Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 kwietnia 2006 r.
II PK 287/05
Pracodawca może wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy
pracownikowi objętemu szczególną ochroną ze względu na członkostwo w za-
kładowej organizacji związkowej i upoważnienie do reprezentowania tej organi-
zacji wobec pracodawcy, nie tylko w ramach zwolnień grupowych, ale także
indywidualnych objętych ustawą z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 kwietnia 2006 r.
sprawy z powództwa Zenona A. przeciwko Nadleśnictwu „P.” w P. o przywrócenie
poprzednich warunków pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyro-
ku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 2
czerwca 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Głogowie wyrokiem z dnia 23 marca 2005 r. od-
dalił powództwo Zenona A. skierowane przeciwko Nadleśnictwu P. w P. w sprawie o
uznanie wypowiedzenia warunków pracy za bezskuteczne.
W uzasadnieniu Sąd Rejonowy stwierdził, iż zgodnie z treścią art. 32 pkt 1 w
związku z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) oraz art. 5 ust. 1, 3 i 4 w
związku z art. 1 i 10 ust. 1-3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasa-
2
dach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.) strona pozwana była uprawniona do
wypowiedzenia powodowi warunków pracy z zastosowaniem przepisu art. 38 k. p.,
bez obowiązku wykazywania, iż zaproponowane nowe warunki nie stanowią zmiany
na niekorzyść pracownika oraz z wyłączeniem obowiązku uzyskania zgody zakłado-
wej organizacji związkowej na dokonanie wypowiedzenia. Sąd pierwszej instancji
podkreślił, że w związku ze zmianami organizacyjnymi w Nadleśnictwie P. wypowie-
dzenie warunków pracy powodowi było zasadne i nie naruszało przepisów o wypo-
wiadaniu umów o pracę, bowiem powód nie spełniał wymaganego dla zajmowania
stanowiska strażnika leśnego kryterium w postaci zdanego egzaminu, o którym
mowa w § 9 ust. 1 załącznika nr 1 zarządzenia nr 45 Dyrektora Generalnego Lasów
Państwowych z dnia 28 kwietnia 1999 r.
Powyższy wyrok zaskarżył powód. Zarzucił błędne ustalenie stanu prawnego,
mającego wpływ na wydane orzeczenie przez niewłaściwą interpretację zarządzenia
nr 45 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 28 kwietnia 1999 r. oraz
przez błędną wykładnię przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników. Według powoda przepis § 9 ust. 8 zarządzenia Dyrektora Gene-
ralnego Lasów Państwowych umożliwiał zatrudnienie pracownika na stanowisku
strażnika leśnego bez obowiązku zdania egzaminu. Ponadto powód ma najwyższe
kwalifikacje zawodowe spośród strażników leśnych w Nadleśnictwie P. (posiada wy-
kształcenie wyższe leśne).
Z kolei uzasadniając zarzut błędnego zastosowania przepisów ustawy o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników powód stwierdził, iż nie mają one zastosowania, bo-
wiem odnoszą się wyłącznie do przypadków zwolnienia grupowego, które w sprawie
nie miało miejsca. Powód zarzucił, iż Sąd bezzasadnie pominął fakt dyskryminacji
powoda przez pracodawcę i jego nierówne traktowanie względem innych pracowni-
ków, nieuwzględnianie w przydziale szkoleń wynikające z przynależności powoda do
związków zawodowych.
Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Legnicy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił powo-
dowi poprzednie warunki pracy w Nadleśnictwie „P.” w P. Rozstrzygające znaczenie
Sąd ten przypisał faktom dotyczącym sytuacji związkowej powoda, że jest on człon-
3
kiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność 80", człon-
kiem Prezydium wiceprzewodniczącym Komisji Międzyzakładowej wyznaczonym do
prowadzenia negocjacji i podpisywania uzgodnień z pracodawcą zgodnie ze stano-
wiskiem Komisji lub Prezydium, wraz z przewodniczącym Komisji. W związku z peł-
nioną funkcją i uprawnieniami powód podlega szczególnej ochronie przed wypowie-
dzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę na mocy art. 32 ust. 3 i 4 ustawy o związ-
kach zawodowych. Przepisy art. 32 w związku z art. 34 wskazanej ustawy mają za-
stosowanie do międzyzakładowej organizacji związkowej. Na podstawie przepisu art.
