Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 lutego 2006 r.
II PK 161/05
Z art. 84 k.p. wynika zakaz nie tylko całkowitego, lecz także częściowego
zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia. Zakaz ten ma charakter bezwzględny i
obejmuje zrzeczenie się prawa do wynagrodzenia za pracę w drodze wszelkich
oświadczeń woli pracownika, w tym również w drodze ugody sądowej.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca), Sędziowie: SN Maria
Tyszel, SA Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 3 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Tadeusza P. przeciwko Lasom Państwowym - Nadle-
śnictwu G. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu-Ośrodek Zamiejscowego
w K. z dnia 2 marca 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w
Koninie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Tadeusz P. wniósł przeciwko Lasom Państwowym - Nadleśnictwu G. pozew o
zapłatę odprawy emerytalnej w kwocie 26.400 zł, z ustawowymi odsetkami od 20
lipca 2004 r.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniósł o oddalenie powództwa, pod-
nosząc, że powód na mocy ugody sądowej zrzekł się roszczeń finansowych, a także
innych wynikających ze stosunku pracy, ponad sumę wynikającą z ugody. W opinii
strony pozwanej powództwo to jest nieuzasadnione również dlatego, że stosunek
pracy powoda ustał 31 maja 2004 r., a więc nie w związku z przejściem na emeryturę
18 czerwca 2004 r.
2
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie wyrokiem z 7
grudnia 2004 r. uwzględnił powództwo Tadeusza P. i zasądził od pozwanego na
rzecz powoda tytułem odprawy emerytalnej 26.510,84 zł wraz z ustawowymi odset-
kami od 20 lipca 2004 r. do dnia zapłaty. Podstawą rozstrzygnięcia Sądu pierwszej
instancji były następujące ustalenia. Powód był zatrudniony u strony pozwanej na
stanowisku leśniczego w leśnictwie R. na podstawie powołania od 11 lipca 1968 r. do
30 czerwca 1984 r. i od 1 listopada 1990 r. do 31 maja 2004 r. W dniu 25 lutego 2004
r. strona pozwana odwołała powoda ze stanowiska za trzymiesięcznym okresem wy-
powiedzenia, który miał upłynąć 31 maja 2004 r. Powodem odwołania był fakt, że
Nadleśnictwo zarządzeniem [...] zostało zobligowane do zmniejszenia zatrudnienia w
grupie pracowników umysłowych, a w pierwszej kolejności zwolnieniami mieli zostać
objęci pracownicy, którzy nabyli uprawnienia emerytalne. Komisja Zakładowa
Związku Zawodowego NSZZ „Solidarność", jak i Rada Miejska w R., której powód
jest radnym nie wyraziły zgody na rozwiązanie z powodem umowy o pracę. Mimo to
strona pozwana odwołała powoda ze stanowiska.
Na rozprawie 20 kwietnia 2004 r. strony zawarły ugodę, na podstawie której
pozwany zobowiązał się do wypłacenia powodowi odszkodowania w kwocie 45.000
zł, obejmującej odszkodowanie w związku z nieprawidłowym rozwiązaniem umowy o
pracę, odprawę w związku z odwołaniem z przyczyn leżących po stronie pracodaw-
cy, ekwiwalent za urlop i wyrównanie nagrody jubileuszowej. Powód w pozostałym
zakresie cofnął pozew i zrzekł się roszczeń wynikających ze stosunku pracy. Na
podstawie materiału dowodowego Sąd pierwszej instancji przyjął, że ustalona w ugo-
dzie wartość odszkodowania obejmuje oprócz odszkodowania z tytułu wadliwego
odwołania, odprawę pieniężną wypłaconą w związku z odwołaniem powoda ze sta-
nowiska z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. W jej zakres nie weszła jednak
odprawa emerytalna. Powód zawierając ugodę zrzekł się wprawdzie roszczeń w po-
zostałym zakresie, zdaniem Sądu nie mógł jednak zrzec się roszczenia, które nie
istniało w chwili zawierania ugody. Ponadto odprawa emerytalna korzysta z takiej
samej ochrony jak wynagrodzenie za pracę, zatem zgodnie z art. 84 k.p. powód nie
mógł się zrzec prawa do niej, gdyż zakaz ten ma charakter bezwzględnie obowiązu-
jący. Uznając, że powód spełnił przesłanki do nabycia prawa do odprawy emerytal-
nej, Sąd Rejonowy orzekł jak w sentencji wyroku.
