Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 311/05
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 czerwca 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSA Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. Z.
przeciwko W. Przedsiębiorstwu Robót Inżynieryjno - Budowlanych i
Telekomunikacyjnych "P." S.A. o odszkodowanie i odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 czerwca 2006 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 21 czerwca 2005 r., sygn. akt (...),
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od Z. Z. na rzecz W. Przedsiębiorstwa Robót
Inżynieryjno - Budowlanych i Telekomunikacyjnych P. S.A.
kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu
kosztów procesu w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ś. wyrokiem z dnia
22 lutego 2005 r. zasądził od pozwanego Przedsiębiorstwa Robót
Telekomunikacyjnych P. S.A. na rzecz powoda Z. Z. kwotę 54960 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 26 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu.
Sąd ten ustalił, że w dniu 31 października 2002 r. strony zawarły umowę o
pracę na czas nieokreślony, zgodnie z którą powód został zatrudniony na
stanowisku kierownika robót. W tejże umowie zagwarantowano pracownikowi
zatrudnienie przez okres nie krótszy niż do 12 lutego 2004 r., z wyjątkiem jej
rozwiązania bez wypowiedzenia w trybie art. 52 k.p. i art. 53 k.p., bądź za
wypowiedzeniem przez pracownika lub na mocy porozumienia stron. W tym
zakresie strony odwołały się do umowy (...) z 28 października 2002 r. zawartej
pomiędzy Telekomunikacją Polską S.A. a stroną pozwaną, zgodnie z którą w
przypadku niedotrzymania gwarancji zatrudnienia pracodawcę obciążał obowiązek
wypłacenia pracownikowi odszkodowania na zasadach obowiązujących w dniu
rozwiązania umowy o pracę w TP S.A. dla pracowników zwalnianych z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy. Pismem z dnia 22 sierpnia 2003 r. pozwana
rozwiązała z powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z
powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych
polegającego na braku nadzoru i dopuszczeniu pracownika do pracy wbrew
zaleceniom lekarskim, w związku z czym pracownik doznał urazu na skutek
wypadku przy pracy, a także na braku zawiadomienia pracodawcy oraz służb BHP
o zaistniałym wypadku przy pracy. Powód odwołał się do sądu pracy od decyzji
pracodawcy, pierwotnie żądając przywrócenia do pracy, a następnie jedynie
odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę z naruszeniem obowiązujących
przepisów. Sąd Rejonowy w Ś. wyrokiem z dnia 5 maja 2004 r. w sprawie o
sygnaturze (...) zasądził od pozwanej spółki na rzecz powoda odszkodowanie w
kwocie 11700 zł.
Sąd Okręgowy uznał roszczenie powoda za uzasadnione, wskazując że
przewidziana umową o pracę gwarancja zatrudnienia do 12 lutego 2004 r. ma
zastosowanie wobec Z. Z. Choć bowiem umowę o pracę rozwiązano z nim na
podstawie art. 52 k.p., to wyrokiem Sądu zasądzono na rzecz pracownika
odszkodowanie, czego konsekwencją było wydanie powodowi świadectwa pracy, w
3
którym zamieszczono informację o ustaniu tego stosunku pracy za
wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę (art. 97 § 3 k.p.). Uchwałą nr
257/02 Zarządu TP S.A. z 23 grudnia 2002 r. wprowadzone zostały „Zasady
przyznawania w 2003 r. pracownikom TP S.A. dodatkowych wypłat wynikających z
Pakietu Socjalnego”. Załącznikiem do tej uchwały są „Zasady przyznawania
odszkodowań”, które odsyłają do Pakietu Socjalnego z 30 czerwca 2000 r.
