Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 marca 2006 r., III CSK 143/05
1. Artykuł 108 ust. 5 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.) nie
dotyczy spraw pomiędzy organizacją zbiorowego zarządzania a operatorem
sieci kablowych o zapłatę odszkodowania za bezprawne reemitowanie
utworów objętych zarządzaniem organizacji oraz spraw o zapłatę
wynagrodzenia za reemisję takich utworów na podstawie licencji ustawowej.
2. Twórcom utworów literackich i muzycznych stworzonych do utworu
audiowizualnego lub w nim wykorzystanych, których prawa reprezentuje
Stowarzyszenie Autorów "ZAiKS", przysługuje wynagrodzenie od operatorów
sieci kablowych za reemisję ich utworów w ramach utworu audiowizualnego
(art. 70 ust. 2 pkt 3 i ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i
prawach pokrewnych, jedn. tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.).
Sędzia SN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów "ZAiKS" z
siedzibą w W., Dyrekcji Okręgowej w K. przeciwko Telewizji Kablowej "D.", sp. z
o.o. w G. o zapłatę, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 28 lutego
2006 r. skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie
z dnia 22 czerwca 2005 r.
oddalił skargę kasacyjną i zasądził od strony pozwanej na rzecz strony
powodowej kwotę 5400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 22 czerwca 2005 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie
oddalił apelację pozwanej Telewizji Kablowej „D.", sp. z o.o. w R. od wyroku Sądu
Okręgowego w Radomiu zasądzającego od strony pozwanej na rzecz powodowego
Stowarzyszenia Autorów „ZAIKS" w W., Dyrekcji Okręgowej w K. kwotę 559 241,16
zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 grudnia 2003 r. tytułem odszkodowania za
bezprawne reemitowanie w okresie od dnia 1 maja do dnia 7 października 2003 r.
programów telewizyjnych i naruszenie majątkowych praw autorskich twórców,
których prawami zarządza strona powodowa, oraz wynagrodzenia za reemitowanie
programów telewizyjnych zawierających utwory tych twórców w okresie od dnia 8
do dnia 31 października 2003 r.
Sądy ustaliły, że strona powodowa jest organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi i prawami pokrewnymi w rozumieniu art. 104 ust. 1 ustawy z
dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z
2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm. – dalej: "Pr.aut.") i na podstawie art. 104 ust. 3 tej
ustawy uzyskała zezwolenie Ministra Kultury i Sztuki upoważniające ją m.in. do
zarządzania prawami autorskimi do utworów słownych, muzycznych, słowno-
muzycznych, choreograficznych i pantomimicznych oraz prawami do tych utworów
(poza pantomimicznymi) w utworze audiowizualnym na polu obecnie określanym
jako reemisja w sieciach kablowych. Strona pozwana jest operatorem sieci telewizji
kablowej i reemituje programy telewizyjne składające się m.in. z utworów
muzycznych, słowno-muzycznych, choreograficznych, pantomimicznych, a także
utwory audiowizualne zawierające powyższe utwory jako tzw. dzieła wkładowe.
Strony łączyła umowa o reemisję programów telewizyjnych zawarta w dniu 1
stycznia 1999 r., ustalająca wynagrodzenie autorskie w wysokości 3,5%
przychodów z abonamentów oraz innych przychodów uzyskanych w związku z
prowadzoną działalnością, określone w tabelach wynagrodzeń za korzystanie z
utworów lub artystycznych wykonań, opracowanych przez stronę powodową i
zatwierdzonych przez Komisję Prawa Autorskiego. Strona pozwana wypowiedziała
tę umowę ze skutkiem na dzień 30 kwietnia 2003 r. i od dnia 1 maja 2003 r.
reemitowała w sieciach kablowych programy telewizyjne bez umowy z jakąkolwiek
organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, przekazując na konto
strony powodowej z tytułu reemisji utworów przez nią chronionych jedynie kwoty
odpowiadające wynagrodzeniu obliczonemu według stawki 0,3% uzyskiwanych
wpływów brutto, które strona powodowa kwitowała jako zaliczki na poczet
należnego jej wynagrodzenia. W rozpoznawanej sprawie dochodziła reszty
wynagrodzenia za okres od dnia 1 maja do dnia 7 października 2003 r. na
podstawie art. 79 ust. 1 Pr.aut., a za okres od dnia 8 do dnia 31 października 2003
r. na podstawie art. 24 ust. 4 Pr.aut., wyliczając je od stawek 3,5% przychodów z
abonamentów i uwzględniając wpłacone kwoty. Stawka taka była stosowana w
umowach z innymi operatorami sieci telewizji kablowych za reemisję utworów
objętych zarządzaniem strony powodowej. W toku procesu, w dniu 17 marca
2004 r., Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wydał orzeczenie
uchylające decyzję Ministra Kultury, stwierdzającą niedopuszczalność wniesienia
odwołania od orzeczenia zatwierdzającego sporządzone przez stronę powodową
tabele wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań.
