Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 listopada 2005 r.
II UZP 12/05
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Zbigniew Hajn.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczy-
ka, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 listopada 2005 r. sprawy z wniosku Anny
K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w E. oraz w sprawie
Ryszarda G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. o
rentę socjalną, na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 31 sierpnia 2005 r. [...]
Czy do postępowania zainicjowanego wniesieniem odwołania od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej prawa do renty socjalnej, bez
uprzedniego złożenia sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS do komisji
lekarskiej ZUS, w sytuacji gdy odwołanie oparte jest wyłącznie na zarzutach dotyczą-
cych tego orzeczenia, zastosowanie znajduje przepis art. 477 9 § 3 1 k.p.c. ?
p o d j ą ł uchwałę:
Do odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie
renty socjalnej stosuje się art. 4779
§ 31
k.p.c.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało na tle na-
stępującego stanu faktycznego. Ryszard G. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w T. z dnia 27 kwietnia 2005 r. odmawiającej
mu prawa do renty socjalnej. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Toruniu, postanowieniem z dnia 13 czerwca 2005 r., wskazując, że ubezpieczony -
mimo prawidłowego pouczenia - wniósł odwołanie z pominięciem złożenia sprzeciwu
2
od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS do komisji lekarskiej, odrzucił je na podstawie
art. 4779
§ 31
k.p.c.
W zażaleniu ubezpieczony powołał się na dowody świadczące o jego całko-
witej niezdolności do pracy.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sądowi Apelacyjnemu nasunęła się wątpli-
wość, czy Sąd pierwszej instancji oparł postanowienie na właściwej podstawie praw-
nej, skoro stosowanie art. 4779
§ 31
k.p.c. w sprawach o prawo do renty socjalnej jest
oczywiście sprzeczne z jego wykładnią językową. Brzmienie tego przepisu sugeruje -
zdaniem Sądu - że odrzucenie odwołania ze wskazanej w nim przyczyny jest do-
puszczalne tylko w sprawach o świadczenia z ubezpieczeń społecznych, do których
renta socjalna nie należy. Dodatkowym argumentem przemawiającym przeciwko sto-
sowaniu omawianego przepisu do postępowania odwoławczego w sprawach o rentę
socjalną jest art. 118 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353
ze zm.), do którego odsyła art. 15 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), nie nawiązując jednak do art. 118 ust. 7
ustawy, w myśl którego od decyzji organu rentowego przysługują osobie zaintereso-
wanej środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach.
Za stosowaniem omawianego przepisu w sprawach dotyczących rent socjal-
nych - w ocenie Sądu Apelacyjnego - przemawia jednak art. 12 ust. 6 ustawy o ren-
cie socjalnej, przewidujący, że od decyzji w sprawie renty socjalnej wydanej przez
jednostkę organizacyjną Zakładu lub przez organ emerytalno-rentowy osobie ubie-
gającej się o rentę socjalną przysługują środki odwoławcze przewidziane dla decyzji
w sprawach emerytur i rent w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis
ten nawiązuje do art. 83 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), stanowiącego w ust. 2, że od de-
cyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad
określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. W ocenie Sądu Apela-
cyjnego, celem jakiemu służy art. 4779
§ 31
k.p.c. jest pomniejszenie liczby postępo-
wań odwoławczych i obniżenie kosztów budżetu ponoszonych na opinie lekarskie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121,
poz. 1264) przywrócono dwuinstancyjne orzecznictwo lekarskie w postępowaniu
przed organem rentowym. Od dnia 1 stycznia 2005 r. oceny niezdolności do pracy,
jej stopnia, trwałości lub przewidywanego okresu, związku przyczynowego z określo-
nymi okolicznościami, ustalenia daty powstania oraz celowości przekwalifikowania
zawodowego, dokonuje lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Od
orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do ko-
misji lekarskiej Zakładu, a Prezes Zakładu może zgłosić zarzut wadliwości orzecze-
nia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. Rozpatrując sprzeciw lub
zarzut wadliwości, komisja lekarska dokonuje ponownej oceny i rozstrzyga w formie
orzeczenia. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub
co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, stanowi dla organu rentowego pod-
stawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do któ-
rych prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności
do samodzielnej egzystencji. Taką samą podstawę stanowi orzeczenie komisji lekar-
skiej.
Do tej procedury nawiązują dodane przez art. 2 pkt 4 lit. b ustawy z dnia 20
kwietnia 2004 r. przepisy - art. 4779
§ 21
k.p.c., zawierający nakaz koncentrowania
dowodów co do kwestii lekarskich w postępowaniu przed organem rentowym i po-
nownej oceny w tym postępowaniu powstałych po wydaniu orzeczenia nowych oko-
liczności podniesionych w odwołaniu, oraz art. 4779
§ 31
k.p.c., zawieszający do-
puszczalność drogi sądowej do czasu wyczerpania dwuinstancyjnego postępowania
orzeczniczego w organie rentowym. Stosownie do tego przepisu, odwołanie od decy-
zji w sprawie świadczeń uzależnionych od stwierdzenia niezdolności do pracy, oparte
wyłącznie na zarzutach dotyczących orzeczenia lekarza orzecznika Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych, ulega odrzuceniu, jeżeli zainteresowany nie wniósł od jego
orzeczenia sprzeciwu do komisji lekarskiej.