dotyczącego gwarancji pracowniczych dla pracowników TP S.A. Do powoda
znajdują zastosowanie pkt 2 lit. d i pkt 4 zawarte w części III Pakietu, zgodnie z
którymi w okresie 40 miesięcy od dnia wejścia w życie Pakietu możliwe jest
dokonywanie zmian w zatrudnieniu w trybie art. 32 k.p., zaś pracownikom, z którymi
zostanie rozwiązana umowa o pracę za wypowiedzeniem dokonanym przez
pracodawcę przed upływem okresu gwarancji, spółka będzie zobowiązana do
wypłaty, oprócz odpraw przewidzianych w § 55 Ponadzakładowego Układu
Zbiorowego Pracy, odszkodowań na zasadach określonych w pkt 5 części III
Pakietu. Sąd Rejonowy wskazał, iż przepis § 55 Ponadzakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników TP S.A. z 25 czerwca 1998 r. przewiduje
odprawę dla pracownika zwolnionego z pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy i
uprawnionego na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów do odprawy
pieniężnej z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących
pracodawcy. Powodowi taka odprawa należna byłaby w wysokości
dwunastokrotności podstawy jej wymiaru z uwagi na to, że legitymuje się 23 –
letnim stażem pracy. Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, że zapis zawarty w pkt
4 części III Pakietu Socjalnego wskazuje na obligatoryjny charakter takiej odprawy
w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi, nie uzależniając
uprawnienia w tym przedmiocie od rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy. Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego, roszczenie
powoda o zasądzenie takiej odprawy w wysokości 46800 zł (12 x 3900 zł)
zasługiwało na uwzględnienie.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, uzasadnione było także żądanie
zasądzenia na rzecz powoda odszkodowania. Sąd ten wskazał w szczególności na
część VI „Zasad przyznawania w 2003 r. pracownikom TP S.A. dodatkowych wypłat
(odszkodowań) wynikających z Pakietu Socjalnego” odnoszącą się do pracowników
4
określonych w części III pkt 2 lit. d Pakietu Socjalnego, a więc takich, z którymi
rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 32 k.p. w sposób nieuzasadniony lub z
naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, co zostało
stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu. Ponieważ, według Sądu Okręgowego,
w takiej sytuacji znajdował się powód, przysługiwała mu dodatkowa wypłata
przewidziana tym przepisem, tj. kwota 8160 zł wyliczona według „Zasad
przyznawania dodatkowych wypłat z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących pracodawcy”.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji strony pozwanej, Sąd Apelacyjny –
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we W. wyrokiem z dnia 21 czerwca 2005 r.
zmienił zaskarżony wyrok poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie
od powoda na rzecz strony pozwanej kwoty 1000 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania, nie obciążając powoda dalszymi kosztami procesu w pierwszej
instancji oraz zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1000 zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, nie obciążając powoda dalszą częścią
kosztów.
Sąd Apelacyjny podniósł, że powód nie był pracownikiem, któremu strona
pozwana wypowiedziała umowę o pracę. Był natomiast osobą, na rzecz której
zasądzono odszkodowanie w związku z naruszeniem przez pozwaną przepisów
dotyczących rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia. Strony Pakietu
Socjalnego przyjęły, że generalną jego zasadą jest gwarancja zatrudnienia poprzez
niedokonywanie zwolnień grupowych. Jednocześnie w postanowieniach Pakietu
wprowadzono zabezpieczenia finansowe przed nadużyciem przez pracodawcę
prawa w zakresie rozwiązywania umów o pracę, przyznając pracownikom, wobec
których zastosowano zwolnienia redukcyjne i którym wypowiedziano umowę o
pracę, uprawnienia do odszkodowania i odprawy. Natomiast pracownikom, z
którymi rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia i na rzecz których
zasądzono odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę w
tym trybie, zagwarantowano wyłącznie odszkodowanie i to pod warunkiem, że
zasądzone wyrokiem sądu w sprawie dotyczącej rozwiązania umowy o pracę nie
było wyższe od przysługującego na podstawie Pakietu. Taki sam zapis jest
zamieszczony w zasadach przyznawania w 2003 r. odszkodowań. Według Sądu
5
drugiej instancji, z powyższego wynika, że powód nie może domagać się
odszkodowania na podstawie Pakietu, bowiem odszkodowanie zasądzone za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w kwocie
11700 zł jest wyższe niż obliczone na podstawie przepisów wewnątrzzakładowych
(8160 zł).
Sąd Apelacyjny uznał także, iż brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz
powoda odprawy pieniężnej, albowiem w oparciu o umowę o pracę zawartą
pomiędzy stronami stwierdził, że zakres stosowania Pakietu ograniczono wyłącznie
do świadczeń odszkodowawczych. Nie dostrzegł natomiast możliwości przyznania
prawa do takiej odprawy na podstawie § 55 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy, ponieważ z jego treści wyraźnie wynika, że tego rodzaju świadczenie
przysługuje pracownikowi, z którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn
leżących po stronie pracodawcy, co nie dotyczy sytuacji powoda.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył powód, który zaskarżył
wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie prawa materialnego przez:
1. błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie § 55 Ponadzakładowego Układu
Zbiorowego Pracy dla Pracowników Telekomunikacji Polskiej S.A. z dnia 25
czerwca 1998 r. w związku z art. 2418
k.p. w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników w związku z art. 8 k.p, w
związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., w związku z art. 9 § 1 k.p., w związku z art. 32 ust.