Sądy obu instancji nie podzieliły zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej i
właściwości Komisji Prawa Autorskiego do rozpoznania sporu, stwierdzając, że spór
nie dotyczy stosowania tabel wynagrodzenia autorskiego ani zawarcia umowy
licencyjnej, a zatem nie ma zastosowania art. 108 ust. 5 Pr.aut. Wskazały, że do
dnia 7 października 2003 r. obowiązywały przepisy Prawa autorskiego zezwalające
na reemisję programów telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy zawartej
przez operatora sieci kablowych z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi, a więc reemitowanie programów bez umowy w okresie od dnia
1 maja do dnia 7 października 2003 r. stanowiło bezprawne korzystanie z
majątkowych praw autorskich, uzasadniające zasądzenie odszkodowania
przewidzianego w art. 79 ust. 1 Pr.aut. Od dnia 8 października 2003 r. do dnia 30
kwietnia 2004 r. przywrócona została licencja ustawowa na reemisję takich
programów i ich reemitowanie przez stronę pozwaną w okresie od dnia 8 do dnia 31
października 2003 r. było legalne, jednak zgodnie z art. 42 ust. 4 Pr.aut. wymagało
zapłacenia uprawnionym wynagrodzenia za pośrednictwem właściwej organizacji
zbiorowego zarządzania prawami autorskim. Za organizację taką Sądy uznały
stronę powodową, zgodnie z domniemaniem wynikającym z art. 105 Pr.aut.,
wskazując na zakres zezwolenia udzielonego przez Ministra Kultury i stwierdzając,
że strona powodowa jest legitymowana do dochodzenia zarówno odszkodowania
na podstawie art. 79 ust. 1, jak i wynagrodzenia na podstawie art. 24 ust. 4 Pr.aut.
Uznały, że strona pozwana nie wykazała, by inna organizacja zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi o takim samym zakresie działania powołała się
wobec niej na swoje prawa do tych samych utworów w okresie, którego dotyczy
spór, a fakt, że strona pozwana zawarła w dniu 1 października 2004 r. umowę o
reemisję programów telewizyjnych ze Stowarzyszeniem Filmowców Polskich nie ma
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy zarówno ze względu na okres, jakiego umowa
ta dotyczy, jak również inny zakres zarządzania prawami autorskimi przysługujący
Stowarzyszeniu Filmowców Polskich i stronie powodowej. Zdaniem Sądów,
Stowarzyszenie Filmowców Polskich zarządza prawami do reemisji utworów
audiowizualnych jako całości, natomiast strona powodowa zarządza prawami
autorów dzieł muzycznych, słownych, słowno-muzycznych, choreograficznych, a
także prawami do takich dzieł jako utworów wkładowych do dzieła audiowizualnego,
za które ich twórcom przysługuje oddzielne wynagrodzenie na podstawie art. 69 i
art. 70 ust. 2 Pr.aut., niezależnie od wynagrodzenia przysługującego producentowi
za reemisję całego utworu audiowizualnego. Rozważając wysokość dochodzonego
wynagrodzenia, Sądy obu instancji stwierdziły, że wobec zaskarżenia tabel
wynagrodzenia podstawę jego ustalenia stanowi art. 110 Pr.aut. Uznały, że
wskazana przez stronę powodową jako podstawa żądanych kwot stawka 3,5%
przychodów z abonamentów nie jest ani dowolna, ani wygórowana, gdyż w
spornym okresie była stosowana powszechnie w umowach powoda z innymi
operatorami telewizji kablowej, a także przez zagraniczne organizacje zbiorowego
zarządzania. Uzgodniły ją też strony w łączącej je umowie, a strona pozwana nie
wykazała, że w późniejszym okresie zmienił się sposób lub zakres wykorzystywania
przez nią utworów chronionych przez powoda.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach wskazanych w art. 3983
§ 1
k.p.c. strona pozwana zarzuciła błędną wykładnię art. 211
ust. 1 Pr.aut., pomijającą
art. 70 ust. 1 Pr.aut. Zarzuciła także błędną wykładnię art. 70 ust. 2 pkt. 3 Pr.aut.
przez przyjęcie, że w użytym w tym przepisie pojęciu „nadawanie utworu w telewizji
lub przez inne środki publicznego udostępniania" mieści się reemisja. W ramach
drugiej podstawy zarzuciła naruszenie art. 379 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 211
ust.
