Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 maja 2006 r.
II UA 1/06
Do ustalenia, czy zaistniały okoliczności uzasadniające zmniejszenie lub
zawieszenie świadczenia przedemerytalnego, bierze się pod uwagę jedynie
łączną kwotę tego świadczenia wypłaconą w roku rozliczeniowym (art. 6 ust. 2
pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych,
jednolity tekst: Dz.U. Nr 120, poz. 1252).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec, SA Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 maja 2006 r. sprawy z
wniosku Urszuli K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W.
o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, na skutek apelacji wnioskodawczyni
Urszuli K. od wyroku Sądu Okręgowego Warszawy-Pragi w Warszawie z dnia 28
października 2005 r. [...]
o d d a l i ł apelację.
U z a s a d n i e n i e
Ubezpieczona Urszula K. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych- Oddziału w W. z dnia 15 czerwca 2005 r. zobowiązującej ją do zwrotu nie-
należnie pobranego świadczenia przedemerytalnego w kwocie 465,80 zł, podnosząc,
iż pozwany dokonując rozliczenia świadczenia przedemerytalnego bezzasadnie
przyjął do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu w okresie od 1
sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. kwoty zawieszonego od 1 listopada 2004 r.
świadczenia przedemerytalnego.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie wskazując, że
prawidłowo rozliczył świadczenie przedemerytalne pobrane przez ubezpieczoną w
spornym okresie a kwota do zwrotu wynika z przekroczenia dopuszczalnej kwoty
przychodu w okresie rozliczeniowym.
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Warszawa-Praga wyro-
kiem z dnia 28 października 2004 r. oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Okręgowy stwierdził, że Urszula K. miała ustalone prawo do świadczenia przedeme-
rytalnego od lipca 2004 r. i pobierała je początkowo od Urzędu Pracy, potem od Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych. Od 1 listopada 2004 r. ubezpieczona podjęła za-
trudnienie, o czym powiadomiła organ rentowy w dniu 4 listopada 2004 r. W dniu 8
listopada 2004 r. wydana została decyzja wstrzymująca wypłatę świadczenia, na
mocy art. 5 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, gdyż miesięczny przy-
chód z tytułu umowy zatrudnienia wynosił 1.883 zł i przekroczył graniczną kwotę
przychodu. Z tytułu zatrudnienia ubezpieczona w okresie od 1 listopada 2004 r. do
28 lutego 2005 r. osiągnęła przychód w wysokości 6.305,10 zł. Natomiast suma kwot
świadczeń przedemerytalnych wyniosła za powyższy okres 6.643,70 zł. Łączna
kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu wynosiła 12.948,80 zł.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych rozliczenie
przychodu następuje w formie rozliczenia rocznego, po zakończeniu roku rozlicze-
niowego trwającego od 1 marca każdego roku do ostatniego dnia lutego roku na-
stępnego. Natomiast w myśl art. 28 ust. 1 tej ustawy rok rozliczeniowy ubezpieczonej
rozpoczynał się od dnia przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyzna-
wania i wpłaty świadczeń, tj. od dnia 1 sierpnia 2004 r. i kończył się 28 lutego 2005 r.
W powyższym okresie rozliczeniowym dopuszczalna kwota przychodu wyniosła
1.100,80 zł miesięcznie, za cały okres - 7.705,60 zł, a graniczna kwota przychodu
1.541,10 zł miesięcznie, za cały okres - 10.787,70 zł. Ubezpieczona przekroczyła
dopuszczalną kwotę przychodu ponieważ suma kwot świadczeń przedemerytalnych i
przychodu wyniosła 12.948,80 zł, natomiast nie przekroczyła granicznej kwoty przy-
chodu. Z tych względów pozwany na mocy art. 5 ust. 2 ustawy zmniejszył świadcze-
nie przedemerytalne o kwotę 465,80 zł. Kwota ta została wyliczona w następujący
sposób: łączna kwota świadczenia i przychodu to 12.948,80 zł, a dopuszczalna
kwota przychodu to 7.705,60 zł, różnica wynosi 5.243,20 zł, po odjęciu składek na
ubezpieczenie społeczne 4.262,20 zł i jest to kwota, o którą należy zmniejszyć
świadczenie przedemerytalne (art. 5 ust. 3 ustawy). Ponieważ wcześniej decyzją z 8
listopada 2004 r. od 1 listopada zawieszono świadczenie przedemerytalne, to kwota
zawieszonego świadczenia w okresie rozliczeniowym wyniosła 3.976,40 zł. Zatem
odejmując tę kwotę od kwoty przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu, tj. od
3
kwoty 4.262,20 uzyskuje się kwotę 465,80, której to kwoty domaga się pozwany jako
nienależnego świadczenia.
