Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 października 2005 r.
II PK 80/05
Powód nie ma interesu prawnego w ustaleniu, że zdarzenie było wypad-
kiem przy pracy (art. 189 k.p.c.), jeżeli w toku postępowania wystąpi z wnio-
skiem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o świadczenie z tytułu wypadku
przy pracy, a następnie z odwołaniem do sądu od decyzji tego organu.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 października 2005 r.
sprawy z powództwa Iwony H. przeciwko E. Spółce z o. o. w likwidacji z siedzibą w
P. o ustalenie, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 5 listopada 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powódki kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 5 listopada 2004 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Poznaniu oddalił apelację powódki Iwony H. od wyroku Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 5 lipca 2004
r., oddalającego jej powództwo o ustalenie, że wypadek, któremu uległa w dniu 13
kwietnia 2002 r., był wypadkiem przy pracy, w sprawie przeciwko E. spółce z o.o. w
likwidacji z siedzibą w P., uznając - w ślad za Sądem pierwszej instancji - że powód-
ka nie wykazała, iż ma interes prawny w żądanym ustaleniu, a wytoczenie powódz-
twa nie tyle miało na celu ustalenie stosunku prawnego istniejącego między strona-
mi, lecz zmierzało do ustalenia faktu, mającego być dowodem w przyszłym postępo-
waniu administracyjnym przed organem rentowym w sprawie o jednorazowe odszko-
dowanie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał także, iż w sytuacji gdy
2
stronie przysługuje roszczenie o świadczenie powypadkowe w postępowaniu przed
organem rentowym, brak podstaw do wytaczania powództwa w trybie art. 189 k.p.c.
Powyższy wyrok zaskarżyła kasacją powódka i zarzucając naruszenie prawa
materialnego - art. 189 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie oraz art. 22 ust. 1 pkt
2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypad-
ków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) poprzez jego
niezastosowanie, wniosła o jego zmianę i orzeczenie, że wypadek któremu uległa był
wypadkiem przy pracy, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie, podzielając
stanowiska Sądów obu instancji, w myśl których powódka nie wykazała interesu
prawnego w ustaleniu „statusu prawnego” zdarzenia z dnia 13 kwietnia 2002 r. Nadto
wskazała, że powódka złożyła wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania
w związku z wypadkiem przy pracy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w N.S., który uznał, że zdarzenie nie było wypadkiem przy pracy. Odwołanie powódki
od tej decyzji jest obecnie przedmiotem rozpoznania przez Sąd Rejonowy dla Kra-
kowa - Nowej Huty [...].
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy wskazać (w związku z zarzutami kasacji), że zgodnie z art.
49a ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z ty-
tułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jej przepisy stosuje się do spraw o
świadczenia z tytułu wypadków przy pracy, które nastąpiły począwszy od dnia 1
stycznia 2003 r. W wyroku z dnia 21 września 2004 r., II UK 448/03 (OSNP 2005 nr
9, poz. 129), Sąd Najwyższy stwierdził, że do ustalenia, że zdarzenie było wypad-
kiem przy pracy stosuje się przepisy ustawy obowiązującej w dniu, w którym nastą-
piło zdarzenie, a więc w rozpoznawanej sprawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst:
Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.) nie zaś przepisy ustawy z dnia 30 paździer-
nika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób za-
wodowych obowiązującej w chwili wyrokowania. W uzasadnieniu tego stanowiska
wskazano, że jeżeli według wyraźnego uregulowania, sprawy dotyczące świadczeń z
tytułu wypadków rozpatrywane są według przepisów obowiązujących w dniu, w któ-
3
rym nastąpił wypadek, to jest to zasada zgodna z zasadą lex retro non agit, która tym
bardziej jest odpowiednia dla spraw - takich jak sprawa niniejsza - o ustalenie, że
określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy. W konsekwencji, w sprawie znala-
zły zastosowanie przepisy ustawy wypadkowej z dnia 12 czerwca 1975 r.
Przechodząc do istoty sprawy trzeba przypomnieć, że zgodnie z art. 189 k.p.c.
„powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawne-
go lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.” Wykładnia tego przepisu, zwłaszcza
określenie, w jakich sytuacjach powód ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o
ustalenie, jest zagadnieniem kontrowersyjnym zarówno w doktrynie, jak i praktyce
sądowej, w tym również orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przepis ten określa dwie
przesłanki powództwa „o ustalenie”, a mianowicie: 1) interes prawny powoda w
ustaleniu 2) stosunku prawnego lub prawa (nie zaś okoliczności faktycznych). Z
reguły interes prawny nie istnieje wówczas, gdy osoba zainteresowana może osią-
gnąć ochronę swych praw w drodze powództwa o świadczenie.
W uchwale z dnia 11 maja 1994 r., II PZP 1/94 (OSNAPiUS 1994 nr 6, poz.
96), Sąd Najwyższy przyjął, że możliwość wniesienia w trybie art. 189 k.p.c. po-
wództwa o ustalenie i sprostowanie protokołu powypadkowego zachodzi wówczas,
gdy pracownik nie dochodzi roszczeń odszkodowawczych bądź rentowych. Granice
wykładni art. 189 k.p.c. w sprawach dotyczących wypadków przy pracy zostały do-
kładnie omówione w uzasadnieniu tej uchwały, wskazującym między innymi, że na
sądzie orzekającym w sprawach o ustalenie treści protokołu powypadkowego spo-
czywa obowiązek oceny, czy w konkretnej sprawie zachodzą obydwie przesłanki
wymienione w art. 189 k.p.c., w szczególności, czy nie można wytoczyć powództwa
o świadczenie, czy powództwo zmierza do ustalenia prawa lub stosunku prawnego
między stronami czy do ustalenia faktów oraz czy istnieje obiektywna (a nie subiek-
tywna) potrzeba ochrony prawnej, czy też celem powództwa jest uzyskanie dowodów
mających znaczenie w innym postępowaniu.