2 i art. 108 ust. 5-6 Pr.aut., prowadzące do nieważności postępowania oraz
naruszenie art. 110 Pr.aut. przez jego niezastosowanie w wyniku pominięcia
wskazanych w nim kryteriów ustalania wysokości wynagrodzenia, w szczególności
zakresu rzeczywiście wykorzystywanego przez pozwanego repertuaru
znajdującego się w zbiorowym zarządzie powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest uzasadniony najdalej idący zarzut nieważności postępowania z
powodu niedopuszczalności drogi sądowej. Przepis art. 108 ust. 5 Pr.aut. poddaje
pod rozstrzygnięcie Komisji Prawa Autorskiego spory dotyczące stosowania tabel
wynagrodzeń za korzystanie z utworów lub artystycznych wykonań objętych
zbiorowym zarządzaniem oraz spory związane z zawarciem umowy o reemisję
między operatorami sieci kablowych a organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi (art. 211
ust. 1 Pr.aut.). W odniesieniu do tych sporów
obowiązkowe jest wyczerpanie drogi postępowania przed Komisją; dopiero po jej
rozstrzygnięciu strona niezadowolona może wnieść powództwo do sądu
okręgowego (art. 108 ust. 7). Taka regulacja prowadzi do przejściowej
niedopuszczalności drogi sądowej w sprawach objętych hipotezą art. 108 ust. 5
Pr.aut. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 24 sierpnia 2005 r., II
CK 41/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 126) i z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK 42/05
(nie publ.), omawiane przepisy, jako ograniczające dopuszczalność drogi sądowej,
powinny być wykładane ściśle. Przez „spory związane ze stosowaniem tabel"
należy rozumieć spory związane z zastosowaniem konkretnej stawki określonej w
zatwierdzonej już tabeli, a przez „spory związane z zawarciem umowy" sytuacje, w
których umowa nie została jeszcze zawarta, a między organizacją zbiorowego
zarządzania i operatorem sieci kablowej powstał spór co do obowiązku jej zawarcia.
Stanowisko to należy podzielić. Taka wykładnia wskazanego przepisu zgodna
jest z jego brzmieniem, a także z celem, którym było zrealizowanie w polskim
prawie autorskim dyrektywy nr 93/83 Rady Wspólnot Europejskich z dnia 27
września 1993 r. w sprawie koordynacji określonych przepisów prawa autorskiego
oraz praw pokrewnych w odniesieniu do przekazu satelitarnego i
rozpowszechniania kablowego (Dz.U.UE. L. 93.248.15 ze zm.), przewidującej
pośrednictwo niezależnego i bezstronnego organu w negocjacjach i sporach w
przypadku trudności z zawarciem porozumienia o reemisję pomiędzy operatorami
sieci kablowych a organizacją zbiorowego zarządzania. Celem tej regulacji było
także poddanie osądowi wyspecjalizowanego organu kwestii związanych z
zawarciem takich umów oraz związanych z wynagrodzeniem w zakresie
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Nie podlegają natomiast art. 108 ust. 3 Pr.aut. spory pomiędzy organizacją
zbiorowego zarządzania a operatorem sieci kablowych o zapłatę odszkodowania
przewidzianego w art. 79 ust. 1 Pr.aut. za bezprawne reemitowanie utworów
objętych zarządzaniem organizacji ani spory o zapłatę na podstawie art. 24 ust. 4
Pr.aut. wynagrodzenia za reemisję takich utworów w związku z licencją ustawową.
Z tych przyczyn spór rozpoznawany w sprawie pozostaje poza zakresem regulacji
art. 108 ust. 5 Pr.aut., co sprawia, że zarzut niedopuszczalności drogi sądowej jest
nieuzasadniony. (...)
W okresie objętym sporem do dnia 7 października 2003 r. obowiązywał art. 21
ust. 3 Pr.aut. zezwalający operatorom sieci kablowych na reemitowanie w tych
sieciach utworów nadawanych w programach organizacji radiowych i telewizyjnych
wyłącznie na podstawie umowy zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi. Od dnia 7 października 2003 r. weszła w życie zmiana Prawa
autorskiego (obowiązująca do dnia 1 maja 2004 r.), która przywracała w art. 24 ust.
