Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 337/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSA Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. Ł.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do wcześniejszej
emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych
i Spraw Publicznych w dniu 2 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 lipca 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Prawomocnym wyrokiem z dnia 12 lipca 2005 r. Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację A. Ł. od wyroku Sądu Okręgowego -
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie z
2
jej odwołania od decyzji zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 maja 2004 r.,
odmawiającej prawa do wcześniejszej emerytury. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Apelacyjny za Sądem Okręgowym stwierdził, że umowa o pracę zawarta między
odwołującą się a komornikiem sądowym A. K. w okresie od 1 marca 2003 r. do 28
maja 2003 r., nie była czynnością prawną pozorną, ponieważ była faktycznie
realizowana. Podzielił też stanowisko Sądu Okręgowego, że umowa ta miała na celu
wyłącznie umożliwienie A. Ł. skorzystania z emerytury przewidzianej w przepisie art.
29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.), w
brzmieniu obowiązującym w spornym okresie. Stąd Sąd uznał tę umowę za
nieważną na mocy art. 58 § 1 k.c., kwalifikując ją jako czynność prawną mającą na
celu obejście prawa.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik odwołującej
się A. Ł. zarzucając naruszenie art. 58 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że odwołująca się była stroną
czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy oraz naruszenie art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS polegające na odmówieniu jej prawa do wcześniejszej
emerytury. Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący wskazał na zagadnienie prawne dotyczące możliwości uznania za
nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. umowy o pracę, która była faktycznie
wykonywana.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie apelacji
poprzez ”zmianę zaskarżonego wyroku” i przyznanie odwołującej się prawa do
spornej emerytury, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi stwierdzono, że błędny i oparty na niewłaściwej ocenie
dowodów jest pogląd Sądu, że sporna umowa o pracę miała na celu obejście
ustawy. Podkreślono, że umowa o pracę była faktycznie realizowania i odwołująca
świadczyła pracę podporządkowaną pracodawcy. Skarżący powołał się również na
stanowisko Sądu Najwyższego prezentowane w orzeczeniach Sądu Najwyższego,
że umowie o pracę nienaruszajacej art. 22 k.p. nie można stawiać zarzutu zawarcia
jej w celu obejścia prawa nawet wtedy, gdy jej cel dyktowany był wyłącznie chęcią
uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego. a także na pogląd, że obejściem
3
prawa jest zamiar nawiązania stosunku pracy bez zamiaru rzeczywistego
wykonywania mowy o pracę. ( wyrok SN z dnia 25 stycznia 2005r. w sprawie II UK
141/04).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy.
W przedmiotowej sprawie sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołująca się w
okresie od 1 marca 2003 r. podjęła pracę na podstawie umowy o pracę na
stanowisku asystenta komornika sądowego w wymiarze ½ etatu i faktycznie ją
wykonywała. Sąd drugiej instancji ustalenie to powielił, jak również podzielił ocenę tej
umowy, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, który uznał, że zmierzała ona do
obejścia ustawy. Wniosek ten wyprowadzony został z ustalonych okoliczności
faktycznych, wskazujących na brak rzeczywistej potrzeby zatrudnienia pracownika
przez pracodawcę, nadto Sąd stwierdził, że fakt krótkiego okresu zatrudnienia
(złożenie wniosku o wcześniejszą emeryturą nastąpiło już w dniu 6 maja 2003 r.)
