Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 15 GRUDNIA 2005 R.
I KZP 45/05
Względnie wnioskowy tryb ścigania przestępstwa określonego w art.
177 § 1 k.k. (art. 177 § 3 k.k.), w wypadku co najmniej dwóch pokrzywdzo-
nych, znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy są nimi osoby najbliższe (art.
115 § 11 k.k.), a doznane przez nie obrażenia stanowią uszczerbek na
zdrowiu określony w art. 157 § 1 k.k.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: K. Cesarz, W. Kozielewicz.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy w sprawie Ryszarda W., po rozpoznaniu, przedsta-
wionego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w W., po-
stanowieniem z dnia 20 września 2005 r., zagadnienia prawnego wymaga-
jącego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy użyty w art. 177 § 3 k.k. wyraz «wyłącznie» oznacza wykluczenie try-
bu ścigania wnioskowego w zakresie czynu z art. 177 § 1 k.k. gdy po-
krzywdzonym tym samym przestępstwem podlegającym kumulatywnej
kwalifikacji z art. 177 § 1 i 2 k.k., jest jeszcze inna osoba (osoby), albo inna
osoba (osoby) najbliższe co do której nastąpił skutek określony w art. 177 §
2 k.k.”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
2
U Z A S A D N I E N I E
Ryszard W. oskarżony został o to, że w dniu 3 sierpnia 1999 r. około
godziny 5.00 rano w Z. na drodze nr 18, kierując samochodem osobowym
marki Volvo 940SB, nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu
lądowym określone w art. 3 ust. 1, art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 ze
zm.) w ten sposób, że nie zachował należytej ostrożności i nie dostosował
taktyki oraz techniki jazdy do sytuacji drogowej, w następstwie czego naje-
chał na krawędź betonowej wysepki, po czym utracił panowanie nad samo-
chodem, zjechał na lewe pobocze, gdzie uderzył w przydrożne drzewo i
dachował, w wyniku czego nieumyślnie spowodował obrażenia ciała pasa-
żerów samochodu Volvo: swojej matki Janiny W., skutkujące zgon w dniu 7
sierpnia 1999 r. w Szpitalu Bródnowskim w W. i swojego syna małoletniego
Ronalda W., lat 14, w postaci złamania obojczyka prawego, rany szarpanej
twarzy okolicy barku prawego, rany szarpanej uda prawego tj. o czyn z art.
177 § 1 i § 2 k.k.
Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z dnia 23 grudnia 2004 r., uznał
oskarżonego za winnego zarzucanego mu czynu, dokonując modyfikacji
przypisanego opisu czynu, w szczególności przez wyeliminowanie skut-
ków, które odniósł syn oskarżonego – wobec braku wniosku pokrzywdzo-
nego lub jego przedstawiciela ustawowego o ściganie – i skazał Ryszarda
W. za przestępstwo określone w art. 177 § 2 k.k., a na podstawie tego
przepisu i art. 60 § 2 pkt 3 i § 6 pkt 3 k.k. wymierzył oskarżonemu grzywnę
w wysokości 60 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej na 100 zł.
Apelację od powyższego wyroku wniósł oskarżyciel publiczny, zarzu-
cając obrazę przepisów prawa materialnego – art. 177 § 1 k.k. przez jego
niezastosowanie oraz przy zastosowaniu art. 118 § 1 k.p.k. – art. 177 § 3
3
k.k. przez jego błędne zastosowanie, a także przepisów prawa procesowe-
go – art. 410, art. 413 i art. 414 k.p.k. przez „niewypowiedzenie się” przez
Sąd w wyroku o części zarzutu dotyczącego nieumyślnego spowodowania
przez oskarżonego w następstwie wypadku obrażeń ciała u swojego mało-
letniego syna.
Sąd Okręgowy w W., rozpoznając powyższy środek odwoławczy,
powziął wątpliwość co do wykładni art. 177 § 3 k.k., którą postanowieniem
z dnia 20 września 2005 r. przekazał, w trybie art. 441 § 1 k.p.k., Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o odmowę podjęcia uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wymaga,
wbrew stanowisku Prokuratora Prokuratury Krajowej, dokonania zasadni-
czej wykładni ustawy. Rezultat zastosowania językowych reguł wykładni
nie jest bowiem ani tak oczywisty, ani tak jednoznaczny, jak prezentuje to
w swoim wniosku Prokurator Prokuratury Krajowej. Uwzględniając ponadto
fakt, że kwestia przedstawiona w zagadnieniu prawnym nie była dotąd
przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego i rozważań w piśmiennictwie
prawa karnego, podjęcie uchwały jest tym bardziej uzasadnione.