4 tzw. licencję ustawową, zezwalając operatorom sieci kablowych na reemitowanie
utworów nadawanych przez inne organizacje radiowe lub telewizyjne na danym
obszarze, jeżeli rozpowszechnianie w sieciach kablowych miało charakter
równoczesny i integralny z nadaniem pierwotnym. Uprawnionym do utworów
przysługiwało prawo do wynagrodzenia, które powinno być uiszczane odpowiedniej
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Bezsporne jest, że strona
pozwana nie zawarła w tym okresie umowy o reemisję z żadną organizacją
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi ani nie płaciła żadnej organizacji
wynagrodzenia za korzystanie z utworów na polu reemisji, a jedynie wpłacała
zaliczkowo na rzecz strony powodowej kwoty stanowiące 0,3% wpływów z
abonamentów. Prawidłowo zatem Sądy obu instancji stwierdziły, że w okresie od
dnia 1 maja do dnia 7 października 2003 r. reemitowanie przez stronę pozwaną
programów telewizyjnych było bezprawne, co rodzi skutki przewidziane w art. 79
ust. 1 Pr.aut., a od dnia 8 do dnia 31 października 2003 r. opierało się na licencji
ustawowej, ale naruszało przepis art. 24 ust.4 Pr.aut., nie respektowało bowiem
obowiązku wypłaty uprawnionym stosownego wynagrodzenia.
Zarówno zawarcie umowy o zgodę na reemisję programów telewizyjnych, jak i
wypłacanie wynagrodzenia uprawnionym za takie korzystanie z ich praw autorskich
odbywa się za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania w
rozumieniu art. 104 Pr.aut., której, zgodnie z art. 105 ust. 1 tego prawa, przysługuje
domniemanie legitymacji procesowej w odniesieniu do pól eksploatacji objętych jej
zbiorowym zarządzaniem. Na domniemanie to nie można się powoływać tylko
wówczas, gdy do tego samego utworu lub artystycznego wykonania rości sobie tytuł
więcej niż jedna organizacja zbiorowego zarządzania. W rozpoznawanej sprawie
strona pozwana zakwestionowała legitymację czynną strony powodowej,
wskazując, że nie reprezentuje ona praw producentów, którym zgodnie z art. 70 ust.
1 Pr.aut. służą wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji utworów
audiowizualnych, a także do eksploatacji w ich ramach utworów stworzonych lub już
istniejących i wykorzystanych w utworze audiowizualnym.
Odnosząc się do tego zarzutu trzeba wskazać, że reemisja programów
telewizyjnych polega na rozpowszechnianiu przez inny podmiot niż pierwotny
nadawca, drogą przejmowania w całości i bez zmian programu organizacji
telewizyjnej, oraz równoczesnym i integralnym przekazywaniu tego programu do
powszechnego odbioru (art. 6 ust. 5 Pr.aut.). Oznacza to, że strona pozwana,
reemitując programy telewizyjne w całości i bez zmian, reemituje nie tylko utwory
audiowizualne w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz również oddzielnie nadawane
utwory muzyczne, słowne, słowno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
których autorskie prawa majątkowe twórców reprezentuje bez wątpienia strona
powodowa, legitymowana w tym zakresie na podstawie art. 21 ust. 3 (obecnie art.
211
ust. 1 Pr.aut.) do zawierania umów o reemisję takich utworów i dochodzenia
wynagrodzenia dla ich twórców za wykorzystanie dzieł na tym polu eksploatacji (art.
8, 17, 41, 43 i 104 ust. 1 Pr.aut.). Przepis art. 70 ust. 1 Pr.aut. odnosi się jedynie do
utworów audiowizualnych jako całości i zawiera domniemanie, że producent takiego
utworu nabywa na mocy umowy o stworzenie utworu albo umowy o wykorzystanie
już istniejącego utworu wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji tych utworów w
ramach utworu audiowizualnego jako całości. Domniemanie to ma na celu
zagwarantowanie producentowi swobody eksploatacyjnej w odniesieniu do utworów
audiowizualnych oraz ułatwienie obrotu takimi utworami, które są dziełami wielu
współtwórców (art. 69 Pr.aut.). Zawarcie umowy na eksploatację utworu
audiowizualnego z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
producentów utworów audiowizualnych (np. ze Stowarzyszeniem Filmowców
Polskich) oznacza jedynie uzyskanie licencji na eksploatację takiego utworu jako
całości oraz zawartych w nim tzw. utworów wkładowych, których dotyczy
domniemanie przewidziane w art. 70 ust. 1. Organizacja taka reprezentuje autorskie
prawa majątkowe producenta utworu audiowizualnego, w tym także jego prawa
wynikające z reemisji utworu. Jednakże zgodnie z art. 70 ust. 2, nabycie przez
producenta utworu audiowizualnego wyłącznych praw majątkowych do dzieł
stworzonych lub wykorzystanych w tym utworze nie pozbawia wymienionych w
powyższym przepisie twórców tzw. dzieł wkładowych prawa do odrębnego
wynagrodzenia. Twórcami tymi są m.in. twórcy utworów literackich i muzycznych
stworzonych do utworu audiowizualnego lub już istniejących i w nim
wykorzystanych. Prawa tych twórców reprezentuje strona powodowa, legitymowana
na podstawie domniemania z art. 105 Pr.aut. do dochodzenia wynagrodzenia za
wykorzystanie w ramach eksploatacji utworu audiowizualnego ich dzieł
wkładowych.
