznego w okresie urlopu macierzyńskiego
odwołującej”; po trzecie – „naruszenie przepisów postępowania – niewyjaśnienie
wszystkich okoliczności w sprawie, a szczególnie pominięcie faktu, że gdyby
odwołująca dokonała w terminie zgłoszenia dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, nabyłaby prawo do
zasiłku macierzyńskiego również z tego tytułu, a ZUS takiego prawa pozbawił
odwołującą.” Równocześnie, pełnomocnik wnioskodawczyni wskazała, że
okolicznością uzasadniającą przyjęcie kasacji do rozpoznania jest: po pierwsze –
naruszenie przez Sąd Apelacyjny przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1, ust. 2 i
ust. 6, art. 16 ust. 1 i usta. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych „przez
błędną ich wykładnię i zastosowanie w sprawie, tj. uznanie, że jeżeli osoba
pobierająca zasiłek macierzyński posiada inny tytuł (poza stosunkiem pracy własną
działalność gospodarczą) rodzący obowiązek ubezpieczeń społecznych, to w
związku z tym nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i
rentowemu z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego”; po drugie – ponadto,
„interpretacja powyższych przepisów budzi poważne wątpliwości i narusza prawa
konstytucyjne odwołującej – równość obywateli wobec prawa, w tym prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego osób prowadzących działalność
gospodarczą z innymi osobami.” W konsekwencji, w kasacji sformułowany został
wniosek o „zmianę zaskarżonego wyroku i uchylenie decyzji ZUS, zasądzenie
5
kosztów sądowych wywołanych kasacją, w tych kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych”, ewentualnie „uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu (...) do ponownego
rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania wywołanych kasacją, w tym
zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego od organu rentowego na rzecz
odwołującej.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z określonych przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych zasadami podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym także
zasad, trybu i terminów opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (art. 2 ust. 1
pkt 1 oraz pkt 3 lit. d tej ustawy), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
są między innymi pracownikami (art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy), osobami
prowadzącymi pozaroliczą działalność (art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy) lub osobami
przebywającymi na urlopach wychowawczych lub pobierającymi zasiłek
macierzyński (art. 6 ust. 1 pkt 19 tej ustawy). Z kolei, art. 9 ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych stanowi, że osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1
tej ustawy, czyli osoby będące pracownikami, które jednocześnie spełniają warunki
objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z innych
tytułów, są obejmowane tylko z tytułu stosunku pracy – co nie wyklucza, że „mogą
one dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnymi i
rentowymi również z innych tytułów” (art. 9 ust. 1 zdanie ostatnie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych). Równocześnie, stosownie do dyspozycji art. 16 ust. 8 w
związku z art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, składki
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe pracowników przebywających na urlopach
wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości
zasiłku macierzyńskiego finansuje w całości budżet państwa za pośrednictwem
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W tej sytuacji, zgodnie z regułami wykładni
systemowej, należy stwierdzić, że dyspozycja art. 9 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1
pkt 19 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wedle której osoby
przebywające na urlopach macierzyńskich lub pobierające zasiłek macierzyński
6
podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, „jeżeli nie
mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących
obowiązek ubezpieczeń społecznych”, nie dotyczy tych osób, które będąc
pracownikami, prowadzącymi jednocześnie pozarolniczą działalność gospodarczą,
objęte zostały (zgodnie z dyspozycją art. 9 ust. 1 tej ustawy) wyłącznie
obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym z tytułu stosunku pracy, a
następnie w ramach tego ubezpieczenia skorzystały z prawa do zasiłku
macierzyńskiego.; jak bowiem trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
wyroku z dnia 18 stycznia 2005 r. (II UK 128/04 – OSNP z 2005 r. nr 15 poz. 233):
„Korzystanie z urlopów macierzyńskiego i wychowawczego w okresie pozostawania
w stosunku pracy nie aktualizuje obowiązku pracownika ubezpieczenia z tytułu
jednoczesnego prowadzenia w tych okresach pozarolniczej działalności
gospodarczej (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 9 ust. 6).”
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że ubezpieczona – J. K.
zgłoszona została do obowiązkowego pracowniczego ubezpieczenia emerytalnego
i rentowego z tytułu stosunku pracy w firmie ‘B.D.’ Sp z o.o., natomiast nie
skorzystała ona z możliwości dobrowolnego (‘na swój wniosek’) ubezpieczenia
emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzonej równocześnie pozarolniczej
działalności gospodarczej – biura rachunkowego. W tej sytuacji, skoro w okresie
pobierania przez ubezpieczoną z zasiłku macierzyńskiego, a więc w okresie od
dnia 27 marca 2000 r. do dnia 13 sierpnia 2000 r., podlegała ona wyłącznie
obowiązkowemu ubezpieczeniu pracowniczemu i z tego tytułu korzystała z prawa
do zasiłku macierzyńskiego, natomiast nie posiadała prawa do zasiłku
macierzyńskiego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej,
trafny okazał się zarzut kasacji, że rozstrzygnięcie zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego oparte zostało na błędnej wykładni przepisów art. 9 ust. 1 i ust. 6 w
związku z art. 6 ust. 1 pkt 1 i pkt 5 oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315
k.p.c.
w związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.
U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) orzekł jak w sentencji, zasądzając równocześnie od
7
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – Oddziału w B. na rzecz ubezpieczonej kwotę
120,- zł (słownie złotych: sto dwadzieścia) tytułem kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym (§ 12 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu – Dz. U. Nr 163, poz.
1349 ze zm.).
/tp/
8
Teza:
- jak w wyroku SN z dnie 18 stycznia 2005 r., II UK 128/04 – OSNP
2005/15/233 -