1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w związku z art. 97 § 3 k.p., która prowadzi
do odmowy powodowi, jako pracownikowi przejętemu od Telekomunikacji Polskiej
S.A. – prawa do roszczenia o odprawę pieniężną, zagwarantowanego w
Ponadzakładowym Układzie Zbiorowym Pracy, względnie błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie § 55 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy w
związku z punktem 2d części III Pakietu Socjalnego dotyczącego gwarancji
pracowniczych dla pracowników TP S.A., w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, w związku z art. 8 k.p.,
w związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., w związku z art. 9 § 1 k.p., w związku z art. 32
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w związku z art. 97 § 3 k.p., która
6
prowadzi do odmowy powodowi prawa do roszczenia o odprawę pieniężną, mimo
generalnej zasady wypłacania takiej odprawy pracownikom, z którymi rozwiązano
umowę o pracę w trybie zwyczajnym,
2. błędną wykładnię i niezastosowanie art. 8 k.p.,
3. błędną wykładnię i niezastosowanie art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p.,
4. błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 30 § 1 pkt 3 k.p. w związku z
art. 56 § 4 k.p. i art. 48 § 1 k.p. przez wnioskowanie o przyczynach rozwiązania
umowy o pracę na podstawie zdarzeń zaszłych po rozwiązaniu umowy, a w
szczególności żądania przez powoda odszkodowania w miejsce przywrócenia do
pracy,
5. błędną wykładnię i niezastosowanie art. 2418
k.p.,
6. błędną wykładnię i niezastosowanie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników,
7. błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie punktu 4 części III Pakietu
Socjalnego dotyczącego gwarancji pracowniczych w związku z punktem 10 części
III tego Pakietu, w związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., która prowadzi do odmowy
powodowi prawa do roszczenia o odszkodowanie, mimo generalnej zasady
wypłacania takiego odszkodowania pracownikom, z którymi rozwiązano umowę o
pracę w trybie zwyczajnym i to niezależnie od wysokości odszkodowania
zasądzonego przez sąd.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności:
1.art. 316 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia stanu prawnego w dacie orzekania,
tj. pominięcia uchylenia ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy i wejścia w życie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników, które odmiennie określają przesłanki uprawnienia pracownika do
odprawy pieniężnej w przypadku rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę,
7
2. art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę dowodu z
wyroku i uzasadnienia Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w Ś. z dnia 5 maja 2004 r.
w zakresie przyczyn ustania stosunku pracy,
3. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niedostateczne uzasadnienie wyroku w zakresie
ustalenia stanu faktycznego, zebrania przepisów znajdujących zastosowanie w
sprawie oraz wyjaśnienia podstaw prawnych orzeczenia,
4. art. 378 § 1 k.p.c. poprzez orzekanie poza granicami apelacji, w szczególności
orzekanie w przedmiocie roszczenia o odprawę pieniężną, mimo że pozwany nie
podniósł formalnie w apelacji żadnych zarzutów dotyczących tego roszczenia,
5. art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak również art. 6 ust. 1
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, i to
bezpośrednio, jak i za pośrednictwem art. 6 Traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej
przez naruszenie zasady bezstronności sądu.
Wskazując na takie podstawy skargi kasacyjnej, skarżący wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i jego zmianę poprzez zasądzenie od
pozwanego na rzecz powoda kwoty 54960 zł wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia 26 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz
powoda zwrotu kosztów procesu, w szczególności kosztów zastępstwa
procesowego, za wszystkie instancje, według norm przepisanych (w przypadku
uwzględnienia podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), bądź
przekazanie sprawy do rozpoznania właściwemu Sądowi Apelacyjnemu, a także
zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego, w szczególności kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych (w przypadku uwzględnienia podstawy kasacyjnej określonej w art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, że Sąd Apelacyjny orzekał poza
granicami apelacji, bo w przedmiocie odprawy pieniężnej, pomimo że pozwany nie
podniósł formalnie w apelacji żadnych zarzutów dotyczących tego roszczenia.
Pozwana spółka skarżąc wyrok Sądu Okręgowego w całości, nie podniosła zarzutu
zastosowania § 55 PUZP, a Sąd drugiej instancji stwierdził, że ten właśnie przepis
stanowił samodzielną podstawę żądania powoda, ale nie znajdował zastosowania.