Wbrew stanowisku strony pozwanej, domniemań zawartych w art. 70 ust. 1 i w
art. 105 ust. 1 Pr.aut. nie można sobie przeciwstawiać, odnoszą się bowiem do
innych płaszczyzn. Pierwsze dotyczy nabycia przez producenta – i jego następców
prawnych, w tym organizację zbiorowego zarządzania reprezentującą producentów
– wyłącznych praw majątkowych do eksploatacji, w ramach utworu
audiowizualnego, tzw. dzieł wkładowych, o których mowa w tym przepisie, a drugie
dotyczy domniemania reprezentowania przez określoną organizację zbiorowego
zarządzania praw autorów dzieł wkładowych do wynagrodzenia określonego w art.
70 ust. 2 Pr.aut. Dlatego nie można przeciwstawiać domniemania prawa
producenta i jego następców prawnych do utworu audiowizualnego i dzieł
wkładowych domniemaniu prawa organizacji zbiorowego zarządzania do
dochodzenia wynagrodzenia twórców w zakresie określonym w art. 70 ust. 2.
Kasacyjny zarzut naruszenia art. 70 ust. 1 Pr.aut. oraz art. 6 k.c. jest więc
bezzasadny, pomijając to, że bez powołania zarzutu naruszenia art. 105 ust. 1
Pr.aut. jest on także bezskuteczny.
Dodatkowo trzeba wskazać, że strona pozwana w objętym sporem okresie nie
zawarła umowy z żadną organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi
ani nie płaciła żadnej innej organizacji należności za korzystanie z utworów, także
audiowizualnych. Nie wykazała również, że inna organizacja, poza powodową,
rościła sobie wobec niej tytuł do jakiegokolwiek utworu. Przeciwstawianie prawom
strony powodowej realizowanym w tym procesie praw Stowarzyszenia Filmowców
Polskich zarządzającego prawami producentów i reżyserów filmowych jest
pozbawione jakichkolwiek podstaw ze względu na inny zakres zarządu prawami
autorskimi obu tych organizacji oraz dlatego, że w okresie objętym pozwem
Stowarzyszenie Filmowców Polskich nie rościło sobie tytułu do utworów, do których
prawa reprezentuje strona powodowa. Zawarcie w 2004 r. przez stronę pozwaną i
to Stowarzyszenie umowy dotyczącej reemisji utworów audiowizualnych nie może
odnieść skutku w stosunku do praw strony powodowej dochodzonych w tym
procesie, a więc bez znaczenia jest, że obejmuje ono także wcześniejszy okres
korzystania przez pozwaną z utworów audiowizualnych.
Przechodząc do zarzutu naruszenia art. 70 ust. 2 pkt 3 Pr.aut. trzeba
stwierdzić, że przepis ten, stanowiący łącznie z art. 70 ust. 3 podstawę dochodzenia
przez organizację zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórców utworów
literackich i muzycznych, wykorzystanych w utworze audiowizualnym,
wynagrodzenia dla tych twórców za publiczne udostępnianie utworu
audiowizualnego, nie wymienia odrębnie prawa do wynagrodzenia dla wskazanych
w nim współtwórców za reemisję dzieła audiowizualnego. W związku z tym w
literaturze prezentowane są dwa poglądy. Według jednego, taka regulacja
przesądza, że wymienionym w art. 70 ust. 2 autorom dzieł wykorzystanych lub
stworzonych do dzieła audiowizualnego nie należy się wynagrodzenie za reemisję
utworu audiowizualnego, przepis ten jest bowiem przepisem szczególnym,
wymieniającym wyczerpująco pola eksploatacji utworu audiowizualnego, za które
twórcom w nim wskazanym należą się tantiemy. Skoro zatem nie wymienia
reemisji, która jest osobnym, zdefiniowanym polem eksploatacji utworu, nie można
przyjąć, że pojęcie to mieści się w zawartym w art. 70 ust. 2 pkt. 3 określeniu
„nadawania utworu w telewizji lub przez inne środki publicznego udostępnienia
utworu". W konsekwencji przyjmuje się, że za reemisję utworu audiowizualnego i
dzieł w nim wykorzystanych lub do niego stworzonych należy się wynagrodzenie
tylko producentowi utworu audiowizualnego, jeżeli zgodnie z domniemaniem
przewidzianym w art. 70 ust. 1 nabył wyłączne prawa majątkowe do eksploatacji
tzw. utworów wkładowych wymienionych w tym przepisie. Twórcom tych dzieł nie
należy się osobne wynagrodzenie za reemisję, wobec czego powinni oni w
umowach z producentem o stworzenie utworu lub wykorzystanie go w utworze
audiowizualnym wyłączyć to pole eksploatacji albo zapewnić sobie wynagrodzenie
za reemisję od producenta.