3
Od wyroku tego strona pozwana wniosła apelację, zaskarżając go w całości i
domagając się jego zmiany oraz oddalenia powództwa, ewentualnie uchylenia wy-
roku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo, a także zasądził
od powoda na rzecz pozwanego 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa proce-
sowego za obie instancje. W opinii Sądu apelacja jest w znacznej części uzasadnio-
na. Aby ocenić, jakie świadczenia obejmuje ugoda, nie można opierać się na jej tre-
ści. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że oświadczenie
stron, o tym, że 45.000 zł stanowi wyłącznie odszkodowanie za nieprawidłowe roz-
wiązanie umowy o pracę, zostało złożone dla pozoru, w celu obejścia przepisów o
podatku dochodowym, faktycznie natomiast w jej zakres weszły również inne świad-
czenia. Sąd drugiej instancji dokonał wyliczenia należnych powodowi roszczeń obję-
tych ugodą, gdyż strona pozwana, jako jednostka budżetowa, nie może dowolnie
kształtować świadczeń pracowników. Przyjmując, że wynagrodzenie powoda wyno-
siło 4.585,14 zł brutto, to odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania
umowy o pracę wyniosło 13.755,42 zł brutto (bez potrąceń), ekwiwalent za niewyko-
rzystany urlop wypoczynkowy 2.165,87 zł brutto, 1.754,35 zł netto; nagroda jubile-
uszowa - cząstkowa, przysługująca tylko w przypadku przejścia na emeryturę -
3.984,75 zł brutto, 3.227,65 zł netto; trzymiesięczna odprawa z tytułu zwolnień z
przyczyn niedotyczących powoda (ustawa z dnia 30 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn nie dotyczą-
cych pracownika, Dz.U. Nr 90, poz.844 ) - 13.755,42 zł brutto, 11.141,89 zł netto.
Niniejsza odprawa emerytalna bezspornie, zgodnie z uregulowaniem wynikającym z
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy Państwowego Gospodarstwa Leśne-
go Lasy Państwowe wynosi 27.510,84 zł brutto, 22.283,76 zł netto.
Sąd Okręgowy uznał, że jeśli chodzi o odprawę z tytułu rozwiązania stosunku
pracy z przyczyn niedotyczących powoda, to przysługiwała mu jedynie odprawa
wskazana wyżej w kwocie 11.141,89 zł netto wynikająca z art. 10 w związku z art. 8 i
1 ustawy z 30 marca 2003 r. Nie nabył on natomiast prawa do dodatkowej odprawy
pieniężnej w wysokości 20 000 zł uregulowanej w protokole dodatkowym [...] z 22
stycznia 2003 r. wprowadzającym zmiany do PUZP Państwowego Gospodarstwa
Leśnego Lasy Państwowe, z powodu faktu spełniania przez niego przesłanek naby-
cia prawa do emerytury. Niezasadne było również uwzględnianie przy ugodzonej
kwocie cząstkowej nagrody jubileuszowej, gdyż zgodnie z § 33 ust. 5 PUZP nagrodę
4
taką wypłaca się tylko pracownikowi przechodzącemu na emeryturę, a Sąd pierwszej
instancji ustalił, że strony nie rozważały, że powód ma uprawnienie do przejścia na
emeryturę po rozwiązaniu stosunku pracy.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, niesłusznie Sąd Rejonowy uznał, że intencją
stron w chwili zawarcia ugody było wyłącznie uregulowanie kwestii zapłaty odszko-
dowania z tytułu niezgodnego z prawem odwołania powoda i odprawy pieniężnej
oraz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Kwota ta bowiem powin-
na wówczas wynieść jedynie 26.651,66 zł netto (13.755,42 zł plus 11.141,89 zł plus
1.754,35 zł). Rażąco odbiega ona od kwoty ostatecznie ustalonej w ugodzie.
Przyjmując, że strony zamierzały całościowo rozwiązać wszystkie kwestie
związane z rozwiązaniem z powodem stosunku pracy i przewidywały fakt jego przej-
ścia na emeryturę po rozwiązaniu stosunku pracy, przysługiwałyby mu, zdaniem
Sądu Okręgowego, następujące roszczenia: - odszkodowanie z tytułu niezgodnego z
prawem rozwiązania stosunku pracy 13.755,42 zł; - ekwiwalent za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy -1.754,35 zł (netto); - cząstkowa nagroda jubileuszowa -
3.227,65 zł netto; - ustawowa odprawa z tytułu zwolnienia z przyczyn nie dotyczą-
cych powoda 11.141,89 zł; - odprawa emerytalna 22.283,76 zł, czyli łącznie kwota
52.163,07 zł, nieodbiegająca w przekonaniu Sądu w sposób znaczący od ustalonej w
umowie sumy 45 000 zł.
