Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 kwietnia 2006 r.
II UK 180/05
Pracownikowi uspołecznionego zakładu pracy, który został ponownie w
nim zatrudniony na podstawie ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu
praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związ-
kową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze
zm.), okres pozostawania bez pracy wlicza się do okresów nieskładkowych, nie
więcej jednak niż w wymiarze 5 lat (art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 kwietnia
2006 r. sprawy z wniosku Jana F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w W. o wysokość kapitału początkowego, na skutek skargi kasacyjnej
organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 czerwca
2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację wnioskodawcy.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 27 czerwca 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w W., ustalając ubezpieczonemu Janowi F. wartość kapitału początkowego dla usta-
leniu wysokości emerytury, nie uwzględnił okresu od 11 grudnia 1982 r. do 3 wrze-
śnia 1989 r., wobec niepodlegania przez ubezpieczonego w tym okresie ubezpiecze-
niu społecznemu.
Wyrokiem z dnia 29 października 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu zmienił decyzję ZUS, w ten sposób, że zaliczył -
jako okres nieskładkowy - 5 letni okres niewykonywania przez ubezpieczonego pracy
2
przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych. Sąd wskazał, że
ubezpieczony był zatrudniony w Miejskim Przedsiębiorstwie Transportu i Sprzętu
Budowlanego w W. dwukrotnie: od 29 września 1978 r. do 10 listopada 1982 r. oraz
od 4 września 1989 r. do 31 października 1991 r. Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 10 maja 1983 r. zasą-
dzono na rzecz ubezpieczonego odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za je-
den miesiąc z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę w trybie
dyscyplinarnym. Wskutek rozwiązania stosunku pracy w związku z udziałem w akcji
protestacyjnej, ubezpieczony po dniu 10 listopada 1982 r. nigdzie nie mógł znaleźć
zatrudnienia, stąd od 1 stycznia 1984 r. do 31 grudnia 1989 r. rozpoczął działalność
rolniczą i podlegał ubezpieczeniu rolników. Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie
ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego, uznał, że sy-
tuacja prawna ubezpieczonego odpowiadała zakresowi przedmiotowemu określo-
nemu w art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych
osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, prze-
konania polityczne i religijne (Dz.U. Nr 32, poz. 172 ze zm.), oraz że wnioskodawca
został ponownie zatrudniony w Miejskim Przedsiębiorstwie Transportu i Sprzętu Bu-
dowlanego od dnia 4 września 1989 r. Na tej podstawie, zgodnie z art. 11 ustawy z
dnia 24 maja 1989 r., Sąd Okręgowy uwzględnił w części odwołanie wnioskodawcy,
zaliczając dla ustalenia kapitału początkowego - jako okres nieskładkowy - na mocy
art. 7 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.)
okres niewykonywania przez niego pracy w rozmiarze 5 lat określony w ustawie, od-
dalając odwołanie w pozostałym zakresie.
Sąd Apelacyjny, uznając zasadność apelacji ubezpieczonego, wyrokiem z
dnia 10 czerwca 2005 r. zmienił wyrok sądu pierwszej instancji i nakazał organowi
rentowemu przyjęcie do ustalenia kapitału początkowego jako okresu składkowego -
okresu pozostawania Jana F. bez pracy od 11 grudnia 1982 r. do 3 września 1989 r.
W ocenie Sądu drugiej instancji, ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z FUS pozwala dwojako zakwalifikować tego rodzaju okres: albo potrakto-
wać go jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt.6 (czasowe pozostawanie
bez pracy na obszarze Państwa Polskiego z powodu niemożności jej otrzymania lub
niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w tym okresy pobierania zasiłków z
funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bezrobotnych oraz zasiłków szkolenio-
3
wych wypłaconych z Funduszu Pracy), albo jako okres nieskładkowy na podstawie
art. 7 ust. 4 (niewykonywanie pracy w okresie przed dniem 4 czerwca 1989 r. na
skutek represji politycznych, w granicach do 5 lat). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, znane jest stanowisko traktujące - na gruncie art.
2 ust. 2 pkt 6 „ustawy o rewaloryzacji” - jako składkowe, okresy czasowego pozosta-
wania bez pracy z powodu niemożności jej otrzymania, w tym także w związku z
przekonaniami politycznymi, religijnymi albo w związku z przynależnością do związku
zawodowego, „a więc z przyczyn wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 24 maja 1989
r. w brzmieniu obowiązującym od 1 listopada 1989 r.” - tak w wyroku z dnia 4 paź-
dziernika 1995 r., II URN 41/95 (OSNAPiUS 1996 nr 8, poz. 121). Tym się kierując,
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok, uwzględniając odwołanie.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniósł organ rentowy i zarzucając
naruszenie prawa materialnego przez błędne zastosowanie przepisu art. 6 ust. 2 pkt
6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych polegające na przyjęciu, „że okres niewykonywania pracy przez ubez-
pieczonego od 11 grudnia 1982 r. do 3 września 1989 r. jest okresem składkowym
podlegającym uwzględnieniu przy obliczaniu jego kapitału początkowego, pomimo iż
kwestię zaliczania okresów niewykonywania pracy w okresie przed dniem 4 czerwca
1989 r. na skutek represji politycznych, w granicach do lat 5 reguluje przepis art. 7
pkt 4 ustawy”, wniósł o jego uchylenie i orzeczenie co do istoty sprawy przez Sąd
Najwyższy.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasa-
cyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw i jest związany ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. Stan faktyczny
sprawy jest między stronami niesporny. Jest niewątpliwe, że ubezpieczony nie wyko-
nywał pracy przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych. Sporne
pozostaje jaki okres z tego tytułu i w jaki sposób podlega zaliczeniu dla ustalenia
kapitału początkowego.