Według drugiego poglądu, zgodnie z art. 8 i art. 17 Pr.aut., twórca jest
uprawniony do wynagrodzenia za korzystanie z jego utworu na wszystkich polach
eksploatacji, jedynie przykładowo wymienionych w art. 50 Pr.aut. Jednym z tych pól
jest reemisja utworu, która rozszerza krąg odbiorców, a korzystającym z utworu
operatorom kablowym przynosi wymierne zyski. Prawa do utworu audiowizualnego
służą jego współtwórcom, w tym twórcom tzw. dzieł wkładowych. Domniemanie
przejścia tych praw na producenta, zawarte w art. 70 ust. 1 Pr.aut., kształtuje
pozycję producenta do całości utworu audiowizualnego i zapewnia mu wyłączne
prawo eksploatacji takiego utworu, nie pozbawia jednak twórców dzieł wkładowych
prawa do wynagrodzenia także za reemisję utworów w ramach utworu
audiowizualnego. Zgodnie z art. 70 ust. 3., znowelizowanym w 2000 r.,
wynagrodzenie dla twórców przewidziane w art. 70 ust. 2 wypłaca nie producent,
lecz korzystający z utworu audiowizualnego, którym przy reemisji telewizyjnej jest
operator sieci kablowych. Fakt, że art. 70 ust. 2 nie wymienia oddzielnie prawa
współtwórców do wynagrodzenia z tytułu reemisji kablowej wynika z braku
synchronizacji kolejnych zmian Prawa autorskiego. Przed nowelizacją tego Prawa
dokonaną ustawą z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. Nr 197, poz. 1662 ze zm.), która
wprowadziła odrębne rozumienie pojęć „nadawanie" i „reemisja", obowiązywał
znowelizowany w 2000 r. art. 70 ust. 1 i 3, zawierający w ust. 2 pkt 3 niezmienione
do chwili obecnej pojęcie „nadawanie", obejmujące w czasie, gdy przepis ten był
ustanawiany, wszelkie formy nadawania utworu – przewodowe i bezprzewodowe.
Dlatego zwolennicy drugiego poglądu uważają, że wprowadzenie w takiej sytuacji w
wyniku nowelizacji z 2002 r. rozróżnienia pojęć „nadawanie" i „reemisja" nie
zmieniło kręgu uprawnionych do wynagrodzenia z tytułu reemisji utworów
audiowizualnych. Przez użyte w art. 70 ust. 2 pkt. 3 Pr.aut. pojęcie „nadawanie
utworu w telewizji lub przez inne środki publicznego udostępniania utworu" należy
zatem rozumieć także reemisję utworu w telewizji kablowej, za którą twórcom
utworów literackich lub muzycznych, stworzonych do dzieła audiowizualnego lub w
nim wykorzystanych, należy się wynagrodzenie w postaci tantiem, które
zobowiązany jest uiszczać operator kablowy na rzecz organizacji zbiorowego
zarządzania prawami autorskimi do takich dzieł.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 stycznia 2004 r., III CK 282/02 (nie publ.)
stwierdził, że nie należy nadawać decydującego znaczenia wykładni językowej art.
70 ust. 2, używa on bowiem pojęć nakładających się na siebie. Z faktu, że nie
wymienia reemisji utworu audiowizualnego jako podstawy do dodatkowego
wynagrodzenia dla twórców tzw. dzieł wkładowych nie można wyprowadzać
wniosku, iż takie wynagrodzenie za reemisję nie przysługuje. Sąd Najwyższy uznał,
że o możliwości i częstotliwości korzystania z utworu audiowizualnego w sieci
kablowej decyduje nie producent tego utworu, lecz operator sieci, należy
opowiedzieć się za wykładnią zmierzającą do traktowania art. 24 ust. 3 Pr.aut. (a od
dnia 8 października 2003 r. do dnia 1 maja 2004 r. – art. 24 ust. 4 Pr.aut.) jako
samodzielnej podstawy do żądania wynagrodzenia także przez współtwórców
takiego dzieła za jego reemisję w telewizji kablowej. Skoro bowiem taka reemisja
jest niewątpliwie odrębnym polem eksploatacji utworu audiowizualnego, a z art. 70
nie wynika spójna logicznie interpretacja zapewniająca należytą ochronę praw
wszystkich twórców dzieła audiowizualnego, uzasadniony jest powrót do zasady
wyrażonej w art. 8 Pr.aut.