Sąd Odwoławczy nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji, że odprawa
emerytalna nie mogła być przedmiotem uzgodnień stron w ugodzie zawartej w dniu
20 kwietnia 2004 r., gdyż nie było to roszczenie wymagalne. Sąd pierwszej instancji
wykazał bowiem niekonsekwencję uznając dopuszczalność zawarcia ugody w zakre-
sie ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, odprawy z tytułu odwoła-
nia z przyczyn niedotyczących powoda - czyli świadczeń także niewymagalnych w
chwili ugody, lecz wymagalnych w dacie rozwiązania stosunku pracy.
Reasumując, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że wypłata 45.000 zł
spełniała roszczenia powoda zapłaty odszkodowania za niezgodne z prawem odwo-
łanie, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, cząstkowej nagrody
jubileuszowej, odprawy pieniężnej i w zasadniczym rozmiarze roszczenia powoda w
zakresie odprawy emerytalnej. W ocenie Sądu powód nie zrzekł się odprawy emery-
talnej, lecz ograniczył jej wysokość w zamian za szybką realizację uzgodnionej kwoty
i korzyści w zakresie podatku. Ugoda ta - zdaniem Sądu - nie uchybia prawu i nie
sprzeciwiają się jej zasady współżycia społecznego.
5
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył w całości wyrok Sądu Okręgowego,
zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, mianowicie § 34 Ponadza-
kładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Państwowego Gospodarstwa
Leśnego Lasy Państwowe i art. 84 k.p. oraz naruszenie przepisów postępowania, to
jest art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 3 i 366 k.p.c. Wskazując na po-
wyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa
w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Koninie, a także o zasą-
dzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm prawem
przepisanych. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocniczka powoda podniosła,
że powód ponad wszelką wątpliwość spełniał obowiązujące u strony pozwanej wa-
runki do uzyskania odprawy emerytalnej, co uzasadnia zarzut naruszenia § 34 Po-
nadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Państwowego Gospo-
darstwa Leśnego Lasy Państwowe. Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 84 k.p. au-
torka kasacji wskazała, że powód nie mógł zrzec się w ugodzie prawa do odprawy
emerytalnej, ponieważ zakaz ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów postępowania (art. 199 §
1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 3 i 366 k.p.c.) nie zostały w ogóle przez peł-
nomocnika powoda uzasadnione. W tym zakresie rozpoznawana skarga nie spełnia
więc jednego z podstawowych warunków przyjęcia skargi do rozpoznania, którym,
zgodnie z art. 3984
§ 1 pkt 1 k.p.c., jest uzasadnienie podstaw kasacyjnych. Z oczy-
wistych względów uniemożliwia to Sądowi Najwyższemu odniesienie się do tych za-
rzutów. Należy dodać, że gdyby niniejsza skarga opierała się wyłącznie na podstawie
naruszenia przepisów postępowania, to musiałaby ona ulec odrzuceniu (art. 3986
§ 3
k.p.c.).
Nietrafny jest także zarzut naruszenia § 34 Ponadzakładowego Układu Zbio-
rowego Pracy dla Pracowników Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Pań-
stwowe. Postanowienie to przyznaje pracownikowi spełniającemu warunki upraw-
niające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, jeżeli stosunek pracy
ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, prawo do jednorazowej odpra-
wy pieniężnej (ust. 1), której wysokości po przepracowaniu więcej niż 20 lat wynosi
6
600% podstawy wymiaru. W uzasadnieniu skargi kasacyjnej pełnomocniczka skar-
żącego wykazuje, że odprawa ta przysługuje powodowi nie zauważając, że Sąd
Okręgowy tego nie kwestionował. Przeciwnie, Sąd przyjął, że prawo do odprawy z §
34 układu zbiorowego przysługuje powodowi i na tej podstawie sformułował zasadni-
czą tezę zaskarżonego orzeczenia, zgodnie z którą odprawa ta została objęta ugodą
z 20 kwietnia 2004 r. W tej sytuacji rozważany zarzut jest zupełnie chybiony.
