Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 1 LUTEGO 2006 R.
V KK 226/05
Skoro naruszenie reguł ostrożności wymaganych w określonych oko-
licznościach, należy do znamion strony przedmiotowej czynu zabronionego
popełnionego nieumyślnie, a tym samym warunkuje bezprawność określo-
nego zachowania oskarżonego, to wagę i znaczenie naruszonych reguł
ostrożności, także stopień ich naruszenia, należy postrzegać – w kontek-
ście wszystkich przesłanek wskazanych w art. 115 § 2 k.k. – jako dominu-
jące w ocenie stopnia społecznej szkodliwości takiego czynu.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik.
Sędziowie SN: J. Dołhy, W. Płóciennik (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Drozdowska.
Sąd Najwyższy w sprawie Krzysztofa S. oskarżonego z art. 155 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 1 lutego 2006 r., kasa-
cji, wniesionej przez Prokuratora Okręgowego w Legnicy na niekorzyść
oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego w L. z dnia 22 lutego 2005 r.,
uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w G. z dnia 5 listopada 2004 r., i
umarzającego postępowanie na podstawie art. 1 § 1 k.k. w zw. z art. 17 § 1
pkt 3 k.p.k.
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Okręgo-
wemu w L. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
2
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem z dnia 5 listopada 2004 r. Sąd Rejonowy w G.:
I. uznał Krzysztofa Henryka S. za winnego tego, że 4 kwietnia 2003 r. w
G., działając w sposób nieumyślny, jako operator spychacza typu
DET – 250 wykonał manewr opuszczenia pługu spychacza bez wcze-
śniejszego sprawdzenia czy w zasięgu pracy ruchomych elementów
spychacza nie znajdują się inne osoby i przygniótł spychaczem An-
drzeja W., powodując jego śmierć na miejscu, tj. przestępstwa z art.
155 k.k. i za to na podstawie wskazanego przepisu wymierzył mu karę
4 miesięcy pozbawienia wolności,
II. na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie wy-
mierzonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 2
lat próby,
III. na podstawie art. 71 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k. wymierzył
oskarżonemu karę 20 stawek dziennych grzywny przyjmując, że wy-
sokość jednej stawki wynosi 10 zł,
IV. wymierzył oskarżonemu 150 zł opłaty i zwolnił go od obowiązku po-
noszenia kosztów sądowych.
Wyrok ten został zaskarżony w całości apelacją obrońcy oskarżone-
go. Skarżący, powołując się na przepisy art. 427 § 1 i 2 i 438 pkt 3 k.p.k.,
zarzucił wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego pod-
stawę, mający wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że zgroma-
dzony w sprawie materiał dowodowy uzasadnia uznanie oskarżonego za
winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, gdyż pomiędzy jego zacho-
waniem, a powstaniem skutku w postaci śmierci pokrzywdzonego istnieje
adekwatny związek przyczynowy podczas, gdy prawidłowa ocena tego ma-
3
teriału, a w szczególności wyjaśnień oskarżonego, zeznań świadków Ada-
ma C. i Jana N. świadczą o braku podstaw pozwalających na ustalenie wi-
ny oskarżonego w zakresie czynu, za który został skazany.
W następstwie opisanego zarzutu skarżący wniósł o zmianę zaskar-
żonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego
mu czynu.
Wyrokiem z dnia 22 lutego 2005 r., Sąd Okręgowy w L. uchylił za-
skarżone orzeczenie i na podstawie art. 1 § 2 k.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 3
k.p.k. postępowanie karne wobec oskarżonego umorzył, zaś kosztami „po-
stępowania” obciążył Skarb Państwa.
Wyrok sądu odwoławczego został zaskarżony w drodze kasacji w ca-
łości, na niekorzyść oskarżonego, przez Prokuratora Okręgowego w L.