Tym samym Sąd wyręczył pozwaną w prowadzeniu sporu, czym naruszył zasadę
8
bezstronności zawartą w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, jak również art. 6 ust. 1
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
W ocenie skarżącego, również uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego nie
odpowiada wymaganiom stawianym przez art. 328 § 2 k.p.c. Sąd ten uzupełnił
postępowanie dowodowe poprzez załączenie akt sprawy IV P …/03 Sądu
Rejonowego - Sądu Pracy w Ś., zaś w uzasadnieniu nie przedstawił wyników
uzupełniającego postępowania dowodowego, ograniczając się do stwierdzenia, że
nie doszło do rozwiązania stosunku pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Założyć zatem trzeba, że odnośnie przyczyn rozwiązania stosunku pracy Sąd
Apelacyjny za własne przyjął ustalenia Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w Ś.. Sąd
ten wskazał zaś na formalną wadliwość rozwiązania przez pozwaną umowy o pracę
z powodem, ale stwierdził także, iż nie wystąpiły naruszenia obowiązków
pracowniczych ze strony powoda oraz ustalił, że rozwiązanie umowy o pracę było
szykaną za skorzystanie przez powoda z praw pracowniczych, a w szczególności
prawa sprzeciwu od ukarania naganą. Skoro zaś wyłączną przyczyną rozwiązania
umowy o pracę było tyraństwo pozwanej, to uznać należy, że leżała ona po stronie
pracodawcy. Wnioskowanie o przyczynach rozwiązania stosunku pracy na
podstawie okoliczności zaszłej po ustaniu stosunku pracy, tj. żądania przez
pracownika odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę w
miejsce przywrócenia do pracy jest zaś całkowicie nieuprawnione i narusza art. 30
§ 1 pkt 3 k.p. w związku z art. 56 k.p.
Skarżący podniósł również, że stosownie do treści art. 316 k.p.c., Sąd drugiej
instancji miał obowiązek ustalić, jakie przepisy obowiązują w dniu orzekania. W
świetle § 55 PUZP konieczne było ustalenie przepisów stanowiących powszechną
podstawę do wypłaty odpraw pieniężnych w przypadku rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Sąd
Apelacyjny nie uwzględnił, że uchylono ustawę z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy i że zastąpiła ją ustawa z dnia 13 marca 2003
r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. Nowa ustawa nakazuje zaś wypłatę
9
odprawy w każdym przypadku rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie
pracodawcy.
W ocenie skarżącego, Sąd drugiej instancji pominął też art. 2418
k.p., który
powinien znaleźć zastosowanie. Powód został bowiem przejęty przez pozwaną w
związku z przejściem części zakładu pracy na nowego pracodawcę, a zatem przez
rok znajdował do niego zastosowanie PUZP obowiązujący w TP S.A. Do dnia
rozwiązania umowy o pracę nie upłynął natomiast taki okres czasu od przejęcia go
przez pozwaną, a tym samym jego uprawnienia do odprawy można wywodzić
wprost z § 55 PUZP. Przepis ten odsyła w części do ogólnie obowiązujących
uregulowań dotyczących odprawy pieniężnej dla pracowników, których stosunek
pracy ustał z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Pozew o odprawę powód wniósł
w sierpniu 2004 r., gdy obowiązywała już ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. Z art. 8 tej ustawy wynika, że odprawa
przysługuje w każdym wypadku rozwiązania umowy o pracę z przyczyn leżących
po stronie pracodawcy. Jedyna rzeczywista przyczyna rozwiązania umowy o pracę
z powodem leżała zaś po stronie pozwanej spółki i była nią tyrania Prezesa
Zarządu. W takiej sytuacji powodowi przysługuje prawo do odprawy.
Skarżący wskazał także na kwestię dyskryminacji pracowników w przepisach
prawa wewnątrzzakładowego, która wynika z faktu, iż osoby dotknięte niezgodnym
z prawem rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia są gorzej chronione –
mają prawo do niższego odszkodowania – niż pracownicy, którzy zostali dotknięci
nieuzasadnionym lub niezgodnym z prawem wypowiedzeniem umowy o pracę.