Dalej Sąd Okręgowy powołał się na art. 11 pkt 1 ustawy w związku z art. 138
ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stwierdzając, że ubezpieczona zo-
stała pouczona o przesłankach powodujących zmniejszenie i zawieszenie świadcze-
nia przedemerytalnego, zatem jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia w powyższej kwocie i dlatego oddalił odwołanie.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona. W jej uzasadnieniu
ponownie stwierdziła, że nie zgadza się ze sposobem rozliczenia świadczenia
przedemerytalnego dokonanym przez pozwanego. Jej zdaniem nie ma podstaw, aby
do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu we wskazanym wyżej
okresie rozliczeniowym wliczać kwoty zawieszonego (niewypłaconego) świadczenia
przedemerytalnego, a jedynie kwoty świadczenia za trzy miesiące tego okresu, kiedy
to świadczenie zostało wypłacone. Sposób wyliczenia przedstawiony przez ubezpie-
czoną powoduje, wedle jej przekonania, że nie nastąpiła nadpłata świadczenia
przedemerytalnego, gdyż łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu
nie przekroczyła granicznej kwoty przychodu.
Rozpoznając powyższą apelację Sąd Apelacyjny w Warszawie-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych uznał, że w przedmiotowej sprawie istnieje zagadnienie
prawne, budzące poważne wątpliwości i postanowieniem z dnia 8 lutego 2006 r.
przedstawił je Sądowi Najwyższemu, formułując pytanie następującej treści: „czy
kwota wynikająca z rocznego rozliczenia świadczenia przedemerytalnego, dokona-
nego w trybie art. 5 i 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedeme-
rytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252) może być tylko świadczeniem nienależnym, czy
też w każdym przypadku będzie to świadczenie nienależnie pobrane (art. 11 pkt 1
powołanej ustawy w związku z art. 138 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm. ) ?”. Uzasadniając postanowienie Sąd Apela-
cyjny powołał się na ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i stwierdził, że powziął
wątpliwość wyrażoną w przytoczonym wyżej pytaniu. Uzasadniając tę wątpliwość
Sąd Apelacyjny stwierdził, że istotnie ubezpieczona uzyskała od organu rentowego
informację o aktualnej dopuszczalnej kwocie przychodu w stosunku miesięcznym i
granicznej kwocie przychodu oraz o obowiązku powiadamiania o osiąganiu przycho-
dów. Jednocześnie wywiódł, że ubezpieczona nie uchybiła swoim obowiązkom, bo
4
niezwłocznie powiadomiła organ rentowy o podjęciu zatrudnienia i świadczenie zo-
stało zawieszone od 1 listopada 2004 r. Wcześniej ubezpieczona nie osiągała przy-
chodu. Dopiero roczne rozliczenie wykazało nadpłatę. Sąd Apelacyjny uznał, że
przedmiotowe rozliczenie jest skomplikowane i nie zostało nawet sygnalnie przed-
stawione ubezpieczonej, a ona sama ma wątpliwości do sposobu zastosowanej
przez organ rentowy kalkulacji. Pouczenie przedstawione ubezpieczonej nie wspo-
mina, że podjęcie zatrudnienia i osiąganie z jego tytułu zarobków zbliżonych do
średniego wynagrodzenia w trakcie okresu rozliczeniowego może mieć wpływ na
wynik tego rozliczenia i obowiązek zwrotu świadczenia nadpłaconego - mimo zawie-
szenia świadczenia przez większą część tego okresu. Zwrócił także uwagę, że in-
formacja o dopuszczalnej miesięcznej kwocie przychodu mogłaby sugerować, że
skoro możliwe jest pobieranie świadczenia przedemerytalnego przy jednoczesnym
osiąganiu przychodu z innego tytułu, to wysokość świadczenia pobranego przed po-
nownym podjęciem zatrudnienia jest ostateczna. Zdaniem Sądu Apelacyjnego po-
wyższe okoliczności sprawy sprawiły, że możliwe jest zakwalifikowanie wyliczonej
przez pozwanego kwoty jako świadczenie nienależnego ale nie jako świadczenia
nienależnie pobranego w rozumieniu art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS z uwagi na brak właściwego pouczenia dotyczącego sposobu roczne-
go rozliczania świadczenia przedemerytalnego.