32 ust. 1 pkt 2 ustawy o związkach zawodowych pracodawca bez zgody zarządu
zakładowej organizacji związkowej nie może zmienić jednostronnie warunków pracy
lub płacy na niekorzyść pracownika imiennie wskazanego uchwałą zarządu jako jego
członka lub z innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji
związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu
prawa pracy, z wyjątkiem gdy dopuszczają to odrębne przepisy.
Zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, pracodaw-
ca może wypowiedzieć warunki pracy i płacy pracownikom, o których mowa w ust. 2,
jeżeli z przyczyn określonych w ust. 1 nie jest możliwe dalsze ich zatrudnianie na
dotychczasowych stanowiskach pracy, nawet jeśli w okresie 30 dni zwolnieniu pod-
lega mniejsza liczba pracowników niż ta, którą art. 1 ustawy uznaje za cechującą
zwolnienie grupowe. W takim przypadku stosuje się art. 38 k. p. Odpowiednio do tre-
ści przepisu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. przesłanką uniemożliwia-
jącą dalsze zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku pracy może być wyłącznie
przyczyna niedotycząca danego pracownika. Dookreślając treść przepisu art. 10 ust.
3 o treść art. 10 ust. 2 ustawy Sąd drugiej instancji uznał, że pracodawca może wy-
powiedzieć warunki pracy i płacy tylko tym pracownikom, których stosunek pracy
podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem
lub rozwiązaniem, wobec których dopuszczalne jest wypowiedzenie stosunku pracy
w ramach grupowego zwolnienia. Dla wypowiedzenia warunków pracy pracownikowi,
którego stosunek pracy podlega z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie
przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem - według tego Sądu - konieczne jest, aby w
stosunku do takiego pracownika było możliwe wypowiedzenie mu umowy o pracę w
ramach zwolnienia grupowego.
4
Dla ustalenia czy taka możliwość zachodziła należało odnieść się do przepi-
sów art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 13 marca 2001 r., mających zastosowanie przy wy-
powiadaniu stosunków pracy w ramach zwolnienia grupowego pracownikom podle-
gającym z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie. Zgodnie z pkt 3-4 art. 5
ust. 5 tej ustawy w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy pracownikowi będącemu członkiem zarządu zakłado-
wej organizacji związkowej (pkt 3) lub będącemu członkiem zakładowej organizacji
związkowej, upoważnionemu do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy
albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu
prawa pracy (pkt 4), pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warun-
ki pracy i płacy. Z powyższego - według Sądu - wynika zatem, że w stosunku do po-
woda pracodawca nie mógłby w ramach zwolnień grupowych wypowiedzieć umowy
o pracę, a jedynie warunki pracy i płacy, co wyłącza zastosowanie w niniejszej spra-
wie przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami sto-
sunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w tym przede wszystkim art.
10 ust. 3 ustawy.