Należy podzielić stanowisko, że współtwórcom utworów stworzonych lub
wykorzystanych w utworze audiowizualnym przysługuje wynagrodzenie za reemisję
takiego utworu w telewizji kablowej. Wielokrotnie nowelizowane, niespójne przepisy
Prawa autorskiego muszą być wykładane z uwzględnieniem naczelnej zasady tego
Prawa, wyrażonej w art. 8 ust. 1 i art. 17, że prawa autorskie, w tym autorskie
prawa majątkowe przysługują twórcy i tylko jednoznaczny przepis ustawy może go
ich pozbawić. Szczególny przepis art. 70 ust. 1 Pr.aut., stwarzający domniemanie
przejścia ogółu praw autorskich do utworów wkładowych na producenta utworu
audiowizualnego, ma na celu ułatwienie obrotu prawami do takiego utworu i
zapewnienie producentowi szczególnej pozycji w stosunku do dzieła. Nie pozbawia
jednak jego współtwórców prawa do wynagrodzenia za korzystanie z utworu,
należnego od korzystającego, a nie od producenta. Wymienione w art. 70 ust. 2
Pr.aut. pola eksploatacji utworu audiowizualnego, za które twórcom utworów
wkładowych należy się wynagrodzenie, charakteryzują się tym, że użytkownicy
osiągają dochody z publicznego udostępniania utworu (pkt 1-3) albo nie muszą
ponosić wydatków związanych z osobistym korzystaniem z niego (pkt 4).
Użytkownicy zobowiązani do zapłaty wynagrodzenia osiągają zatem korzyści
finansowe w związku z korzystaniem z utworu i dlatego zobowiązani są do zapłaty
tantiem jego twórcom, niezależnie od wynagrodzenia płaconego na rzecz
producenta, od którego nabyli prawo do korzystania z utworu. W świetle
powyższych zasad sam fakt, że ustawodawca po kolejnej zmianie Prawa
autorskiego w 2002 r. nie wyszczególnił w art. 70 ust. 2 reemisji utworu
audiowizualnego w telewizji kablowej nie daje podstaw do takiej wykładni
wskazanych przepisów, która wyłączałaby prawo współtwórców dzieła
audiowizualnego do wynagrodzenia za reemisję w telewizji kablowej tego utworu.
Jest to niewątpliwie jedna z najbardziej dochodowych form „publicznego
udostępniania utworu", za które, zgodnie z art. 70 ust. 2 pkt. 3 Pr.aut., należy się
wynagrodzenie twórcom utworów stworzonych lub wykorzystanych w utworze
audiowizualnym. Pojęcie to nie jest zdefiniowane w art. 6 i jest na tyle ogólne, że
mieści w sobie także reemisję utworu w telewizji kablowej.
Z tych względów należy uznać, że art. 70 ust. 2 pkt 3 Pr.aut., wykładany
zgodnie z wyżej wskazanymi zasadami Prawa autorskiego, przyznaje twórcom
utworów literackich lub muzycznych, które stworzone zostały do utworu
audiowizualnego lub w nim wykorzystane i których prawa reprezentuje ZAIKS,
prawo do wynagrodzenia od operatorów sieci kablowych za reemisję ich utworów w
ramach utworu audiowizualnego. Nie doszło zatem w rozpoznawanej sprawie do
naruszenia omawianego przepisu. Stwierdzić przy tym trzeba, że regulacja w nim
zawarta dotyczy tylko sytuacji legalnego korzystania z utworu audiowizualnego, a
więc w rozpoznawanej sprawie odnosi się tylko do okresu od dnia 8 do dnia 31
października 2003 r., gdy strona pozwana miała podstawę prawną do reemisji
utworów audiowizualnych w postaci licencji ustawowej. W okresie wcześniejszym,
gdy od dnia 1 maja do dnia 7 października 2003 r. bezprawnie reemitowała takie
utwory, ich współtwórcom należy się odszkodowanie na podstawie art. 79 ust. 1 w
związku z art. 9 ust. 1 i art. 17 ust. 1 Pr.aut., a nie wynagrodzenie, o którym mowa
w art. 24 ust. 4 oraz w art. 70 ust. 2, określane według zasad przewidzianych w art.