Przepis art. 177 § 3 k.k., ustanawiający względnie wnioskowy tryb
ścigania czynów stypizowanych w § 1 tego artykułu, wskazuje bowiem, że
ściganie tego przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego, jeżeli
jest nim wyłącznie osoba najbliższa.
Prima facie wydawałoby się zatem, że ustawodawca dla zastosowa-
nia wnioskowego trybu ścigania przestępstwa określonego w art. 177 § 1
k.k., w wypadku więcej niż jednego pokrzywdzonego, wymaga jedynie ro-
dzajowej tożsamości pokrzywdzonych, a więc tylko tego, by należeli oni do
kręgu osób najbliższych, określonego w art. 115 § 11 k.k. Bez znaczenia
byłoby zatem, czy któryś z pokrzywdzonych doznał uszczerbku określone-
4
go w art. 156 § 1 k.k. albo poniósł śmierć, jeżeli chociażby jeden z po-
krzywdzonych doznał uszczerbku, o jakim mowa w art. 157 § 1 k.k.
Za taką interpretacją mogłoby dodatkowo przemawiać usytuowanie
przepisu określającego wnioskowy tryb ścigania. Ustawodawca nie zamie-
ścił go bezpośrednio po § 1 art. 177 k.k., co bez wątpienia wskazywałoby
na konieczność wystąpienia rodzajowej tożsamości co do uszczerbku na
zdrowiu, który musieliby odnieść pokrzywdzeni – osoby najbliższe, a regu-
lację taką wprowadził w § 3, po przepisie statuującym odpowiedzialność
karną za spowodowanie wypadku komunikacyjnego, którego skutkiem jest
ciężki uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka. To dodatkowo prze-
mawiałoby za tym, że wnioskowy tryb ścigania przestępstwa określonego
w § 1 art. 177 k.k. jest niezależny od rodzaju (stopnia) spowodowanych
skutków, jeżeli pokrzywdzonymi są wyłącznie osoby najbliższe.
Jednak, analiza przepisów Kodeksu karnego określających tryb ści-
gania prowadzi do wniosku, że takie umieszczenie unormowania § 3 w art.
177 k.k. wynika jedynie z przyjętej techniki legislacyjnej, a nie jest powo-
dowane zamiarem nadania odmiennego znaczenia normatywnego.
Ustawodawca, co do zasady, przepisy o trybie ścigania (wnioskowym
albo prywatnoskargowym) zamieszcza, jeżeli nie czyni tego w odrębnym
artykule (np. art. 205 k.k.), w ostatnim paragrafie artykułu, w którym stypi-
zowano przestępstwo. Jeżeli odstępuje od tego (np. w art. 278 § 4 k.k.), to
dlatego, że następujący po regulacji określającej tryb ścigania paragraf od-
nosi się do wszystkich poprzedzających przepisów w danym artykule, w
tym i paragrafu określającego tryb ścigania (art. 278 § 5 k.k.). Dlatego też,
ujęcie względnie wnioskowego trybu ścigania przestępstwa określonego w
art. 177 § 1 k.k. dopiero w § 3 tego artykułu nie rozstrzyga wątpliwości
przedstawionych w postanowieniu Sądu Okręgowego w W.
5
Wobec powyższego, odpowiedzi na przedstawione zagadnienie
prawne należy poszukiwać w istocie trybu wnioskowego, uwzględniając
przy tym cel, który przyświecał wprowadzeniu regulacji art. 177 § 3 k.k.
Wskazać należy, że uzasadnienie projektu Kodeksu karnego w tym
przedmiocie milczy (zob. Nowe kodeksy karne – z 1997 r. z uzasadnienia-
mi, Warszawa 1997), choć już rządowy projekt ustawy – Kodeks karny
(druk Sejmu RP nr 1274 z dnia 18 sierpnia 1995 r.) w art. 158 § 3 przewi-
dywał identyczny zapis, jaki ostatecznie sformułowano w art. 177 § 3 k.k. Z
uwagi na brak motywów autora projektu Kodeksu karnego, ustalenie moty-
wów ustawodawcy jest tym bardziej utrudnione. Należy tego dokonać w
oparciu o istotę wnioskowego trybu ścigania.
Co do zasady, ustawodawca wprowadza taki tryb ścigania co do
czynów, które naruszają dobro prawne o szczególnie osobistym charakte-
rze (tak na przykład w wypadku przestępstw przeciwko wolności seksualnej
i obyczajności – art. 205 k.k.), albo gdy pokrzywdzonego łączy ze sprawcą
szczególny stosunek (gdy sprawca jest osobą dla niego najbliższą – np.
art. 278 § 5 k.k.), które wymagają reakcji ze strony organów ścigania i wy-
miaru sprawiedliwości.