Wychodząc z takiej - jak to wyżej przedstawiono - interpretacji Sąd drugiej in-
stancji stwierdził, że strona pozwana zobowiązana była do zastosowania przepisów
ustawy o związkach zawodowych (art. 32 ust. 1 pkt 2), zobowiązujących do uzyska-
nia zgody organizacji związkowej w sytuacji jednostronnego wypowiedzenia powo-
dowi warunków pracy na jego niekorzyść. Ponadto powód jako jedyny ze strażników
leśnych zatrudnianych przez stronę pozwaną ma wykształcenie wyższe leśne, co
legitymuje go do zajmowania stanowiska strażnika, nie tylko ze względu na treść §
12 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 stycznia 2003 r. w sprawie stano-
wisk, stopni służbowych oraz zasad wynagradzania w służbie leśnej (Dz.U. Nr 11,
poz. 123), zgodnie z którym pracownicy zatrudnieni w Służbie Leśnej przed wejściem
w życie rozporządzenia, niespełniający wymagań kwalifikacyjnych określonych w
rozporządzeniu, zachowują dotychczas zajmowane stanowisko, ale również ze
względu na faktyczne wypełnienie przez niego wymagań kwalifikacyjnych określo-
nych w załączniku nr 2 rozporządzenia w postaci posiadania odpowiedniego wy-
kształcenia. Nie dotyczył natomiast powoda wymóg egzaminu, wynikający z załącz-
nika do zarządzenia nr 45 Dyrektora Generalnego Lasów wydanego w czasie nie-
obowiązywania rozporządzenia w przedmiocie wymaganych od pracowników służby
leśnej kwalifikacji. Wskazane rozporządzenie, wydane na mocy art. 49 ust. 1 ustawy
5
z dnia 28 września 1991 r. o lasach (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435),
nie wymaga dla piastowania stanowisk strażnika leśnego egzaminu, o którym mowa
w zarządzeniu, a także nie tworzy legitymacji do wydania przepisów ten wymóg na-
kładających. Jeżeli Komisja Międzyzakładowa NSZZ „Solidarność 80" nie wyraziła
wymaganej zgody na wypowiedzenie powodowi dotychczasowych warunków pracy,
to - według Sądu drugiej instancji - czynność pracodawcy należało uznać za naru-
szającą przepisy o wypowiadaniu umów o pracę stosowanych odpowiednio na mocy
art. 42 § 1 k.p. do wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Zgodnie zatem z przepi-
sami art. 45 § 2 w związku z art. 42 § 1 k.p. odpowiednio do treści żądania powoda
istniały w sprawie podstawy do przywrócenia powodowi warunków pracy w Nadle-
śnictwie „P.” w P.
W skardze kasacyjnej strona pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji,
ewentualnie o jego uchylenie i orzeczenie o zmianie zaskarżonego wyroku, polega-
jącej na oddaleniu apelacji powoda. Skarga kasacyjna opiera się na podstawie doty-
czącej naruszenia przepisów prawa materialnego i zarzuca naruszenie art. 10 ust. 3
(przez jego błędną wykładnię) oraz art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (przez niewłaściwe zastosowanie).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawa kasacji wskazująca na naruszenie przez zaskarżony wyrok art. 10
ust. 2 i 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844) okazała się podstawą zasadną, chociaż nie ze względów, na które po-
wołał się skarżący. Skarżący wychodzi błędnie - zresztą powtarzając w ten sposób
błąd Sądu - z założenia, że określenie warunków wypowiedzenia warunków pracy i
płacy wobec pracowników - takich jak powód - będących członkiem zakładowej (mię-
dzyzakładowej) organizacji związkowej upoważnionych do reprezentowania tej orga-
nizacji wobec pracodawcy (por. art. 5 ust. 5 pkt 4) znajduje się w art. 10 ust. 3 tej
ustawy.
