Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 6 stycznia 2006 r.
III SPP 167/05
Prawidłowość wyroku sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu
pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania nie
podlega ocenie przy rozstrzygnięciu o zasadności skargi na przewlekłość po-
stępowania.
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 stycznia
2006 r. sprawy z powództwa Jolanty C.-T. na skutek skargi na przewlekłość postę-
powania Sądu Okręgowego w Lublinie i Sądu Apelacyjnego w Lublinie,
1. o d d a l i ł wniosek o oznaczenie sądu właściwego do rozpoznania skargi,
2. o d d a l i ł skargę w części dotyczącej postępowania przed Sądem Apela-
cyjnym w Lublinie,
3. w części dotyczącej postępowania przed Sądem Okręgowym w Lublinie
przekazał skargę Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie.
U z a s a d n i e n i e
Jolanta C.-T., w sprawie z jej powództwa przeciwko Spółdzielni Pszczelarskiej
„A.” w L., złożyła skargę na przewlekłość postępowania sądowego, w której wniosła
o: 1) stwierdzenie przewlekłości postępowania toczącego się przed Sądem Okręgo-
wym VII Wydział Pracy w Lublinie [...] w związku z postępowaniem, które toczyło się
przed Sądem Apelacyjnym Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie [...],
gdyż postępowanie trwa dłużej niż jest to konieczne dla wyjaśnienia okoliczności fak-
tycznych i prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy; 2) wydanie Sądowi rozpo-
znającemu sprawę zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czyn-
ności, tj. a) przeprowadzenia przez Sąd przy udziale powódki bezpośrednich oglę-
dzin dokumentów źródłowych w postaci oryginalnej dokumentacji prawnej znajdują-
2
cej się w teczkach podręcznych akt sądowych będących w posiadaniu strony pozwa-
nej, a dotyczącej wszystkich spraw objętych roszczeniem pozwu; b) zażądania od
pozwanej przedłożenia pełnej dokumentacji księgowej na okoliczność spłat należno-
ści przez dłużników w sprawach objętych roszczeniem pozwu i przesłuchanie na tę
okoliczność głównego księgowego; c) przesłuchania stron, w tym prezesa zarządu
strony pozwanej na wszystkie okoliczności sprawy, w tym w szczególności co do
przyjętych między stronami w trybie ustnej umowy potwierdzonej kilkuletnią praktyką
i zwyczajem zakładowym zasad i trybu rozliczania zastępstw procesowych, ugodo-
wych i egzekucyjnych radcy prawnego w okresie zatrudnienia powódki; d) ustalenia
na podstawie aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz Europejskiego Try-
bunału Sprawiedliwości stanowiska judykatury w przedmiocie „zagadnienia daty wy-
magalności roszczeń pracowniczych, w tym w szczególności co do dodatkowego
wynagrodzenia radców prawnych w kontekście art. 3 k.c. i z uwzględnieniem kwestii
ekspektatywy prawa związanej z faktycznym terminem realizacji stanu faktycznego
danego roszczenia”; 3) zasądzenie na rzecz powódki od Skarbu Państwa w związku
z przewlekłością zaskarżonych postępowań sumy pieniężnej w kwocie 3.500 zł; 4)
wyznaczenie przez Sąd Najwyższy w trybie art. 45 k.p.c. sądu właściwego do rozpo-
znania skargi „w sytuacji, gdy zarzut przewlekłości postępowania sądowego dotyczy
zarówno Sądu Okręgowego jak i Sądu Apelacyjnego Wydział Pracy w Lublinie”; 5)
zwrot poniesionych kosztów postępowania skargowego.