Zasadny okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 84 k.p. poprzez uznanie
przez Sąd Okręgowy zgodności z prawem ugody zawartej przez powoda z pozwa-
nym, podczas gdy powód nie mógł zrzec się w ugodzie prawa do odprawy emerytal-
nej, ponieważ zakaz ten (tj. zakaz zrzeczenia się prawa do wynagrodzenia) ma cha-
rakter bezwzględnie obowiązujący. Należy wskazać, że w świetle ustalonych poglą-
dów doktryny i orzecznictwa, ugoda sądowa z punktu widzenia prawa materialnego
jest umową. Zawarcie ugody nie powoduje powstania powagi rzeczy osądzonej (rei
iudicatae). Zawarta ugoda sądowa jest jednak skuteczna i wiąże strony, z uwagi na
powstanie stanu „rzeczy ugodzonej" (rei transactae), dopóki nie zostanie prawnie
podważona. W szczególności może to dotyczyć ugody sądowej, która nie spełnia
wymagań sformułowanych w art. 203 § 4 w związku z art. 223 § 2 k.p.c. oraz (w po-
stępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy) w art. 469 k.p.c., które regulują ma-
terialnoprawne przesłanki ważności ugody sądowej i jednocześnie kryteria sądowej
oceny dopuszczalności zawarcia ugody jako czynności materialnoprawnej (zob. wy-
roki Sądu Najwyższego z: 17 lipca 1984 r., II CR 214/84, OSNCP 1985 nr 4, poz. 52;
z 1 lutego 2000 r., I PKN 503/99, OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 411). Ugoda naru-
szająca te przesłanki jest bezwzględnie nieważna, a nieważność ta może być wyka-
zywana również w osobnym procesie, wszczętym po uprawomocnieniu się postano-
wienia o umorzeniu postępowania w sprawie, w której ugodę zawarto (zob. np. wy-
roki Sądu Najwyższego z: 13 października 1972 r., III PRN 66/72, LEX nr 14193,
glosa: M. Filipowicz J. Lapierre J. NP 1974 nr 3, s. 375; z 11 września 1991 r., III
CZP 80/91, Biuletyn SN 1991 nr 9; z 1 lutego 2000 r., I PKN 503/99). Czynność
prawna bezwzględnie nieważna nie wymaga od którejkolwiek ze stron złożenia
oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego
przy jej podjęciu. Należy też podkreślić, że prawo uznaje za nieważne (bezwzględ-
nie) czynności prawne między innymi w razie sprzeczności oświadczenia woli z bez-
względnie wiążącymi normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (art.
58 k.c. i odpowiednio art. 203 § 4 lub art. 469 k.p.c.). Czynność taka jest nieważna
7
od samego początku i z mocy prawa, wobec czego sąd uwzględnia ten stan rzeczy z
urzędu bez konieczności zgłaszania przez stronę zainteresowaną jakichkolwiek
wniosków lub zarzutów w tym względzie, w szczególności bez konieczności uchyla-
nia się przez stronę od skutków prawnych swojego oświadczenia woli. Nieważność
bezwzględna ma charakter definitywny - każdy i zawsze może się na nią powołać
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z 1 lutego 2000 r., I PKN 503/99 i postanowienie
Sądu Najwyższego z 21 lipca 2000 r., I PKN 451/00, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz.
116). Warto tez dodać, że zgodnie z art. 58 § 3 k.c., nieważnością może być do-
tknięta jedynie część ugody (wyrok SN z 1 lutego 2000 r., I PKN 503/99).
Sąd Okręgowy stwierdził, że w jego ocenie „powód nie zrzekł się odprawy
emerytalnej, lecz ograniczył jej wysokość w zamian za szybką realizację uzgodnionej
kwoty i korzyści w zakresie podatku.” Sąd nie wziął jednak pod uwagę, że z art. 84
k.p. wynika zakaz nie tylko całkowitego, lecz także częściowego zrzeczenia się
prawa do wynagrodzenia. Zakaz ten ma charakter bezwzględny i obejmuje zrzecze-
nie się prawa do wynagrodzenia za pracę w drodze wszelkich oświadczeń woli pra-
cownika, w tym również w drodze ugody sądowej. Należy również wskazać, że jak-
kolwiek odprawy nie zostały zakwalifikowane normatywnie jako wypłaty wynagrodze-
niowe, lecz jako „inne świadczenia", to zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie
Sądu Najwyższego akceptowany jest pogląd, że podlegają one ochronie na równi z
wynagrodzeniem za pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 17 lutego 2005 r., II PK
235/04, OSNP 2005 nr 18, poz. 286). Z tych względów, wyrażone przez Sąd Okrę-
gowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, przekonanie, że ugoda zawarta przez
powoda nie uchybia prawu, powinno zostać ponownie zweryfikowane.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art. 108
§ 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================