Wstępnie warto zauważyć, że zgodnie z art. 173 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS, kapitał początkowy służy ustaleniu wysokości hipotetycznej emerytury
na dzień 1 stycznia 1999 r. dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948
4
r., którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. (dzień wejścia w życie ustawy) opłacali
składkę na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek.
Kapitał początkowy ewidencjonowany jest na koncie ubezpieczonego i stanowi rów-
nowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 wymienionej
ustawy, zaś przy jego ustalaniu przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie
ustawy okresy składkowe, o których mowa w jej art. 6 i okresy nieskładkowe, o któ-
rych mowa w jej art. 7, w wymiarze nie większym niż określony w jej art. 5 ust. 2, a
więc nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Kapitał począt-
kowy można określić jako umowną kwotę stanowiącą równowartość opłaconych
składek na ubezpieczenie społeczne przed 1999 r., stanowiąca podstawę hipote-
tycznej emerytury za okresy składkowe i nieskładkowe osób ubezpieczonych do 31
grudnia 1998 r., gdyby od 1 stycznia 1999 r. nabyły do niej uprawnienia. Jest on obli-
czany dla każdego ubezpieczonego urodzonego po dniu 31 grudnia 1948r. i przed
dniem 1 stycznia 1999 r. opłacającego składkę na ubezpieczenie społeczne lub za
którego składkę tę opłacał płatnik składek, stanowiąc rodzaj rozliczenia z systemem
ubezpieczeń obwiązującym przed 1999 r.
Wnoszący kasację organ rentowy trafnie upatrywał naruszenia art. 6 ust. 2 pkt
6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, że okres
niewykonywania pracy przez wnioskodawcę od 11 grudnia 1982 r. do 3 września
1989 r. jest okresem składkowym, podlegającym uwzględnieniu przy obliczaniu ka-
pitału początkowego, pomimo że kwestię zaliczania okresów niewykonywania pracy
przed dniem 4 czerwca 1989 r. na skutek represji politycznych, reguluje art. 7 pkt 4
tej ustawy.
Uzasadniając swoje stanowisko i traktujące okres niewykonywania pracy
przez wnioskodawcę jako okres składkowy na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 6 ustawy,
Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepis ten jest odpowiednikiem art. 2 ust. 2 pkt 6
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), uznającego za składkowe okresy czasowego pozostawania bez pracy z powo-
du niemożności jej otrzymania lub niemożności podjęcia szkolenia zawodowego, w
tym okresy pobierania zasiłków z funduszu aktywizacji zawodowej, zasiłków dla bez-
robotnych oraz zasiłków szkoleniowych z Funduszu Pracy, powołując się na wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1995 r., II URN 41/95. Tymczasem w tezie
tego wyroku, odnoszącego się do zupełnie innej sytuacji faktycznej i prawnej, przy-
5
jęto, że orzeczenie sądu wydane w trybie przewidzianym przez ustawę z dnia 23 lu-
tego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowa-
nych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa polskiego (Dz.U. Nr 34,
poz. 149), stwierdzające nieważność wyroków określonych w tej ustawie, stanowi - w
postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe - podstawę do uznania okresu ta-
kiej represji za okres nieskładkowy. Już choćby z tych przyczyn stanowisko Sądu
Apelacyjnego nie może być uznane za trafne.
Wnioskodawca dochodził zaliczenia okresu pozostawania bez pracy od 11
grudnia 1982 r., do 3 września 1989 r., jako okresu składkowego, opierając się na
art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r., który stanowi, że okresy pozostawania
bez pracy po ustaniu stosunku pracy z osobą, o której mowa w art. 1 ustawy, wlicza
się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym również z
ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczony był niewątpliwie osobą represjonowaną,
o której mowa w art. 1 ustawy. Jako pracownik uspołecznionego zakładu pracy, z
którym stosunek pracy został rozwiązany w związku z prowadzeniem działalności
związkowej od sierpnia 1980 r., skorzystał z możliwości zgłoszenia gotowości podję-
cia pracy w tym samym zakładzie pracy i został ponownie zatrudniony od 4 września
1989 r., tak więc okres pozostawania przez niego bez pracy wlicza się do stażu
pracy także w zakresie uprawnień z ubezpieczenia społecznego, ale uprawnienie to
w przełożeniu na przepisy prawa, oznacza możliwość zaliczenia do okresów
nieskładkowych - „niewykonywania pracy w okresie przed dniem 4 czerwca 1989 r.
na skutek represji politycznych, nie więcej jednak niż 5 lat” - na podstawie art. 7 pkt 4
ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Z przytoczonej treści tego przepisu wynika wprost, że z okresu pozo-
stawania bez pracy zaliczeniu podlega jedynie okres 5 lat jako okres nieskładkowy.
Fakt, że w obowiązującej ustawie o emeryturach i rentach z FUS, odpowiednikiem
wskazanego przez Sąd Apelacyjny przepisu ustawy rewaloryzacyjnej jest art. 6 ust. 2
pkt 6, nie oznacza, że może zostać pominięty przepis szczególny - art. 7 pkt 4
ustawy, odnoszący się do sytuacji w jakiej znajdował się wnioskodawca.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy uznając, że kasacja ma usprawiedli-
wione podstawy, orzekł jak w sentencji w oparciu o art. 39816
k.p.c.
========================================