W uzasadnieniu skargi powódka wywiodła, że pozwem wniesionym w dniu 16
stycznia 1998 r. zgłosiła roszczenie o ustalenie jej prawidłowego zaszeregowania u
byłego pracodawcy na zajmowanym stanowisku radcy prawnego oraz o zasądzenie
dodatkowego wynagrodzenia ze stosunku pracy w zakresie zastępstw procesowych,
ugodowych i egzekucyjnych za prowadzone sprawy i wynagrodzenia za czas pracy
w trakcie 7-dniowej inwentaryzacji przeznaczonej na sporządzenie spisu dokumen-
tów 256 podręcznych teczek akt sądowych celem przekazania akt po zakończeniu
stosunku pracy. Wyrokiem z dnia 20 marca 2001 r. [...] Sąd Okręgowy zasądził na
rzecz powódki łącznie kwotę 14.544,40 zł z ustawowymi odsetkami. Postępowanie
przed Sądem pierwszej instancji trwało 3 lata i 2 miesiące oraz było powierzane do
rozpoznawania kolejno czterem różnym składom orzekającym. Od tego wyroku obie
strony wniosły apelacje, rozstrzygnięte wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Lublinie z
dnia 21 czerwca 2001 r. [...], którym uchylono wyrok i przekazano sprawę Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W motywach tego orzeczenia Sąd
3
drugiej instancji zawarł ocenę prawną ustalonego stanu faktycznego oraz wskazania
co do dalszego postępowania. Następny etap rozpoznania roszczenia przed Sądem
pierwszej instancji [...] trwał od lipca 2001 r. do 28 kwietnia 2005 r. (kolejne 3 lata i 10
miesięcy). W tym czasie, poza opinią biegłego i przesłuchaniem strony powodowej,
Sąd „nie przeprowadził właściwie bardziej skomplikowanego postępowania dowodo-
wego”. Ponownie czterokrotnie zmieniały się składy orzekające. Wyrokiem z dnia 28
kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy rozstrzygnął o roszczeniach powódki. Od tego wy-
roku obie strony ponownie wniosły apelacje. Wyrokiem z dnia 27 września 2005 r. [...]
Sąd Apelacyjny w Lublinie ponownie uchylił orzeczenie Sądu pierwszej instancji i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania oraz oddalił apelację powódki. Sąd
drugiej instancji zmienił całkowicie swoją ocenę prawną i wytyczne wyrażone w po-
przednim wyroku. Tym samym Sąd Apelacyjny zanegował korzystniejszą dla powódki
interpretację umożliwiającą zastosowanie norm zakładowego układu zbiorowego
pracy co do wynagrodzeń, dla których stan faktyczny zrealizował się dopiero po
wpłacie należności przez dłużników. Skarżąca wniosła także o „zajęcie przez Sąd
Najwyższy stanowiska prawnego w formie stosownego judykatu zawierającego odpo-
wiedź na pytania: 1) czy postępowanie Sądu II Instancji polegające na całkowitej
zmianie w kolejnych wyrokach po ponad 4 latach uprzednio wyrażonych w trybie art.
386par6 KPK opinii i wskazówek dla Sądu I Instancji istotnych dla dalszego biegu
sprawy może być traktowane jako wyczerpujące dyspozycję art. 1 par 2 Ustawy z
dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania
sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. z dnia 16 sierp-
nia 2004 r.) wobec uznania, że na skutek działania lub bezczynności tego sądu do-
szło do naruszenia prawa strony do przeprowadzenia i zakończenia sprawy bez nie-
uzasadnionej zwłoki?”; 2) jaki sąd jest właściwy do rozpoznania skargi?, a w przy-
padku udzielenia twierdzącej odpowiedzi; 3) jakie „wytyczne i wskazówki Sądu II In-
stancji wiążą Sąd I Instancji w trybie art 386 par 6 KPK przy ponownym rozpoznaniu
sprawy, jeżeli w kolejnych wyrokach, przy niezmieniającym się stanie faktycznym i
prawnym Sąd II Instancji wydawał wytyczne wzajemnie się wykluczające? i czy kwe-
stie te podlegają zaleceniu wykonania określonych czynności w trybie art 6 par 3
Ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpo-
znania spraw w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. z dnia 16
sierpnia 2004 r.)?”