Na mocy art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przejął niniejszą sprawę do rozpo-
znania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Apelacja ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie. Nie jest trafny zarzut
skarżącej odnośnie błędnego sposobu rozliczenia świadczenia przedemerytalnego w
okresie od 1 sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. W zakresie tego sposobu zakwe-
stionowane zostało to, iż pozwany do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego
i przychodu, wynikającej z przepisu art. 5 ust. 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych, wliczył kwoty zawieszonych świadczeń przedemerytalnych, tj.
świadczeń za okres od 1 listopada 2004r. do 28 lutego 2006r. Zdaniem skarżącej
niewliczenie powyższych kwot powodowałoby, że nie przekroczyłaby ona granicznej
kwoty przychodu. W tym miejscu wyjaśnić należy, iż czym innym jest graniczna
kwota przychodu a czym innym dopuszczalna kwota przychodu - obie wynikające z
5
przepisu art. 5 ust. 2 ustawy. Graniczna kwota przychodu to przychód w rozumieniu
art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), czyli przychód z tytułu działalno-
ści podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego - wynoszący 70% prze-
ciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym
termin waloryzacji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
dla celów emerytalnych. Natomiast dopuszczalna kwota przychodu to łączna kwota
świadczenia przedemerytalnego i przychodu wynosząca 50% przeciętnego mie-
sięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryza-
cji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów emery-
talnych. W granicznej kwocie przychodu uwzględnia się wyłącznie przychód, nato-
miast w dopuszczalnej kwocie przychodu - przychód i świadczenie przedemerytalne
łącznie. Różny jest także skutek przekroczenia granicznej kwoty przychodu i dopusz-
czalnej kwoty przychodu. W sytuacji, kiedy łączna kwota świadczenia przedemery-
talnego i przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu, świadczenie ulega
zmniejszeniu ( art. 5 ust. 3 ustawy ), natomiast jeśli kwota przychodu przekracza
graniczną kwotę przychodu świadczenie przedemerytalne podlega zawieszeniu (art.
5 ust. 5 ustawy). Mylnie zatem skarżąca porównuje swoją łączną kwotę świadczenia
przedemerytalnego (z uwzględnieniem wyłącznie kwot tego świadczenia za okres od
1 sierpnia 2004 r. do 31 października 2004 r. w wysokości 9.152,40 zł ) i kwotę przy-
chodu do granicznej kwoty przychodu. W celu ustalenia, czy zaistniały okoliczności
powodujące zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia porównuje się roczną kwotę
świadczenia przedemerytalnego i przychodu uzyskaną w roku rozliczeniowym z
roczną dopuszczalna kwotą przychodu ( art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy ) oraz porównuje
się kwotę przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym z graniczną kwotą przycho-
du ( art. 6 ust.2 pkt 2 ustawy ). Zatem kwotę 9.152,40 zł porównać należy z dopusz-
czalną kwotą dochodu wynoszącą za cały okres rozliczeniowy 7.705,60 zł, natomiast
kwotę przychodu wynoszącą 6.305 zł z graniczną kwotą przychodu wynoszącą
10.787,70 zł. Z porównania tego wynika, że ubezpieczona nie przekroczyła granicz-
nej kwoty przychodu lecz przekroczyła dopuszczalną kwotę przychodu o 1.446,80 zł.