W wypadku art. 177 § 1 k.k. mamy do czynienia z drugą z opisanych
wyżej sytuacji. To właśnie z uwagi na łączący pokrzywdzonego ze sprawcą
stosunek, ustawodawca wprowadza szczególny tryb ścigania. Reguła ta
nie ma jednak w tym wypadku charakteru absolutnego. Użycie w treści art.
177 § 3 k.k. słowa „wyłącznie” wskazuje na to, że wnioskowy tryb ścigania
przestępstwa określonego w § 1 art. 177 k.k. znajdzie zastosowanie jedy-
nie wówczas, gdy pokrzywdzonym jest tylko osoba najbliższa. Natomiast
gdy czynem jest pokrzywdzona także inna osoba, nienależąca do kręgu
osób najbliższych, wówczas ściganie takiego czynu następuje z urzędu i to
w zakresie wszelkich skutków (co do których istnieje oczywiście związek
przyczynowy), które zostały spowodowane zachowaniem sprawcy, także
6
wobec pokrzywdzonego-osoby najbliższej. Ten fakt uświadamia, że wolą
ustawodawcy było pozostawienie osobie najbliższej decyzji o ściganiu
sprawcy tylko w sytuacji, gdy jedynie ona jest osobą pokrzywdzoną. Nato-
miast, gdy skutkiem czynu jest zwykły uszczerbek na zdrowiu także innej
osoby niż najbliższa, to przepis § 3 art. 177 k.k. nie znajduje zastosowania,
choć w wypadku braku słowa „wyłącznie” należałoby przypisać sprawcy
wypadku komunikacyjnego tylko niektóre skutki, z wyłączeniem tych, które
doznała osoba najbliższa – wobec niezłożenia przez nią wniosku o ściga-
nie.
Szczególna ochrona relacji pokrzywdzony – osoba najbliższa a
sprawca, w wypadku czynu stypizowanego w art. 177 § 1 k.k., nie ma za-
tem charakteru absolutnego. W sytuacji pokrzywdzenia takim czynem tak-
że osoby nienależącej do kręgu osób najbliższych, ustawodawca nie za-
pewnia takiej ochrony, nakazując (zarówno co do opisu czynu, jak i jego
kwalifikacji prawnej) oddanie całej zawartości kryminalnej zachowania.
Skoro zatem prawodawca przewiduje jedynie ograniczoną ochronę
relacji między pokrzywdzonym – osobą najbliższą a sprawcą, a wnioskowy
tryb ścigania odnoszony jest tylko do czynu określonego w art. 177 § 1 k.k.,
należy uznać, że w razie spowodowania u jednej z osób pokrzywdzonych
(będących osobami najbliższymi wobec sprawcy) skutków, o których mowa
w art. 156 § 1 k.k. lub śmierci, wnioskowy tryb ścigania czynu określonego
w § 1 art. 177 k.k. jest także wyłączony.
Tylko na marginesie należy zauważyć, że jeżeli Sąd Rejonowy do-
szedł do przekonania, iż w rozpoznawanej sprawie miał zastosowanie art.
177 § 3 k.k., to obowiązkiem było uzyskanie stanowiska pokrzywdzonego
(działającego w jego imieniu przedstawiciela ustawowego) w przedmiocie
ścigania. Sam fakt, że wniosek taki nie został złożony do rozpoczęcia
przewodu sądowego (na co powołuje się Sąd w pisemnym uzasadnieniu
wyroku – nota bene wniosek taki może być złożony w każdym czasie to-
7
czącego się postępowania sądowego, nawet w postępowaniu odwoław-
czym), nie zwalniał Sądu z obowiązku uzyskania stanowiska pokrzywdzo-
nego w tym przedmiocie.
Podsumowując: względnie wnioskowy tryb ścigania przestępstwa
określonego w art. 177 § 1 k.k. (art. 177 § 3 k.k.) – w wypadku co najmniej
dwóch pokrzywdzonych – znajduje zastosowanie w razie zaistnienia za-
równo rodzajowej tożsamości podmiotowej pokrzywdzonych (przynależ-
ność do kręgu osób najbliższych – art. 115 § 11 k.k.), jak i rodzajowej toż-
samości przedmiotowej skutków (doznane obrażenia stanowią uszczerbek
na zdrowiu określony w art. 157 § 1 k.k.).
Wobec powyższego Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.