109 i art. 110 Pr.aut. Przepis art. 110 Pr.aut. nie ma zatem w ogóle zastosowania
do określenia – na podstawie art. 79 ust. 1 Pr.aut. – odszkodowania za bezprawne
reemitowanie przez stronę pozwaną w okresie od dnia 1 maja do dnia 7
października 2003 r. utworów objętych zarządem strony powodowej.
Zgodnie z art. 79 ust. 1 Pr.aut., którego naruszenia skarżąca nie zarzuciła,
odszkodowanie to należy się w podwójnej, a w przypadku, gdy – jak w
rozpoznawanej sprawie – naruszenie było zawinione, w potrójnej wysokości
stosownego wynagrodzenia w chwili jego dochodzenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 25 marca 2004 r., II CK 90/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 66),
wynagrodzenie „stosowne" w rozumieniu tego przepisu to takie wynagrodzenie,
jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa majątkowe,
zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia.
Przyjęcie przez Sądy obu instancji, że byłoby to wynagrodzenie w wysokości
określonej w tabelach wynagrodzenia autorskiego sporządzonych przez stronę
powodową, których stawki przyjmowane były we wszystkich umowach o reemisję
zawieranych przez nią w spornym okresie, odpowiada temu kryterium.
Jak wskazano, określenie wynagrodzenia według zasad określonych w art.
110 Pr.aut. odnosi się w rozpoznawanej sprawie tylko do wynagrodzenia za okres
od dnia 8 do dnia 31 października 2003 r., kiedy obowiązywały zatwierdzone przez
Komisję Prawa Autorskiego tabele wynagrodzeń przyjmujące stawkę 3,5%
dochodów z abonamentu. Zgodnie z art. 109, postanowienia umowne mniej
korzystne dla twórców niż wynikałoby to z tabel, są nieważne, a ich miejsce zajmują
odpowiednie postanowienia tych tabel. Nie pozbawia strony powodowej prawa
żądania zasądzenia wynagrodzenia przy zastosowaniu stawek ze wskazanych
tabel okoliczność, że w okresie późniejszym sąd administracyjny dopuścił
możliwość zaskarżenia przez operatorów sieci kablowych orzeczenia o
zatwierdzeniu tabel, jak również fakt, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 24
stycznia 2006 r. uznał art. 108 ust. 3 w związku z art. 109 Pr.aut. za niezgodny z
Konstytucją, orzekając o utracie przez ten przepis mocy obowiązującej z dniem 1
września 2006 r. Oba te fakty nie dotyczą bowiem okresu objętego sporem, gdy
opracowane przez stronę powodową tabele wynagrodzeń obowiązywały zgodnie z
ówczesnym prawem i określone w nich stawki były powszechnie stosowane w
umowach zawieranych przez stronę powodową z innymi operatorami telewizji
kablowych. Określenie przy ich zastosowaniu wynagrodzenia w rozpoznawanej
sprawie za okres od dnia 8 do dnia 31 października 2003 r. odpowiada więc
zasadzie jednakowego traktowania przez organizację zbiorowego zarządzania
wszystkich korzystających na tym samym polu eksploatacyjnym z chronionych
przez nią utworów, a także uwzględnia osiągane przez stronę pozwaną wpływy z
reemisji oraz zakres i charakter korzystania przez nią z utworów chronionych przez
stronę powodową. Odpowiada zatem kryteriom wskazanym przez Sąd Najwyższy w
wyrokach z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1139/97 (OSNC 2000, nr 1, poz. 6) oraz z
dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 411/01 (OSNC 2004, nr 9, poz. 144). Jak
wskazano, zakres korzystania przez stronę pozwaną z utworów chronionych przez
powodowe Stowarzyszenie nie ogranicza się do utworów słownych, muzycznych,
słowno-muzycznych, choreograficznych i pantomimicznych w reemitowanych
programach, ale obejmuje także reemisję utworów literackich i muzycznych w
utworach audiowizualnych, co musi uwzględniać zasądzone wynagrodzenie. Strona
pozwana, kwestionując zastosowaną stawkę, nie uzasadniła, dlaczego jest ona
zawyżona ani nie wskazała żadnej innej stawki, według której powinno być
określone należne wynagrodzenie. Kasacyjny zarzut naruszenia art. 110 Pr.aut. nie
może być zatem uznany za skuteczny nie tylko dlatego, że został zgłoszony w
ramach drugiej podstawy kasacyjnej, lecz również dlatego, że jest nieuzasadniony
merytorycznie.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.