W związku z tym, że rozwiązanie umowy o pracę z powodem było szykaną ze
strony pracodawcy należało, według skarżącego, zastanowić się w ostateczności
nad zastosowaniem art. 8 k.p. w celu ochrony prawa powoda do odszkodowania i
odprawy pieniężnej. Literalne stosowanie przepisów prawa pracy w postaci
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy i Pakietu Socjalnego skutkuje
bowiem wobec pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę bez
wypowiedzenia, dodatkowymi sankcjami w postaci pozbawienia prawa do
świadczeń, choćby się okazało, że decyzja pracodawcy była niezgodna z prawem.
10
Skarżący podniósł także, iż argumentacja dotycząca dyskryminacji powoda
związanej z nierównym uregulowaniem prawa do odprawy pieniężnej uzasadnia
także błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie pkt 4 części III Pakietu w
związku z pkt 10 części III tego Pakietu, w związku z art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., która
prowadzi do odmowy prawa do roszczenia o odszkodowanie, mimo generalnej
zasady wypłacania takiego odszkodowania pracownikom, z którymi rozwiązano
umowę o pracę w trybie zwyczajnym i to niezależnie od wysokości odszkodowania
zasądzonego przez sąd.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania kasacyjnego
według norm przepisanych.
W uzasadnieniu odpowiedzi podniesiono, że nie zachodzi zarzucane w
skardze naruszenie prawa materialnego, ani przepisów postępowania. W
szczególności prawidłowo Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepisy Pakietu
Socjalnego nie gwarantowały żadnych świadczeń pracownikom znajdującym się w
takiej sytuacji, jak powód i że nie było podstaw do uznania, iż rozwiązanie umowy o
pracę ze skarżącym nastąpiło z przyczyn dotyczących pracodawcy. W ocenie
pozwanego, nie można także zgodzić się ze skarżącym, że doszło do naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c., jak również art. 328 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznając skargę kasacyjną należało ocenić w pierwszej kolejności -
podniesiony w ramach podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - zarzut naruszenia
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Prawidłowo ustalona podstawa
faktyczna rozstrzygnięcia, należąca do materii procesowej, jest bowiem niezbędną
przesłanką dokonania oceny prawnej rozstrzygnięcia przyjętego w zaskarżonym
wyroku.
Powołany przez skarżącego art. 378 § 1 k.p.c. stanowi, że sąd drugiej instancji
rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z
urzędu pod uwagę nieważność postępowania.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że postępowanie apelacyjne, w
przeciwieństwie do dawnego postępowania rewizyjnego, jest zawsze kontynuacją
postępowania merytorycznego w sprawie. Powoduje to, że w postępowaniu tym ani
11
sam apelujący, ani sąd odwoławczy nie są związani treścią zarzutów apelacyjnych.
Skarżący może więc zmienić zarzuty podniesione w apelacji, a także sformułować
nowe, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia apelacyjnego. Sąd
odwoławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytoryczna powinien
natomiast zbadać sprawę niezależnie od zarzutów apelacji. Zgodnie bowiem z art.
378 § 1 k.p.c. rozpoznaje sprawę w granicach wniosków apelacji, a nie jej
zarzutów. Podniesione w apelacji zarzuty nie wyznaczają granic apelacji. Podobnie
jak wnioski apelacji, podlegają one tylko rozważeniu przez sąd drugiej instancji.
Mają one, w przekonaniu skarżącego, jak i drugiej strony, która też może w
postępowaniu odwoławczym powołać fakty i dowody, określić kierunek
postępowania merytorycznego i kontroli sądu drugiej instancji. Tak określona istota
i funkcja postępowania apelacyjnego sprawia, że nie można czynić sądowi drugiej
instancji zarzutu posłużenia się dla uzasadnienia przyjętego rozstrzygnięcia
argumentami nie powołanymi przez sąd pierwszej instancji, nawet jeśli nie
mieszczą się w zakresie oceny dotyczącej zarzutów apelacyjnych. Tym samym nie
ma podstaw do stwierdzenia, ażeby w ten sposób Sąd Apelacyjny mógł naruszyć
zasadę bezstronności zawartą w art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak
również art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności.