Powoływana uchwała zapadła na tle poprzednio obowiązującego rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 21 kwietnia 1992 r. w sprawie ustalenia okoliczności i
przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 37, poz. 160), którego przepisy nakładały
na zakłady pracy obowiązek sporządzenia protokołu powypadkowego. Jedyną drogą
wyegzekwowania przez pracownika tego obowiązku w przypadku gdy zobowiązany
się od niego uchylał było powództwo wytaczane na podstawie art. 189 k.p.c. Doty-
czyło to także żądania sprostowania protokołu powypadkowego jeżeli pracownik
4
kwestionował ustalenia komisji powypadkowej. Wiązało się to z treścią § 2 ust. 3 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu
orzekania o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadków
przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy, oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U.
Nr 36, poz. 199), który zobowiązywał osobę ubiegającą się o świadczenia z tytułu
wypadku przy pracy do złożenia protokołu powypadkowego. Nałożenie takiego obo-
wiązku byłoby pozbawione sensu, gdyby pracownik nie miał możliwości wyegzekwo-
wania od pracodawcy sporządzenia protokołu powypadkowego zawierającego usta-
lenia zgodne ze stanem faktycznym. W związku z tym pogląd, że pracownik, który
chce się ubiegać o świadczenia odszkodowawcze lub rentowe wypłacane przez Za-
kład Ubezpieczeń Społecznych nie ma interesu prawnego w żądaniu sprostowania
protokołu powypadkowego był, w świetle powołanych przepisów, nietrafny.
Obecnie ustalanie okoliczności wypadków przy pracy następuje na podstawie
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 19 grudnia 2002 r. w spra-
wie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego
za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i termi-
nu jej sporządzenia (Dz.U. Nr 236, poz. 1992), które odnosi się do zróżnicowanej
grupy ubezpieczonych - art. 6 i 12 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Na ogół będą to płatnicy
składek lub ZUS, przy czym jeśli takie postępowanie prowadzi płatnik składek winien
on powiadomić o tym ZUS umożliwiając jego przedstawicielowi udział w postępowa-
niu, co oczywiście wiąże się z faktem wypłacania świadczeń przez ten organ. W
przypadku pracowników zachowało aktualność (wydane na podstawie delegacji z
art.237 k.p.) rozporządzenie z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i
przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu
informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 115, poz.
744). Według jego § 8 ust. 1 po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół
powypadkowy sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, zaś
nieprzedstawienie protokołu lub karty wypadku zawsze powoduje odmowę przyzna-
nia świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
W wyroku z dnia 20 sierpnia 2003 r., II UK 7/03 (niepublikowany), Sąd Naj-
wyższy przyjął, że pracownik ma interes prawny w ustaleniu treści protokołu powy-
padkowego lub sporządzeniu takiego protokołu, jeżeli chce się ubiegać o świadcze-
nia przysługujące od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie ustawy z dnia
5
12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych. W uzasadnieniu przypomniano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pre-
zentowany jest pogląd, że pracownik i członkowie jego rodziny z reguły mają interes
prawny w ustaleniu treści protokołu powypadkowego. Takie stanowisko zajął Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 stycznia 1998 r., II UKN 471/97 (OSNAPiUS
1999 nr 2, poz. 75), powołując się na wcześniejsze orzecznictwo. Powództwo wnie-
sione na podstawie art. 189 k.p.c. podlega oddaleniu, gdy z okoliczności sprawy wy-
nika brak interesu prawnego, w szczególności wówczas, gdy pracownik dochodzi
równolegle roszczeń odszkodowawczych lub rentowych, a wyrok ustalający potrzeb-
ny mu jest w celach dowodowych w toczącym się postępowaniu. Szczegółowe uza-
sadnienie tego poglądu zawarte jest w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca
2001 r., II UKN 425/00 (OSNP 2003 nr 6, poz.157). Przedstawione stanowisko i jego
motywy skład rozpoznający sprawę w pełni podziela.
W sprawie wystąpiła tzw. przesłanka negatywna powództwa o ustalenie, skoro
w toku postępowania powódka (w tej sprawie) wystąpiła do organu rentowego-Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w N.S. z wnioskiem o przyznanie jednora-
zowego odszkodowania w związku z wypadkiem przy pracy w dniu 13 kwietnia 2002
r. Organ ten decyzją z dnia 26 stycznia 2005 r., [...], odmówił rozstrzygnięcia zgodnie
z wnioskiem, zaś Iwona H. wniosła od tej decyzji odwołanie do Sądu Rejonowego dla
Krakowa - Nowej Huty, który prowadzi w niej stosowne postępowanie [...] (por. notat-
kę urzędową z dnia 17 października 2005 r.). W tym stanie rzeczy, skoro w toku bie-
żącego postępowania powódka wystąpiła z wnioskiem do ZUS o świadczenie z tytułu
wypadku przy pracy, a następnie z odwołaniem od decyzji tego organu do Sądu,
brak podstaw do uwzględnienia kasacji, z innych przyczyn niż te, które wziął pod
uwagę Sąd orzekający.
Z tych względów, gdy zaskarżony wyrok ostatecznie odpowiada prawu, nale-
żało orzec jak w sentencji na podstawie art. 39312
k.p.c.
O kosztach orzeczono po myśli art. 102 k.p.c.
========================================