Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 marca 2006 r.
II UK 115/05
Podstawa wymiaru emerytury repatrianta nie może być ustalona według
jego zarobków uzyskanych za granicą przed przyjazdem do Polski.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie: SN Zbigniew Hajn, SA
Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 marca 2006 r. sprawy
z odwołania Mieczysława A. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w W. o wysokość emerytury, na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 grudnia 2004 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. decyzją z 18 stycznia 2002 r.
ustalił Mieczysławowi A. prawo do emerytury od 1 stycznia 2002 r., w najniższej wy-
sokości z braku podstawy wymiaru.
W odwołaniu ubezpieczony zarzucił, iż jako repatriant ma prawo do ustalenia
podstawy wymiaru emerytury z odpowiednim uwzględnieniem jego zarobków na
Białorusi.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu decyzję
organ rentowego uznał za prawidłową i odwołanie ubezpieczonego oddalił. Ustalił, że
ubezpieczony (urodzony 1 stycznia 1933 r.) jest repatriantem z Białorusi. W dniu 22
listopada 2001 r. uzyskał poświadczenie obywatelstwa polskiego na podstawie
ustawy z 9 listopada 2000 r. o repatriacji. Do 31 grudnia 2001 r. miał prawo do eme-
rytury z białoruskiej instytucji ubezpieczeniowej. Pozwany organ rentowy ustalił
ubezpieczonemu 45 lat, 7 miesięcy i 6 dni zatrudnienia na Białorusi w latach 1949-
99. Okresy te uznano jako składkowe na mocy art. 16 ust. 4 ustawy o repatriacji oraz
na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
2
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wobec niemożności ustalenia podstawy wy-
miaru organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę w najniższej wysokości na
podstawie art. 23 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyrokiem z 8 grudnia 2004 r. oddalił apelację
ubezpieczonego. Za prawidłowe uznał ustalenia i argumentację prawną Sądu pierw-
szej instancji. Podniósł również, że ubezpieczony nie posiada żadnego okresu ubez-
pieczenia w Polsce. Z mocy art. 22 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie został
wydany żaden akt prawny określający sposób obliczenia emerytury lub renty dla re-
patriantów. Obowiązujące rozporządzenie z 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegóło-
wych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent nie umożliwia ustalenia
emerytury w sposób proponowany przez ubezpieczonego.
Kasację ubezpieczony oparł na obu podstawach z art. 3931
k.p.c. Zarzucił na-
ruszenie prawa materialnego: 1) art. 15 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS, przez błędną wykładnię i przyjęcie, że wskazany w nim sposób wyli-
czenia emerytury nie może być odniesiony do sytuacji faktycznej ubezpieczonego, a
zwłaszcza, iż pojęcie „stosowania przepisów prawa polskiego” oznacza wyłączenie
możliwości przeliczenia okresów zatrudnienia za granicą według prawa polskiego w
celu określenia podstawy wymiaru emerytury; 2) art. 22 w związku z art. 23 tej
ustawy, przez jego zastosowanie i przyjęcie, iż w sytuacji ubezpieczonego nie można
ustalić podstawy wymiaru emerytury zgodnie z zasadami określonymi w ustawie „lub
w rozporządzeniu Rady Ministrów”, podczas gdy przepisy art. 22 w związku z art.
194 ustawy pozwalają na przyjęcie, że w sprawie mają zastosowanie przepisy rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z 9 marca 1984 r. w sprawie okresów zatrudnienia za gra-
nicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrudnienia,
wydanego na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin, a będącego odpowiednikiem art. 22 ustawy z
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.
Zarzut naruszenia przepisów postępowania kasacja odnosiła do: art. 378 § 1
k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., oraz art. 5 k.p.c. i 232 k.p.c.,
przez nieuwzględnienie wniosków ubezpieczonego i całkowicie pobieżne odniesienie
się do zaproponowanego przez niego sposobu obliczenia emerytury, które to uchy-
bienie „mogło” mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego podlega oddaleniu. Jej
zarzuty oparte są na założeniu, że zarobki ubezpieczonego uzyskiwane na Białorusi
mogą stanowić bazę do wyliczenia podstawy wymiaru przyznanej mu emerytury w
związku z repatriacją do kraju.