Istotne znaczenie w przepisie art. 6 ust. 2 pkt 1 ma sformułowanie „kwota (...) uzy-
skana”. Oznacza ono świadczenie uzyskane, a zatem wypłacone. Stąd do samego
ustalenia, czy zaistniały okoliczności uzasadniające zmniejszenie świadczenia bierze
się pod uwagę jedynie kwoty wypłaconego świadczenia przedemerytalnego. Inna
6
sytuacja jest przy ustalaniu już samej kwoty wynikającej z przepisu art. 6 ust. 3
ustawy, określonej jako łączna kwota zmniejszenia w roku rozliczeniowym, zgodnie z
art. 5 ust. 3. W przepisie art. 5 ust. 3 operuje się pojęciem łącznej kwoty świadczenia
przedemerytalnego i przychodu, nie wymagając, aby ta kwota była kwotą uzyskaną
(wypłaconą). Stąd sposób rozliczenia prezentowany przez pozwanego nie narusza
wyżej wskazanych przepisów a wliczenie do łącznej kwoty świadczenia przedeme-
rytalnego i przychodu kwoty świadczeń zawieszonych (niewypłaconych) - przy usta-
laniu łącznej kwoty zmniejszenia - jest zgodne z art. 5 ust. 3 ustawy. Ostatecznie
organ rentowy uwzględnił fakt zawieszenia świadczenia, ponieważ od łącznej kwoty
przekroczenia wynoszącej 5.243.20 zł, a po odliczeniu obowiązkowych składek na
ubezpieczenie społeczne - 4.262,20 zł, odjął kwoty zawieszonego świadczenia
przedemerytalnego w wysokości 3.796,40 zł, dochodząc do kwoty 465,80 - żądanej
od ubezpieczonej. Wbrew pozorom powyższy wariant obliczania łącznej kwoty prze-
kroczenia wynikającej z art. 5 ust. 3 ustawy jest bardziej korzystny dla ubezpieczonej
niż sposób, z którego wynikałoby, że do ustalenia łącznej kwoty przekroczenia z tego
przepisu nie uwzględnia się kwot zawieszonych. Konstatacja ta wynika z następują-
cej symulacji. Świadczenie przedemerytalne za okres od 1 sierpnia 2004r. do 31 paź-
dziernika 2004r. to 2847,30 zł + przychód w wysokości 6.305,10 zł = 9.152,40 zł.
Kwota ta jest wyższa od dopuszczalnej kwoty przychodu o 1446,80 zł (9152,40 -
7.705,60). Nawet pomniejszenie kwoty 1446,80 zł o należne składki na ubezpiecze-
nie społeczne nie spowoduje, że tak obliczona łączna kwota zmniejszenia będzie
niższa niż ta, która została obliczona według pierwszego wariantu (465,80 zł ).
Jeśli zaś chodzi o pytanie sformułowane przez Sąd Apelacyjny, to w istocie
zmierzało ono do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, bowiem - jak wynika z
przedstawionego uzasadnienia - chodzi w nim nie tyle o rozstrzygnięcie co do wy-
kładni przepisu art. 5 i 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, lecz o stwier-
dzenie, czy w tym konkretnym stanie faktycznym ubezpieczona prawidłowo została
pouczona o skutkach wynikających z rozliczenia świadczenia przedemerytalnego w
sposób wynikający z tych przepisów. Przytoczone wyżej pytanie Sądu Apelacyjnego
wskazuje, że w istocie nie ma on wątpliwości co do tego, że do nienależnie pobra-
nych świadczeń przedemerytalnych (określonych przepisem art. 6 ust. 5 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych) ma zastosowanie przepis art. 138 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS, lecz jaki jest zakres zastosowania tej normy. Wątpliwość
dotyczyć może tego, czy użyte w przepisie art. 6 ust. 5 pojęcie „ nienależnie pobrane
7
świadczenie” jest tożsame z pojęciem „nienależnie pobranego świadczenia” użytym
w przepisie art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a zatem,
czy do świadczeń przedemerytalnych ma zastosowanie właśnie ust. 1 i 2 pkt 1 art.