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek o wyznaczenie w trybie art. 45 k.p.c. sądu właściwego do rozpozna-
nia skargi jest bezzasadny. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli w myśl przepisów Ko-
deksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej,
Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć
powództwo. Przepis ten dotyczy więc wyraźnie wytoczenia powództwa i właściwości
miejscowej sądu, a nie właściwości funkcjonalnej sądu do rozpoznania zażalenia.
Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie
prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki (Dz.U. Nr 179, poz. 1843), w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do
postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje odpowiednio przepisy o
postępowaniu zażaleniowym obowiązujące w postępowaniu, którego skarga dotyczy.
Nie ma więc żadnych podstaw do stosowania art. 45 k.p.c. w postępowaniu toczą-
cym się na skutek skargi na przewlekłość postępowania. Zresztą, właściwość funk-
cjonalna sądu do rozpoznania skargi jest w sposób wyraźny uregulowana w ustawie
z dnia 17 czerwca 2004 r. Zgodnie z jej art. 4 ust. 1 i 2, sądem właściwym do rozpo-
znania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie.
Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości postępowania przed sądem apelacyjnym lub Są-
dem Najwyższym - właściwy do jej rozpoznania jest Sąd Najwyższy. Rozpoznawana
sprawa niewątpliwie „toczy się” przed Sądem Okręgowym w Lublinie. W tym zakresie
(co do przewlekłości postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Lubli-
nie) właściwym do rozpoznania skargi jest Sąd Apelacyjny w Lublinie. Nie ma żad-
nych podstaw do uznania właściwości Sądu Najwyższego w części, w jakiej skarga
dotyczy toczącego się aktualnie postępowania przed Sądem Okręgowym. Nie ma też
żadnego przepisu, z którego wynikałaby zasada, że jeżeli skarga obejmuje postępo-
wanie przed sądami różnych instancji, to do jej rozpoznania właściwy jest sąd przeło-
żony nad sądem wyższej instancji (por. art. 17 pkt 1 in principio k.p.c.). Sąd Najwyż-
szy jest właściwy wyłącznie do rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania
przed sądem apelacyjnym (ewentualnie Sądem Najwyższym) i nigdy nie jest wła-
ściwy do rozpoznania skargi dotyczącej postępowania przed sądem okręgowym,
choćby obejmowała ona także uprzednie postępowanie przed sądem apelacyjnym
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 14/05,
OSNP 2005 nr 16, poz. 261). Z tych względów, skarga w części dotyczącej wyzna-
5
czenia sądu właściwego do jej rozpoznania podlegała oddaleniu, a w zakresie doty-
czącym przewlekłości toczącego się postępowania przed Sądem Okręgowym - prze-
kazaniu do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie na podstawie art. 200 § 2
k.p.c. w związku z art. 4 ust. 1 i 2 oraz art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
Co do części skargi, do rozpoznania której Sąd Najwyższy jest właściwy (po-
stępowanie przed Sądem Apelacyjnym w Lublinie), skarga jest bezzasadna.
Postępowanie przed tym Sądem już się nie toczy, gdyż ta faza postępowania zakoń-
czyła się wydaniem wyroku z dnia 27 września 2005 r. Ocena wystąpienia przewle-
kłości postępowania nie odnosi się do jego wcześniejszych etapów, które zostały
zakończone, lecz jedynie do etapu toczącego się postępowania. Celem skargi jest
bowiem przeciwdziałanie przewlekłości w czasie trwania postępowania (por. postano-
wienia Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., III SPP 19/05, OSNP 2005 nr 17,
poz. 277 i z dnia 12 maja 2005 r., III SPP 76/05, OSNP 2005 nr 21, poz. 345 oraz
orzeczenia wskazane w ich uzasadnieniach). Postępowanie przed Sądem Apelacyj-
nym w Lublinie toczyło się nadto bez żadnej przewlekłości. Akta sprawy z apelacjami
stron wpłynęły bowiem do tego Sądu w dniu 11 sierpnia 2005 r., rozprawa apelacyjna
odbyła się w dniu 21 września 2005 r., a wyrok został ogłoszony w dniu 27 września
2005 r.