Skarżący zarzucił orzeczeniu: rażące naruszenie przepisów prawa mate-
rialnego – art. 115 § 2 k.k., które miało istotny wpływ na treść wyroku, pole-
gające na pominięciu przez Sąd Okręgowy w L. przy ocenie stopnia spo-
łecznej szkodliwości czynu okoliczności wymienionych w tym przepisie, a to
rodzaju naruszonego dobra, rozmiarów wyrządzonej szkody, wagi naruszo-
nych przez oskarżonego obowiązków oraz rodzaju naruszonych reguł
ostrożności i stopnia ich naruszenia, przy jednoczesnym wzięciu pod uwa-
gę okoliczności niewyszczególnionych w tym przepisie w postaci przyczy-
nienia się w dużej mierze do zaistniałego skutku samego pokrzywdzonego i
braku właściwej organizacji pracy w miejscu zatrudnienia oskarżonego,
podczas gdy prawidłowa ocena znikomej społecznej szkodliwości czynu
wymaga ustosunkowania się przez sąd do wszystkich elementów zawar-
tych, tylko i wyłącznie, w art. 115 § 2 k.k.
Podnosząc powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponowne-
go rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, choć nie wszystkie podniesione
w niej argumenty są trafne.
Przepis art. 115 § 2 k.k. zawiera zamknięty katalog okoliczności, które
należy uwzględniać przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu. Do
okoliczności tych należą: rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wy-
rządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu,
waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywacja
sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Zamknięty charakter tego katalogu powoduje, że przewidziany w art. 438
pkt 1 k.p.k. zarzut obrazy prawa materialnego może być zasadnie posta-
wiony jedynie wówczas, gdy przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości
pominięto okoliczności (lub okoliczność) wymienione w art. 115 § 2 k.k. lub
wzięto pod uwagę okoliczności lub (okoliczność) niewymienione w tym
przepisie (por. wyrok SN z dnia 19 października 2004 r., II KK 355/04, Lex
nr 141299). Jest oczywiste, że poszczególne, wymienione wyżej, okolicz-
ności zaważą na ocenie stopnia społecznej szkodliwości określonego za-
chowania tylko wtedy, gdy w danym przypadku w ogóle występują. Przy-
kładowo, postać zamiaru, nie może być brana pod uwagę przy określaniu
stopnia społecznej szkodliwości działań albo zaniechań urzeczywistniają-
cych znamiona typów nieumyślnych. Uwzględniając powyższą uwagę nale-
ży stwierdzić, że natężenie społecznej szkodliwości konkretnego zachowa-
nia stanowi zawsze pochodną czynników wymienionych w art. 115 § 2 k.k.
Nie oznacza to jednak, że waga przypisywana poszczególnym wyznaczni-
kom stopnia społecznej szkodliwości czynu zawsze powinna być jednako-
wa. To, który z czynników wymienionych w omawianym przepisie bardziej,
a który mniej wpływa na stopień społecznej szkodliwości konkretnego za-
chowania zależy w przeważającej mierze od tego, jaki typ czynu zabronio-
nego wchodzi w grę oraz od okoliczności konkretnego wypadku (por. J. Ma-
jewski w: A. Zoll red. Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz. Tom I, Kra-
5
ków 2004, s. 1391). Znaczenie i waga poszczególnych okoliczności rzutu-
jących na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu zależy więc także
od tego, czy przedmiotem osądu jest czyn popełniony umyślnie czy nieu-
myślnie. Z definicji zawartej w art. 9 § 2 k.k. wynika, że czyn zabroniony
popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popeł-
nienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaga-
nej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu
przewidywał albo mógł przewidzieć. Oznacza to, że ustawodawca narusze-
nie reguł ostrożności zaliczył do znamion charakteryzujących stronę
przedmiotową typu czynu zabronionego, tj. do znamion decydujących w
ogóle o karalności danego zachowania (por. A. Zoll, Kodeks karny ..., s.