138 w takim zakresie, w jakim uzależnia on nadanie świadczeniu przymiotu niena-
leżnie pobranego od pouczenia osoby pobierającej świadczenie o braku prawa do
świadczenia. Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedeme-
rytalnych, jeżeli w roku rozliczeniowym suma kwot świadczenia przedemerytalnego,
o które świadczenie zostało zmniejszone, lub kwot zawieszonych, była niższa niż
suma kwot wynikających z art. 5 ust. 3-5, organ rentowy ustala kwotę nienależnie
pobranych świadczeń i dochodzi ich zwrotu na zasadach przewidzianych w ustawie o
emeryturach i rentach z FUS. Użycie w tym przepisie sformułowania „ustala kwotę
nienależnie pobranego świadczenia” sugerowałoby, że każde świadczenie pobrane
w warunkach tego przepisu jest świadczeniem nienależnie pobranym, a zatem, że
zawiera on własną, samodzielną definicję świadczenia nienależnego i nie odsyła do
definicji ustawowej zawartej w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Przyjęcie takiego rozumowania oznaczałoby, że zasady, do których odsyła przepis
art. 6 ust. 5, to tylko te, które są objęte dyspozycją ust. 3-6 art. 138 ustawy o emery-
turach i rentach z FUS. Następnie zaś konsekwentnie uznać by należało, że art. 11
ust.1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, odsyłając w sprawach nieuregu-
lowanych do odpowiedniego stosowania art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, nie zawiera odesłania do ust.1 i 2 tego artykułu, bowiem ustawa o świadcze-
niach przedemerytalnych samodzielnie reguluje pojęcie nienależnego świadczenia i
nie wymaga ona, aby przymiot nienależnego świadczenia uzależniony był od po-
uczenia świadczeniobiorcy o braku prawa do świadczenia. Istnieje również możli-
wość odmiennej interpretacji gramatycznej przywołanego wyżej przepisu, a mianowi-
cie, iż sformułowanie „na zasadach przewidzianych w ustawie o emeryturach i ren-
tach z FUS” odnosi się do obu zdań współrzędnie złożonych i stanowiących koniunk-
cję: „ustala kwotę nienależnych świadczeń i dochodzi ich zwrotu”
Wątpliwości interpretacyjne wynikające z wykładni gramatycznej usunąć
można odwołując się do wykładni systemowej. Świadczenie przedemerytalne, jak
wynika z art. 2 ust. 1 ustawy przysługuje osobom dotkniętym likwidacją lub upadło-
ścią zakładu pracy, likwidacją stanowiska pracy lub niewypłacalnością pracodawcy,
tracącym prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego o najdłuższym stażu i w
wieku zbliżonym do emerytalnego. Świadczenia te związane są zatem nie tylko z
8
zaistnieniem okoliczności łączących się z utratą źródła utrzymania ale uzależnione
są również od posiadania określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Ich
źródłem finansowania jest budżet państwa (art. 12 ustawy). Zatem świadczenia te
nie są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego lecz mają charakter zbliżony do
świadczeń przyznawanych na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pro-
mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.), ustawy
z dnia 28 listopada 2003 r.o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze
zm.), ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593 ze
zm.). We wszystkich tych ustawach pojawia się pojęcie świadczenia nienależnie po-
branego. Ustawa o rencie socjalnej, nie zawierając odrębnego uregulowania w tej
kwestii, w art. 15 odsyła w sprawach nieuregulowanych tą ustawą do odpowiedniego
stosowania art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa o promocji za-
trudnienia i instytucjach rynku pracy zawiera własną definicję świadczenia nienależ-
nie pobranego w art. 76 ust. 2, zbliżoną w swej treści do art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobną treść ma także art. 30 ustawy o
świadczeniach rodzinnych, zawierający definicję świadczenia nienależnie pobranego.
Zatem ogólnie rzecz ujmując w ustawach tych za nienależnie pobrane świad-
czenia uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodu-
jących ustanie prawa do świadczeń, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była po-
uczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone
na podstawie fałszywych oświadczeń lub sfałszowanych dokumentów albo w innych
przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadcze-
nia. Natomiast ustawa o pomocy społecznej za nienależnie pobrane świadczenie
uważa świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdzi-
wych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej ( art. 6 pkt 16 ).
Z przepisów tych można zatem wywieść, iż ustawodawca odrębnie traktuje
świadczenia pobrane na skutek okoliczności niezawinionych przez świadczeniobior-
ców, ustanawiając w tym przypadku dodatkowy warunek w postaci pouczenia o
braku prawa do świadczenia, od świadczeń pobranych na skutek okoliczności zawi-
nionych przez świadczeniobiorców. Przyjęcie koncepcji, że świadczenie przedeme-
rytalne pobrane w warunkach art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytal-
nych jest zawsze świadczeniem nienależnym i podlegającym zwrotowi, niezależnie
od stosownego pouczenia, stanowiłoby wyłom w przedstawionych wyżej zasadach,
9
ponieważ świadczenie to - w części przekraczającej świadczenie należne - może być
świadczeniem pobranym na skutek okoliczności niezawinionych przez świadczenio-
biorcę, jak ma to miejsce chociażby w niniejszej sprawie.