Przepis art. 233 § 1 k.p.c. dotyczy oceny dowodów, a zatem zarzut jego
naruszenia nie może stanowić podstawy skargi kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że naruszenie art. 328
§ 2 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę skargi kasacyjnej o tyle, o ile
uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie pozwala na kontrolę kasacyjną tego
orzeczenia. Tylko bowiem w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może być
uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy. Aczkolwiek uzasadnienie
zaskarżonego wyroku nie odpowiada w pełni wymogom Kodeksu postępowania
cywilnego, tak w zakresie stanu faktycznego, jak i rozważań prawnych, to nie w
stopniu uniemożliwiającym kontrolę kasacyjną orzeczenia. Z treści motywów da się
bowiem wyprowadzić wnioski tak co do ustaleń faktycznych, jak i podstaw
prawnych, które zaważyły na rozstrzygnięciu. W szczególności nie ma zaś
przesłanek do stwierdzenia, że Sąd Apelacyjny dokonał oceny charakteru przyczyn
12
skutkujących rozwiązaniem stosunku pracy z powodem jako takich, które nie leżały
po stronie pracodawcy, w świetle innych przepisów niż obowiązująca w dacie
ustania tego stosunku pracy ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy (jednolity tekst: Dz. U. z 2002 r., Nr 112, poz. 980 ze zm.). Nie ma
bowiem wątpliwości, że tego rodzaju ustalenia można dokonać wyłącznie przez
porównanie przyczyn, dla których rozwiązano stosunek pracy w określonej dacie z
tymi, które są uznawane za leżące po stronie pracodawcy w myśl przepisów
obowiązujących w dniu składania przez pracodawcę oświadczenia woli w tym
przedmiocie.
Późniejsza zmiana stanu prawnego nie ma zatem znaczenia dla takiej oceny,
co czyni nieuzasadnionym również zarzut naruszenia art. 316 k.p.c. Nie ma bowiem
żadnych podstaw do stwierdzenia, iż Sąd drugiej instancji powinien oceniać, czy
rozwiązanie umowy o pracę z powodem będące skutkiem oświadczenia woli
pracodawcy z dnia 22 sierpnia 2003 r., może być uznane za dokonane z przyczyn
dotyczących pracodawcy w świetle przepisów ustawy, która weszła w życie z dniem
1 stycznia 2004 r., tj. ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Przechodząc do zarzutów sformułowanych w ramach podstawy kasacyjnej z
art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., podnieść należy przede wszystkim, że naruszenie prawa
materialnego przez błędną wykładnię polega na błędnym rozumieniu treści i
znaczenia przepisów, które sąd zastosował w danej sprawie. Prawidłowo
sformułowany zarzut naruszenia prawa materialnego nie może zatem wskazywać
na niezastosowanie i jednocześnie błędną wykładnię tego samego przepisu. Skoro
bowiem Sąd nie stosował określonego przepisu, to w ogóle nie dokonywał jego
wykładni, a tym samym nie jest możliwe postawienie zarzutu, że błędnie zrozumiał
jego treść i znaczenie. W taki sposób skarżący sformułował zaś zarzuty dotyczące
naruszenia art. 8 k.p., art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., art. 2418
k.p. oraz art. 10 ust. 1 ustawy
z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
13
Rozważając poszczególne zarzuty sformułowane w ramach tej podstawy
stwierdzić natomiast należy, iż nie ma przesłanek do przypisania Sądowi
Apelacyjnemu naruszenia przepisów zawartych w Pakiecie Socjalnym dotyczącym
gwarancji pracowniczych dla pracowników TP S.A., stosowanych do powoda w
związku z treścią zawartej pomiędzy stronami umowy o pracę.
Pakiet istotnie gwarantował pracownikom zatrudnienie przez wskazany w nim
okres, dopuszczając jednak dokonywanie w tym czasie zmian w ramach programu
odejść dobrowolnych, w trybie i na zasadach określonych w ustawie z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz na skutek
wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę z innych przyczyn, o ile związki
zawodowe reprezentujące pracownika nie zgłosiły uzasadnionych zastrzeżeń
(część III pkt 2 Pakietu). Rozwiązanie umowy o pracę przed upływem okresu
gwarancji dokonane w trybie i na zasadach przewidzianych w ustawie z 28 grudnia
1989 r. w każdym wypadku skutkowało koniecznością wypłaty pracownikowi,
oprócz odprawy przewidzianej w § 55 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego
Pracy, także odszkodowania. Wypowiedzenie umowy o pracę w trybie art. 32 k.p.
przed upływem okresu gwarancji dawało natomiast pracownikowi tego rodzaju
uprawnienia tylko wtedy, gdy wypowiedzenie było nieuzasadnione lub niezgodne z
prawem, co zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu (część III pkt 4 w
związku z pkt 2 lit. d Pakietu). Nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, że Pakiet
gwarantował prawo do odprawy i odszkodowania każdemu pracownikowi
zwolnionemu, jak to określił skarżący „w trybie zwyczajnym”. Wypowiedzenie
umowy o pracę na zasadach określonych w art. 32 k.p., od którego pracownik nie
odwołał się do sądu pracy, bądź które sąd uznał za uzasadnione i zgodne z
prawem, nie skutkowało tego rodzaju uprawnieniami po stronie pracownika.