Przed oceną zarzutów kasacji odnoszących się do prawa materialnego, które
jurydycznie nie są trafne, należy wyjść od wskazania na podstawowe dla sprawy
przepisy art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm.; powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach) oraz art. 16 ust. 4
ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 53,
poz. 532 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o repatriacji) i stwierdzić, że przyjęte
w nich rozwiązania oparte są na tzw. fikcji prawnej. Pierwszy przepis stanowi, że
okresem składkowym jest okres zatrudnienia za granicą osób, które w tym czasie nie
były obywatelami polskimi, jeżeli powróciły do kraju po dniu 22 lipca 1944 r. i zostały
uznane za repatriantów. Drugi przepis stanowi, że decyzja o uznaniu za repatrianta
powoduje, iż przy ustalaniu jego prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych oraz
ich wysokości w Rzeczypospolitej Polskiej okresy zatrudnienia za granicą uwzględnia
się jako okresy składkowe. Faktycznie jednak repatriant przed przyjazdem do kraju,
w czasie zatrudnienia za granicą nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne w
kraju. Należy zwrócić na to uwagę, gdyż w tym zkaresie sytuacja repatrianta jest ko-
rzystniejsza niż obywatela polskiego, który wyjechał z kraju i pracował za granicą. W
przypadku wyjazdu obywatela polskiego do pracy za granicę okres zatrudnienia za
granicą uznawany jest za okres składkowy tylko wówczas, jeżeli w tym czasie były
opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce (art. 6 ust. 2 pkt 1d ustawy o
emeryturach i rentach oraz art. 2 ust. 2 pkt 1d ustawy z 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw, Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Brak składek w kraju eliminował
taki okres zatrudnienia za granicą jako okres składkowy i uniemożliwiał uwzględnie-
nie go w ustaleniu podstawy wymiaru emerytury według art. 15 ustawy o emerytu-
rach i rentach. Uznanie zatem repatriantowi okresów zatrudnienia za granicą jako
okresów składkowych na podstawie art. 16 ust. 4 ustawy o repatriacji, nie jest więc
równoznaczne z prawem do ustalenia podstawy wymiaru emerytury w oparciu o za-
robki uzyskiwane przed przyjazdem do kraju.
4
Myli się też kasacja, gdy twierdzi, że w sprawie winno mieć zastosowanie roz-
porządzenie Rady Ministrów z dnia 9 marca 1984 r. w sprawie okresów zatrudnienia
za granicą i zasad udzielania świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tego zatrud-
nienia (Dz.U. Nr 17, poz. 81 ze zm.) a to z tej przyczyny, że rozporządzenie to nie
obowiązuje od 1 stycznia 1999 r. Utraciło moc na podstawie art. 194 ustawy o eme-
ryturach i rentach, a to z tego względu, że materia objęta jego regulacją znalazła się
w ustawie o emeryturach i rentach. Inaczej mówiąc rozporządzenie to nie stanowi
przepisu wykonawczego do art. 22 tej ustawy. Do chwili obecnej nie zostało wydane
żadne rozporządzenie w oparciu o delegację z tego przepisu, stąd zastosowanie, w
zakresie niesprzecznym z ustawą o emeryturach i rentach, ma nadal obowiązujące
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych
zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz.U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 ze
zm.). Jednakże i te przepisy nie stanowią prawnego oparcia do przyjęcia żądania
ustalenia podstawy wymiaru emerytury repatrianta według jego zarobków uzyska-
nych za granicą przed przyjazdem do kraju. Przepisy te bowiem nie odnoszą się do
repatrianta, a tylko do sytuacji ubezpieczonego, który wyjechał za granicę i pracował
tam jako pracownik (§ 10 rozporządzenia z 1 kwietnia 1985 r.). Tak samo nie obej-
muje zarobków repatrianta uzyskanych przez niego przed przyjazdem do kraju roz-
porządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia eme-
rytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.). Zarobki te nie stanowiły podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w Polsce i dlatego nie były objęte
zakresem przedmiotowym tego rozporządzenia.