wskazywał na prawdziwy motyw zatrudnienia odwołującej się. O ile za trafne należy
uznać stanowisko Sądu Apelacyjnego odnośnie do celu, do którego zmierzały strony
zawierając sporną umowę o pracę, o tyle nietrafny jest pogląd, iż cel ten przesądza o
uznaniu tej czynności prawnej za nieważną na mocy art. 58 § 1 k.c. Cel obejścia
ustawy, skutkujący nieważnością, polega na takim ukształtowaniu treści umowy,
które pozornie nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do
zrealizowania celu przez nią zakazanego. Generalnie jednym z celów umowy o
pracę jest jego przewidywany (w dalszym bądź bliższym w czasie) skutek w prawie
do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Konsekwencje statusu pracowniczego
przenoszą się na sferę ubezpieczeń społecznych, albowiem zgodnie z art. 6 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) pracownicy podlegają obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym – emerytalnemu i rentowemu, a z mocy art. 13 pkt 1 tej
ustawy podlegają oni obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu,
chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy. Objęcie
obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym rodzi z kolei zamierzone
przez obowiązujące przepisy prawa konsekwencje w prawie do świadczeń z tego
ubezpieczenia. W istocie w przedmiotowej sprawie chęć uzyskania wcześniejszej
4
emerytury jawi się jako główny motyw zawarcia umowy o pracę, jednakże fakt
realizowania postanowień tej umowy w sposób odpowiadający warunkom
określonym w przepisie art. 22 k.p. prowadzi do wniosku, że strony tej umowy
zmierzały do z góry założonego celu w sposób, któremu trudno zarzucić obejście
obowiązujących przepisów. Wzajemne, nawet krótkotrwałe, wykonywanie przez
pracownika i pracodawcę obowiązków wynikających z nawiązanej umowy o pracę
wskazuje na to, iż cel tej umowy został zrealizowany zgodnie z obowiązującymi w
tym zakresie przepisami prawa (art. 22 k.p.). Podobny pogląd wyrażony został
również przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 stycznia 2005r., II UK 141/04
(OSNP z 2005, nr 15, poz. 235), w którym stwierdza się, że stronom umowy o pracę,
na podstawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej
umowy, nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy (art. 58 § 1 k.c. w
związku z art. 300 k.p.). Co więcej orzecznictwo Sądu Najwyższego idzie dalej w
swych poglądach dotyczących wzajemnego oddziaływania prawa pracy i prawa
ubezpieczeń społecznych w zakresie stosunków pracy. Sąd Najwyższy wielokrotnie
zwracał uwagę, że wady oświadczeń woli dotykające umowy o pracę - nawet
powodujące ich nieważność - nie skutkują w sferze prawa do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego. W tych stosunkach prawną doniosłość ma jedynie
zamiar obejścia prawa przez „fikcyjne" zawarcie umowy, tj. takie, które nie wiąże się
ze świadczeniem pracy, a dokonanie zgłoszenia do ubezpieczenia następuje pod
pozorem zatrudnienia (por. np. wyroki z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 32/96,
OSNAPiUS 1997 nr 15, poz. 275, z dnia 16 marca 1999 r., II UKN 512/98,
OSNAPiUS 2000 nr 9, poz. 368 oraz z dnia 28 lutego 2001 r., II UKN 244/00,
OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 496).
Zgodnie z art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu, który
miał zastosowanie w spornym okresie, przy uwzględnieniu treści art. 46 ustawy,
ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., będący pracownikami, którzy
nie osiągnęli wieku emerytalnego określonego w art. 27 pkt 1, mogą przejść na
emeryturę: 1) kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni
okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i
nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy; 2) mężczyzna -
po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i
nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Z prawa do tej
emerytury mogła zatem skorzystać osoba posiadająca status pracownika, po
5
spełnieniu pozostałych przesłanek, z niego wynikających. Odmiennie niż aktualnie
ustawodawca nie uzależniał wtedy prawa do tej emerytury od określonego czasu
pozostawania w stosunku pracy. Art. 29 zmieniony został przez art. 1 pkt 14 ustawy z
dnia 20 kwietnia 2004 r. zmieniającej ustawę o emeryturach i rentach FUS z dniem
1 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 121, poz. 1264 ) i obecnie istnieje już wymóg pozostawania
w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy
podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z
tytułu niezdolności do pracy. Nie było zatem wtedy podstaw do dokonywania oceny
skutków umowy o pracę w sferze prawa ubezpieczeń społecznych pod kątem czasu
jej trwania, tak jak to uczynił Sąd Apelacyjny.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekła jak w sentencji. O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w zw.
z art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
/tp/