149). Ze wskazaną regulacją koresponduje umieszczenie w art. 115 § 2
k.k., wśród okoliczności rzutujących na ocenę stopnia społecznej szkodli-
wości czynu, rodzaju naruszonych reguł ostrożności i stopnia ich narusze-
nia. Skoro naruszenie reguł ostrożności wymaganych w danych okoliczno-
ściach, należy do znamion strony przedmiotowej czynu zabronionego po-
pełnionego nieumyślnie, a tym samym warunkuje bezprawność określone-
go zachowania oskarżonego, to wagę i znaczenie naruszonych reguł
ostrożności, także stopień ich naruszenia, należy postrzegać, w kontekście
wszystkich przesłanek wskazanych w art. 115 § 2 k.k., jako dominujące w
ocenie stopnia społecznej szkodliwości takiego czynu.
Przechodząc na grunt przedmiotowej sprawy przypomnieć należy, że
decydując się na uznanie, iż zarzucony oskarżonemu czyn nacechowany
jest znikomym stopniem społecznej szkodliwości, sąd odwoławczy wskazał
w uzasadnieniu swojego orzeczenia, że nie przeciwstawia się temu ani cha-
rakter zarzuconego czynu ani zaistniały skutek, którego – jak zaznaczono –
nie zbagatelizowano. Oznacza to, że Sąd Okręgowy w L. nie pominął ani
charakteru naruszonego zachowaniem oskarżonego dobra, ani szkody po-
strzeganej przez pryzmat zaistniałego skutku. Odmienne stanowisko wyra-
6
żone w kasacji Prokuratora Okręgowego w L. nie znajduje więc uzasadnie-
nia. W rozważaniach sądu odwoławczego pominięto natomiast całkowicie
zarówno rodzaj naruszonych przez oskarżonego reguł ostrożności, jak i
stopień ich naruszenia. W zwięzłych wywodach odnoszących się do oceny
stopnia społecznej szkodliwości czynu okoliczności te nie zostały poddane
jakiemukolwiek wartościowaniu, choć brano je pod uwagę, odnosząc się do
podnoszonego w apelacji zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych. W uza-
sadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzono przecież, że „(...) oskarżony
uruchamiając w takich okolicznościach koparkę i opuszczając pług nie za-
chował ostrożności wynikającej już z elementarnych zasad obowiązujących
każdego użytkownika pojazdów mechanicznych, nie mówiąc już o tak cięż-
kim pojeździe jaki wówczas obsługiwał. (...) Z całą pewnością takie zacho-
wanie oskarżonego było sprzeczne z podstawowymi regułami bezpieczeń-
stwa pracy i pozostaje, co trafnie przyjął Sąd Rejonowy, w związku przy-
czynowym z zaistniałym później tragicznym skutkiem, który oskarżony po-
winien był przewidzieć”.
Zgodzić się należy ze skarżącym, że sąd odwoławczy z obrazą art.
115 § 2 k.k. uznał za okoliczności wpływające na ocenę stopnia społecznej
szkodliwości czynu i rzutujące w konsekwencji na uznanie, iż nacechowany
jest on znikomą szkodliwością, przyczynienie się do zaistnienia skutku
przez samego pokrzywdzonego oraz złą organizację pracy, postrzeganą
jako przyczynienie się pracodawcy. Zachowanie pokrzywdzonego, pojmo-
wane jako przyczynienie się przez niego do powstania skutku oraz przy-
czynienie się pracodawcy, nie należą do zamkniętego katalogu okoliczności
decydujących o stopniu społecznej szkodliwości czynu, nie mogły więc być
brane za podstawę oceny tego stopnia. Zgodnie z art. 53 § 2 k.k. okolicz-
ności tego rodzaju mogą i powinny mieć stosowny wpływ na wymiar kary
(por. przywoływany już wyrok SN z dnia 19 października 2004 r.).
7
W konsekwencji powyższych rozważań należało uchylić zaskarżony
wyrok, a sprawę przekazać Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego roz-
poznania w postępowaniu odwoławczym. W ponowionym postępowaniu
sąd odwoławczy będzie zobowiązany do respektowania poczynionych
uwag odnoszących się zwłaszcza do rozumienia art. 115 § 2 k.k. oraz wagi
poszczególnych elementów rzutujących na ocenę stopnia społecznego nie-
bezpieczeństwa czynu.