Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 listopada 2005 r., III CZP 107/05
Sędzia SN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Marek Sychowicz (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "N.B.P." S.A. w G. przeciwko
Kazimierzowi K., Grzegorzowi K. i Beacie M. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 29 listopada 2005 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 9
września 2005 r.:
"Czy dokonanie przez poręczyciela wekslowego zastrzeżenia o ograniczeniu
czasowym poręczenia wekslowego wywiera w świetle treści art. 30 prawa
wekslowego skutek w postaci nieważności poręczenia, czy tylko powoduje
bezskuteczność samego zastrzeżenia?"
podjął uchwałę:
Zastrzeżenie, że poręczenie wekslowe jest ograniczone terminem
końcowym, jest bezskuteczne; nie powoduje ono nieważności tego
poręczenia.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 30 grudnia 2004 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku utrzymał w
mocy nakaz zapłaty nakazujący pozwanym – poręczycielom wekslowym solidarne
zapłacenie na rzecz powoda sumy wekslowej z odsetkami ustawowymi i kosztami
procesu. Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanych, że poręczenie, które
opatrzone zostało klauzulą „poręczam do 12 miesięcy”, jako poręczenie
ograniczone terminem, jest nieskuteczne. Rozpatrując apelację pozwanych od
wymienionego wyroku Sąd Apelacyjny w Gdańsku powziął poważne wątpliwości,
które ujął w przytoczonym na wstępie zagadnieniu prawnym i na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c. przedstawił je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W piśmiennictwie utrzymuje się zgodnie, że poręczenie wekslowe nie może
być ograniczone do pewnego czasu (terminu, daty) i pogląd ten, mimo iż zakaz taki
nie został wyraźnie sformułowany w ustawie, jest trafny. Wynika on z wykładni
a contrario art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe
(Dz.U. Nr 37, poz. 282 – dalej: "Pr.weksl."), który przewiduje jedynie możliwość
ograniczenia poręczenia do części sumy wekslowej. Wykładnia taka nie prowadzi
do pewnych konkluzji, przemawia za nią jednak również wzgląd na właściwość
poręczenia wekslowego, ograniczającą swobodę stron w ukształtowaniu jego treści
(art. 3531
k.c.), w założeniu ustawodawcy poręczenie wekslowe jest bowiem
zobowiązaniem o bardzo surowym charakterze i służy umocnieniu zobowiązania
wekslowego. Dopuszczenie możliwości ograniczenia odpowiedzialności
poręczyciela terminem końcowym czyniłoby z poręczenia wekslowego
zabezpieczenie częstokroć iluzoryczne; z chwilą nadejścia oznaczonego terminu
zobowiązanie poręczyciela wygasłoby. Mając w perspektywie wygaśnięcie
zobowiązania, poręczyciel nie miałby żadnego interesu w dobrowolnym jego
wykonaniu, przeciwnie, byłby zwykle zainteresowany w przedłużaniu postępowania
sądowego i egzekucyjnego. Z chwilą wygaśnięcia zobowiązania pierwotnego
wygasałyby również roszczenia z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania.
Skutki ograniczenia poręczenia wekslowego terminem końcowym są
natomiast oceniane różnie. Zdaniem większości autorów, zastrzeżenie
poręczyciela, że odpowiada tylko do oznaczonego terminu, należy uznać za
bezskuteczne. Wyrażony też został pogląd, że poręczenie z zastrzeżeniem, iż
poręczyciel odpowiada do określonej daty, jest nieskuteczne. Żadne z tych
stanowisk nie zostało jednakże bliżej uzasadnione, nie były one też przedmiotem
rozważań w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego.
Pogląd, że niemożność zastrzeżenia, które ogranicza poręczenie wekslowe
terminem końcowym, powoduje nieważność takiego zastrzeżenia, czyniąc je
nieskutecznym, nie powinien budzić wątpliwości. Powstaje jednak pytanie, czy
nieważność ta rozciąga się na całe poręczenie.
Prawo wekslowe kwestii tej bezpośrednio nie rozstrzyga, nie wyłącza ono
jednak stosowania do weksla – jeżeli nie sprzeciwia się to właściwości
zobowiązania wekslowego – ogólnych reguł prawa cywilnego dotyczących wykładni
czynności prawnych. Zgodnie z art. 58 § 3 k.c., jeżeli nieważnością dotknięta jest
tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych
części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych
nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Tak w doktrynie, jak i w
judykaturze (zob. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29
czerwca 1995 r., III CZP 66/95, OSNC 1995, nr 12, poz. 168) istnieje zgoda co do
tego, że ze względu na obiegową funkcję weksla i związaną z nim potrzebę ochrony
bezpieczeństwa obrotu, jak również ze względu na formalizm zobowiązania
wekslowego, wykładnia wekslowych oświadczeń woli nie może wykraczać poza
treść samego dokumentu, a w szczególności nie może odwoływać się do
rzeczywistej woli osób zaciągających zobowiązanie wekslowe. Dokonana zgodnie z
tymi zasadami wykładnia zawartego w treści weksla oświadczenia o ograniczeniu
czasowym poręczenia nie jest wystarczająca do przyjęcia, że bez takiego
oświadczenia poręczenie nie byłoby udzielone. Prowadzi to do wniosku, że zgodnie
z regułą przewidzianą w art. 58 § 3 k.c., nieważność wymienionego oświadczenia
nie powoduje nieważności samego poręczenia.
Zgodnie z art. 94 k.c., warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny
ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność
czynności prawnej, gdy jest zawieszający; uważa się za nie zastrzeżony, gdy jest
rozwiązujący. Wobec tego, że w myśl art. 116 § 2 k.c., jeżeli skutki czynności
prawnej mają ustać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o
warunku rozwiązującym, zastrzeżenie przeciwnego ustawie terminu końcowego w
ramach czynności prawnej powoduje, że termin ten uważa się za niezastrzeżony.
Zasada ta nie sprzeciwia się właściwości zobowiązania wekslowego, można więc
przyjąć, że ma ona zastosowanie do oceny skutków niedopuszczalnego
zastrzeżenia terminu końcowego w ramach poręczenia wekslowego.
Za poglądem, że zastrzeżenie ograniczające terminem końcowym poręczenie
wekslowe nie powoduje nieważności poręczenia, przemawiają również pośrednio
przepisy Prawa wekslowego. Wskazują one, że ze względu na charakter
zobowiązania wekslowego, ich celem jest dążenie do utrzymania ważności tego
zobowiązania, nawet jeżeli jego kształt nie odpowiada rzeczywistej woli podmiotu
zaciągającego to zobowiązanie. Zgodnie z art. 9 ust. 2 Pr.weksl., w sytuacji, w
której wystawca zwolnił się od odpowiedzialności za zapłatę weksla, zastrzeżenie
takie uważa się za nienapisane. W myśl art. 12 ust. 1 Pr.weksl., indos powinien być
bezwarunkowy, a warunki, od których uzależniono indos, uważa się za nienapisane.
Odnosi się to niewątpliwie także – na zasadzie analogii – do indosu opatrzonego
terminem. Wskazówka wynikająca z powołanych regulacji jest tym bardziej istotna,
że – na co w literaturze zwraca się uwagę – poręczenie wekslowe wykazuje w
zakresie związanej z nim odpowiedzialności za zobowiązanie wekslowe daleko
idące podobieństwo do indosu, a rozróżnienie obu instytucji może niekiedy
nastręczać trudności.
Z przytoczonych względów podjęto uchwałę, jak wyżej.