Prezentację wykładni przepisów, które są odpowiednie do stanu faktycznego
sprawy należy rozpocząć od stwierdzenia, że chodzi tu o sytuację tzw. wypowiedze-
6
nia indywidualnego, którego warunków ustawa nie określa wprost - jej zasadnicza
wszak regulacja poświęcona jest tzw. zwolnieniom grupowym - ale poprzez odesła-
nie do odpowiedniego stosowania przepisów stanowiących o zwolnieniach grupo-
wych. Ze względu na przyjętą w ustawie metodę regulacji - dotyczącej wprost warun-
ków zwolnień grupowych, a dla zwolnień indywidualnych (po części także wypowie-
dzeń warunków pracy), posługujących się techniką odesłań - decydujące znaczenie
ma uchwycenie zakresu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. Przepis ten -
poprzez odesłanie do przepisów art. 5 ust. 3 -7 i art. 8 - określa takie same warunki
odpowiednio dostosowane do sytuacji indywidualnych, które upodobniają się w ten
sposób do regulacji zwolnień grupowych. Oczywiście nie są to sytuacje identyczne i
trzeba pamiętać o ograniczonym, a nawet w pewnym stopniu wyjątkowym charakte-
rze zezwolenia na wykorzystanie regulacji grupowych zwolnień do spraw indywidual-
nych. Chodzi tu - zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 ustawy - o wystąpienie konieczności
i o wyłączność przyczyn niedotyczących pracownika. Pamiętając o tych kwestiach,
trzeba przyjąć wskazane w art. 10 ust. 1 ustawy odesłanie, tak jak je ustawodawca
określił. Dla rozpatrywanego przypadku istotne jest, że odesłanie to obejmuje regula-
cje z art. 5 ust. 5, w tym tę z jego pkt 4 dotyczącą pracowników, takich jak powód,
będących członkami zakładowej organizacji związkowej upoważnionymi do repre-
zentowania tej organizacji wobec pracodawcy. Wobec tych pracowników, dlatego, że
znajdują się oni, tak jak powód, w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypo-
wiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, „pracodawca może jedynie wypowie-
dzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy”. Jest to zatem regulacja potwierdzająca
określonym pracownikom ochronę ich stosunku pracy, potwierdzająca tym właśnie
pracownikom, wymienionym w art. 5 ust. 5 ustawy, przysługujący im z mocy odręb-
nych przepisów zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy. Z drugiej jed-
nak strony art. 5 ust. 5 ustawy zawiera w stosunku do wymienionych w tym przepisie
pracowników, także takich jak powód, wyraźne zezwolenie na wypowiedzenie do-
tychczasowych warunków pracy i płacy. Regulacja ta, o czym była mowa wyżej,
podlega odpowiedniemu zastosowaniu do sytuacji indywidualnych, przy spełnieniu
dodatkowych warunków określonych w art. 10 ust. 1 ustawy. Inaczej mówiąc stan
faktyczny rozpatrywanej sprawy podlega przepisowi art. 5 ust. 5 za pośrednictwem
art. 10 ust. 1 ustawy. Nie zachodziła natomiast - wbrew zaskarżonemu wyrokowi, a
także wbrew kasacji - podstawa do zastosowania art. 10 ust. 3, a w konsekwencji
także art. 10 ust. 2 ustawy. Te ostatnie bowiem przepisy mają osobny w porównaniu
7
z art. 10 ust. 1 ustawy zakres podmiotowy. Ich regulacje nie obejmują pracowników,
o których postanowiono już w art. 10 ust. 1, nie obejmują więc tych pracowników
podlegających, tak jak powód, szczególnej ochronie, o których jest mowa w art. 5
ust. 5, ale innych pracowników, „których stosunek pracy podlega z mocy odrębnych
przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem i wobec
których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego
zwolnienia”. Jeżeli zatem w art. 10 ust. 3 ustawy znajduje się określenie przesłanek
dopuszczalności wypowiedzenia warunków pracy i płacy pracownikom, o których
mowa w ust. 2, to chodzi wprawdzie o pracowników, których stosunek pracy podlega
z mocy odrębnych przepisów szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i wobec
których jest dopuszczalne wypowiedzenie stosunku pracy w ramach grupowego
zwolnienia, ale nie mogą to być pracownicy, o których mowa w art. 10 ust. 1 w
związku z art. 5 ust. 5 ustawy. Do pracowników, których dotyczą przepisy art. 10 ust.
2 i ust. 3 ustawy należą na przykład lekarze pełniący funkcję z wyboru w organach
izb lekarskich (por. art. 18 ustawy z 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich, Dz.U. Nr 30,
poz. 158 ze zm.).
W konsekwencji błędnej wykładni poszczególnych ustępów art. 10 ustawy z
13 marca 2003 r. Sąd drugiej instancji zastosował w sprawie niewłaściwe przepisy i
w ten sposób błędnie uznał niedopuszczalność wypowiedzenia warunków pracy po-
wodowi, chociaż przyjętego zakazu nie zawierają w tym zakresie odpowiednie do
stanu faktycznego sprawy przepisy art. 10 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 5 ustawy.
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł w myśl art. 39313
k.p.c.
========================================