Prowadzi to do zasadniczego stwierdzenia w sprawie, że nie został naruszony
art. 15 ustawy o emeryturach i rentach, gdyż podstawę wymiaru emerytury ubezpie-
czonego może stanowić tylko podstawa składek na ubezpieczenie społeczne odpro-
wadzanych w kraju, a nie wynagrodzenie repatrianta uzyskane przezeń przed jego
przyjazdem do kraju, z którego odprowadzano składki do białoruskiej instytucji ubez-
pieczeniowej. Nieuprawnione jest także twierdzenie kasacji, że pojęcie przeciętnej
podstawy wymiaru składki według prawa polskiego w rozumieniu art. 15 ustawy o
emeryturach i rentach oznacza nakaz stosowania polskich przepisów, również w sto-
sunku do ubezpieczonego, który był zatrudniony wyłącznie za granicą, a nie to, że
wobec osób nieposiadających okresu zatrudnienia w Polsce nie może być stosowany
sposób ustalania podstawy wymiaru emerytury na mocy tego przepisu. Całkowicie
5
nietrafna jest argumentacja, że uzasadnia to § 6 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okre-
sów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania
(M.P. Nr 44, poz. 358), zgodnie z którym repatriantom wlicza się do okresu pracy
uprawniającego do nagrody okresy zatrudnienia za granicą na zasadach i warunkach
obowiązujących w kraju. Uprawnienie to realizuje się bowiem tylko w stosunku pracy
podjętym przez repatrianta po przyjeździe do kraju.
Funkcjonowanie polskiego systemu ubezpieczeń społecznych oparte jest na
zasadzie, że wysokość świadczenia emerytalnego (rentowego) zależy od udziału
ubezpieczonego w jego tworzeniu. Ubezpieczony, w tym repatriant, musi więc posia-
dać określony okres składkowy, który pozwoli ustalić mu podstawę wymiaru według
art. 15 ustawy o emeryturach i rentach. Dopiero wówczas może uzyskać dalsze
zwiększenie świadczenia zgodnie z art. 53 ust. 1 tej ustawy, wynikające z posiadania
okresów ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych). Ani ustawa o repatriacji, ani
ustawa o emeryturach i rentach nie dają natomiast podstawy do stwierdzenia, że
mimo braku składek na ubezpieczenie społeczne w kraju, należy repatriantom zali-
czyć - również na zasadzie fikcji - określoną wartość składek na ubezpieczenie spo-
łeczne. Przepisy ubezpieczenia społecznego mają charakter ściśle bezwzględnie
obowiązujący, co wyraża się między innymi w tym, że podstawa wymiaru świadcze-
nia nie może być ustalona w sposób dowolny. Każdorazowo podstawa wymiaru eme-
rytury i renty ma być ustalona w sposób pewny i konkretny, co powoduje nawet o
tym, że ubezpieczony, który nie udowodni wysokości swoich składek, może nie mieć
ustalonej podstawy wymiaru. Ta zasada przesądza, że bez znaczenia były zarzuty
procesowe kasacji. Ubezpieczonemu nie można bowiem było ustalić podstawy wy-
miaru polskiej emerytury na podstawie jego zarobków uzyskiwanych na Białorusi w
latach 1989-1998.
Podobne zagadnienie prawne było już przedmiotem uchwały Sądu Najwyż-
szego z 16 września 2004 r., III UZP 3/04 (OSNP 2005 nr 7, poz. 98), stwierdzającej,
że wysokość emerytury przysługującej repatriantowi, który nie był objęty ubezpiecze-
niem społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego, ustala się na podstawie
art. 23 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych.
Z tych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy art. 39312
k.p.c.
6
========================================