Pojęcie nienależnego świadczenia występuje nie tylko w powyżej przywoła-
nych ustawach. W identyczny sposób jak art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS posługuje się tym pojęciem również ustawa z dnia 17 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
W myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 tej ustawy dla bytu nienależnie pobranego świadczenia
niezbędnym jest, aby świadczeniobiorca był pouczony o braku prawa do świadcze-
nia. Natomiast ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w art. 52 ust. 2 odsyła do
przepisów o ubezpieczeniu społecznym określających zasady zwrotu nienależnie
pobranych świadczeń. Tak więc również w systemie ubezpieczeń społecznych poję-
cie nienależnie pobranego świadczenia oznacza (poza sytuacjami umyślnego wpro-
wadzenia w błąd organu rentowego bądź ewidentnego nadużycia prawa do świad-
czenia) wypłacenie takiego świadczenia, do którego osoba je pobierająca nie miała
prawa i była o tym pouczona.
Wykazana wyżej jednolitość zasad w ustawach dotyczących świadczeń o cha-
rakterze socjalnym oraz świadczeń funkcjonujących w prawie ubezpieczeń społecz-
nych przemawia za tym, aby również świadczenie przedemerytalne, wypłacone w
warunkach wskazanych w art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych,
uznane mogło być za nienależnie pobrane tylko w takiej sytuacji, kiedy osoba pobie-
rająca to świadczenie była pouczona o zasadach rozliczania tego świadczenia i moż-
liwości powstania nadpłaty podlegającej zwrotowi. Stąd też uprawniony jest wniosek,
że art. 6 ust. 5 oraz art. 11 pkt 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych odsyła
do art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w pełnym jego brzmieniu, a zatem
odsyła do objętych ust. 1 i 2 pkt 1 tego przepisu zasad dotyczących ustalania i
zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Przechodząc do wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do kompletności i prawi-
dłowości pouczenia ubezpieczonej o sposobie rozliczenia świadczenia przedemery-
talnego, Sąd Najwyższy stwierdził, że w powiadomieniu [...] przytoczono treść prze-
pisu art. 5 ustawy - w tym także zasadę, że rozliczenie ma charakter rozliczenia
rocznego, natomiast w zawiadomieniu [...] wskazano dopuszczalną kwotę przychodu
za okres od 1 sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. oraz to, że ostateczne rozliczenie
10
świadczeń nastąpi po zakończeniu roku (okresu) rozliczeniowego. Z pouczenia tego
zatem wynika, że rozliczenie to nie jest wyłącznie rozliczeniem miesięcznym lecz
rozliczeniem globalnym po zamknięciu okresu rozliczeniowego. Fakt, iż pouczenie
dotyczy skomplikowanej materii i co za tym idzie, odczytywanie jego znaczenia nie
jest łatwe, nie jest tożsame z brakiem pouczenia. Na pewno pouczenie przekazane
ubezpieczonej odpowiada obowiązującym przepisom. Trudno natomiast wymagać
jego konkretyzacji w zależności od indywidualnych okoliczności faktycznych i takiego
doprecyzowania, które uwzględniałoby wszystkie możliwe hipotetycznie stany fak-
tyczne, które mogą ale nie muszą wystąpić. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie,
aby strona, która ma wątpliwości co do tego, jak rozumieć pouczenie, zwróciła się do
organu rentowego o ich wyjaśnienie, usuwając stan niepewności co do swojej sytu-
acji prawnej. Dodatkowo wskazać należy, że ubezpieczona ani w odwołaniu ani w
apelacji nie powołuje się na nieprecyzyjność pouczenia i związany z nią stan nie-
świadomości co do tego, że rozliczenie roczne świadczenia przedemerytalnego
może doprowadzić do powstania kwoty przekroczenia podlegającej zwrotowi. W
świetle powyższych uwag kwotę nadpłaconego świadczenia przedemerytalnego w
wysokości 465,80 zł uznać należy za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu
art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych w związku z art. 138 ust. 1 i
ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i podlegające zwrotowi.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 385 k.p.c. w związku
z art. 390 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================