Umowa o pracę ze skarżącym została rozwiązana bez wypowiedzenia z jego
winy. Następstwem zasądzenia przez sąd odszkodowania za dokonanie przez
pracodawcę tej czynności z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę w tym trybie jest konieczność wydania pracownikowi nowego świadectwa
pracy zawierającego informację, że ustanie stosunku pracy nastąpiło na skutek
14
wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę (art. 97 § 3 k.p. i § 5 ust. 4
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie
szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i
prostowania – Dz. U. Nr 60, poz. 282 ze zm.). Tego rodzaju informacja jest fikcją
prawną, która pozwala formalnie traktować pracownika znajdującego się w takiej
sytuacji jak osobę, której pracodawca wypowiedział umowę o pracę. Nie ma jednak
podstaw do dalej idącego stwierdzenia, a mianowicie że i wypowiedzenie umowy o
pracę w takim przypadku powinno być uznane za nieuzasadnione, czy niezgodne z
prawem.
Tym samym skarżący, na którego rzecz zasądzono odszkodowanie za
niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, znajdował
się w identycznej sytuacji, jak pracownik, któremu pracodawca wypowiedział
umowę o pracę w trybie art. 32 k.p. przed upływem okresu gwarancji w sposób,
którego nie można uznać za nieuzasadniony lub niezgodny z prawem. Skoro zaś
opisane powyżej ustanie stosunku pracy na skutek wypowiedzenia nie było
związane z obowiązkiem wypłaty na rzecz pracownika odszkodowania i odprawy,
to nie ma podstaw do stwierdzenia, że brak w Pakiecie gwarancji tego rodzaju
świadczeń dla osoby zwolnionej z pracy bez wypowiedzenia, która nie ubiegała się
przed sądem pracy o przywrócenie do pracy, a jedynie o odszkodowanie, mógłby
być uznany za dyskryminujący w rozumieniu art. 183b
§ 1 pkt 2 k.p., bądź by
powołanie się przez pozwaną na to uregulowanie stanowiło nadużycie prawa w
rozumieniu art. 8 k.p.
Do powoda nie znajduje natomiast zastosowania przepis Pakietu przewidujący
określone należności z tytułu uznania przez sąd, że wypowiedzenie umowy o pracę
było nieuzasadnione lub niezgodne z prawem, albowiem wyrok sądu zasądzający
na jego rzecz odszkodowanie dotyczy jedynie rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia i nie można na jego podstawie wyciągnąć wniosku, iż
wypowiedzenie umowy o pracę dokonane w takiej sytuacji byłoby nieuzasadnione
lub niezgodne z prawem. Sąd rozpoznający roszczenie dotyczące rozwiązania
umowy o pracę bada zgodność z prawem konkretnego oświadczenia woli
pracodawcy, a wydany w sprawie wyrok nie wykracza poza ten przedmiot, a zatem
nie można mu przydawać żadnego innego znaczenia. Zasądzenie odszkodowania
15
za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika oznacza wyłącznie wadliwość oświadczenia woli pracodawcy w tym
zakresie, a jego skutkiem z woli ustawodawcy jest formalne, tzn. wyrażające się
stosownym zapisem w świadectwie pracy zrównanie tej czynności pracodawcy z
wypowiedzeniem umowy o pracę. Jeżeli zatem pracownik domaga się tylko
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia, to nie może oczekiwać żadnych innych następstw wyroku
zasądzającego takie odszkodowanie. Niezrozumiałe są więc zarzuty naruszenia
art. 30 § 1 pkt 3 k.p. w związku z art. 57 § 4 k.p. (należy założyć, że skarżącemu
chodziło o ten przepis, bo art. 56 k.p. nie zawiera § 4) i art. 48 § 1 k.p., albowiem na
podstawie okoliczności żądania przez pracownika przywrócenia do pracy bądź
odszkodowania nie wnioskuje się o przyczynach rozwiązania stosunku pracy.
Wybór roszczenia ma natomiast znaczenie dla wyroku, który może wydać sąd
uwzględniając żądanie i skutków takiego orzeczenia dla sytuacji konkretnego
pracownika.