Sąd Apelacyjny trafnie dostrzegł, że literalne odczytanie art. 4779
§ 31
k.p.c.
prowadzi do wniosku, iż przewidziana w nim czasowa niedopuszczalność drogi są-
dowej obejmuje wyłącznie sprawy o świadczenia z ubezpieczeń społecznych, jak-
kolwiek także postępowanie w sprawach o przyznanie renty socjalnej, niebędącej
świadczeniem objętym system ubezpieczeń społecznych (por. art. 1 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 14 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r.
4
o rencie socjalnej), wymaga zachowania dwuinstancyjnego trybu ustalenia całkowitej
niezdolności do pracy, warunkującej prawo do tego świadczenia.
Są jednak poważne argumenty wynikające z wykładni systemowej przema-
wiające za tym, że i w tym wypadku ustawodawca przewidział tryb postępowania
zbieżny z postępowaniem w sprawach świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Nie
należy ich poszukiwać w zawartym w art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej odesła-
niu do art. 118 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, nakazującym w sprawach nieuregulowanych odpowiednie stosowanie między
innymi art. 118 ust. 1 - 5 ustawy emerytalnej. Odesłanie to nie przewiduje sięgania
do art. 118 ust. 7, w myśl którego od decyzji organu rentowego przysługują osobie
zainteresowanej środki odwoławcze określone w odrębnych przepisach, gdyż prowa-
dziłoby to do powtórzenia treści art. 12 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, zgodnie z
którym od decyzji w sprawie renty socjalnej wydanej przez jednostkę organizacyjną
Zakładu lub przez organ emerytalno-rentowy osobie ubiegającej się o rentę socjalną
przysługują środki odwoławcze przewidziane dla decyzji w sprawach emerytur i rent
w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.
Za poglądem Sądu Apelacyjnego, że ten właśnie przepis otwiera drogę zasto-
sowania art. 4779
§ 31
k.p.c. w sprawach dotyczących renty socjalnej przemawia jego
zestawienie z art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który sta-
nowi, że od decyzji Zakładu przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i
na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Między
tymi przepisami zachodzi ścisły związek upoważniający do tezy, że w sprawach do-
tyczących renty socjalnej mają zastosowanie wszystkie przepisy Kodeksu postępo-
wania cywilnego służące rozpoznawaniu odwołań od decyzji organów rentowych.
Tezę tę potwierdzają przepisy art.1, 476 § 2 pkt 4 i art. 476 § 4 pkt 1 k.p.c. w związku
z art. 12 ust. 1-3 i art. 4 ust. 3 ustawy o rencie socjalnej. Z przepisów tych wynika, że
Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe między innymi w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz innych sprawach, do których
przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych, oraz że przez sprawy
z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwo-
łanie od decyzji organów rentowych dotyczących nie tylko świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego, lecz także innych świadczeń w sprawach należących do właściwo-
ści Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Niewątpliwie renta socjalna jest świadcze-
niem przyznawanym w formie decyzji wydanej przez organ rentowy, na co wskazuje
5
art. 12 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, stanowiący, że decyzję w sprawie przyznania
renty socjalnej wydaje i świadczenie to wypłaca jednostka organizacyjna Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych właściwa ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu
osoby ubiegającej się o rentę socjalną.
Skoro więc odwołanie w sprawie o rentę socjalną rozpoznawane jest według
zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (art. 12 ust. 6
ustawy o rencie socjalnej i art. 83 ust. 2 w związku z art. 83 ust. 1, 4 i 5 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych) i sprawa taka jest sprawą o świadczenie, do któ-
rego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy (całkowitej) lub
niezdolności do samodzielnej egzystencji stwierdzanych przez lekarza orzecznika, to
nie ma żadnych przekonujących argumentów na rzecz tezy, że odwołania od jedno-
stek organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawach renty socjalnej
są rozpatrywane inaczej niż odwołania w sprawach emerytur i rent.
Należy więc stwierdzić, że mimo werbalnej niejasności art. 4779
§ 31
k.p.c.,
żadne istotne argumenty, zwłaszcza argumenty systemowe, nie przemawiają za nie-
stosowaniem tego przepisu do odwołania od decyzji w sprawie renty socjalnej wyda-
nej przez jednostkę organizacyjną Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub przez inny
organ emerytalno-rentowy.
Z tych przyczyn podjęto uchwałę jak wyżej.
========================================