Co do podnoszonych przez skarżącą zarzutów dotyczących prawidłowości
czynności podjętych przez Sąd Apelacyjny w Lublinie (można domniemywać, że
skarżąca kwestionuje trafność przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, a w
każdym razie zarzuca zmianę ocen prawnych względem wyrażonych w poprzednim
wyroku), Sąd Najwyższy stwierdza, że takie zarzuty nie mogą być rozpatrywane przy
rozpoznaniu skargi na przewlekłość postępowania. W istocie sprowadzają się one do
zakwestionowania prawidłowości wyroku Sądu drugiej instancji uchylającego wyrok
Sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania. Taki
wyrok nie podlega zaskarżeniu kasacją (obecnie skargą kasacyjną), gdyż zgodnie z
art. 392 k.p.c. (obecnie art. 3981
k.p.c.), kasacja przysługuje tylko od orzeczeń sądu
drugiej instancji kończących postępowanie w sprawie. Według art. 2 ust. 2 ustawy z
dnia 17 czerwca 2004 r., dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości
postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności
podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty. Pojęcie
„rozstrzygnięcia co do istoty” jest wieloznaczne (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 1 stycznia 2005 r., III CZP 77/04, OSNC 2005 nr 12, poz. 200).
6
Podkreślenia wymaga jednak, że w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
użyto sformułowania „rozstrzygnięcie co do istoty”, a nie „rozstrzygnięcie co do istoty
sprawy”. „Istotą” rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji jest orzeczenie o zasadności
apelacji, a przez to o prawidłowości wyroku sądu pierwszej instancji. „Rozstrzygnię-
ciem co do istoty” w postępowaniu apelacyjnym jest więc nie tylko oddalenie apelacji
(art. 385 k.p.c.) oraz zmiana zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy
(art. 386 § 1 k.p.c.), ale także uchylenie zaskarżonego wyroku (art. 386 § 2-4 k.p.c.).
Jeżeli więc nawet uznać możliwość oceny przy rozpoznaniu skargi na przewlekłość
postępowania prawidłowości czynności sądu dokonanych w formie orzeczeń, to
może to dotyczyć tylko „czynności podjętych przez sąd w celu wydania w sprawie
rozstrzygnięcia co do istoty”. Nie może więc to dotyczyć oceny prawidłowości sa-
mych rozstrzygnięć co do istoty, a więc w tym przypadku wyroku Sądu drugiej instan-
cji uchylającego wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponow-
nego rozpoznania. Zgodnie z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, sędziowie w sprawowa-
niu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Wyda-
nie orzeczenia co do istoty jest niewątpliwie objęte zakresem niezawisłości sędziow-
skiej i jego kontrola może nastąpić tylko w granicach przewidzianej przepisami kon-
troli instancyjnej. Jeżeli więc odpowiednie procedury nie przewidują kontroli instancyj-
nej orzeczeń (bezpośrednio lub pośrednio - por. art. 380 k.p.c.), to niemożliwe jest
przeprowadzenie oceny ich prawidłowości przy wykorzystaniu środków procesowych
służących innym celom (w tym zakresie Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą
skargę nie podziela więc poglądu wyrażonego w postanowieniu z dnia 29 listopada
2004 r., III SPP 48/04, OSNP 2005 nr 5, poz. 75, według którego uchylenie wyroku
sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania niezgodnie
z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. może uzasadniać stwierdzenie przewlekłości postępowania).
Z tych względów, w części podlegającej rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy
skarga podlegała oddaleniu na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca
2004 r.
========================================