Co do zasady wybór roszczenia o przywrócenie do pracy bądź odszkodowanie
należy do pracownika. Sąd może jednak nie uwzględnić żądania pracownika
przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego roszczenia jest
niemożliwe lub niecelowe i w takim wypadku orzeka o odszkodowaniu (art. 56 § 2
k.p. w związku z art. 45 § 2 k.p.). W części III pkt 10 lit. b Pakietu Socjalnego
przewidziano, że w takiej sytuacji, gdy zasądzenie odszkodowania za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia jest niezależne od woli
pracownika żądającego przywrócenia do pracy, będzie mu przysługiwało
odszkodowanie na zasadach przewidzianych w Pakiecie, ale w miejsce zasądzonej
przez sąd należności i pod warunkiem, że odszkodowanie wynikające z wyroku
sądu nie jest wyższe od gwarantowanego przepisami wewnątrzzakładowymi. Ten
przepis nie miał zastosowania do skarżącego, bowiem w sprawie dotyczącej
rozwiązania umowy o pracę sam wybrał roszczenie o odszkodowanie, a nadto
należność zasądzona wyrokiem sądu z tego tytułu była wyższa od wynikającej z
Pakietu. Brak jest zatem podstaw do uznania za uzasadnione zarzutów
dotyczących naruszenia punktu 4 w związku z punktem 10 części III Pakietu.
16
Na uwzględnienie nie zasługują także zarzuty skierowane przeciwko
rozstrzygnięciu Sądu drugiej instancji w przedmiocie odprawy pieniężnej
wywodzącej się z postanowień Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników Telekomunikacji Polskiej S.A. z 25 czerwca 1998 r.
Przede wszystkim stwierdzić należy, że Sąd Apelacyjny badał, czy skarżący
spełnia warunki do tego rodzaju odprawy określone w § 55 Ponadzakładowego
Układu Zbiorowego Pracy, a zatem zastosował art. 2418
§ 1 k.p., choć nie powołał
tego przepisu wprost w uzasadnieniu wyroku. Powód nie był już bowiem
pracownikiem Telekomunikacji Polskiej S.A., wobec czego ten układ zbiorowy nie
miałby wobec niego zastosowania, gdyby nie uznać związania pozwanego jego
postanowieniami wobec pracowników przejętych w trybie art. 231
§ 1 k.p. od TP
S.A. właśnie z uwagi na uregulowanie zawarte w art. 2418
§ 1 k.p.
Przepis § 55 Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy przewidywał
prawo do odprawy pieniężnej w określonej tam wysokości dla pracowników, z
którymi rozwiązano stosunki pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy w
rozumieniu powszechnie obowiązujących przepisów. Ażeby zatem można było
stwierdzić spełnienie tego warunku, należało dokonać porównania przyczyn
rozwiązania stosunku pracy z konkretnym pracownikiem z tymi, które w dacie
składania przez pracodawcę oświadczenia woli w tym przedmiocie były uznawane
za dotyczące tego pracodawcy. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników weszła w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. (art. 30
ustawy), a więc po dacie rozwiązania stosunku pracy z powodem. Brak jest zatem
przesłanek do stwierdzenia, że Sąd drugiej instancji powinien zastosować jej
przepisy celem dokonania oceny przyczyn rozwiązania umowy o pracę z powodem
pod kątem uprawnień skarżącego do odprawy pieniężnej. Okoliczność, że z
roszczeniem o zasądzenie tej odprawy powód wystąpił już po zmianie stanu
prawnego nie ma przy tym żadnego znaczenia, bo prawo do tego świadczenia
skarżący mógłby nabyć tylko wówczas, gdyby rozwiązanie umowy o pracę
nastąpiło z przyczyn dotyczących pracodawcy, co nie może być oceniane na
podstawie przepisów, które weszły w życie kilka miesięcy po ustaniu tego stosunku
pracy. Skarżący nie twierdził zaś, że rozwiązanie z nim umowy o pracę nastąpiło z
17
przyczyn dotyczących pracodawcy w rozumieniu poprzednio obowiązującej ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. W takiej sytuacji brak jest
podstaw do uznania, że Sąd Apelacyjny naruszył przepisy przytoczone w skardze
kasacyjnej poprzez stwierdzenie, iż rozwiązanie stosunku pracy ze skarżącym nie
nastąpiło z przyczyn dotyczących pracodawcy i że w związku z tym nie zostały
spełnione warunki skutkujące prawem do odprawy pieniężnej po myśli § 55
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. i
art. 108 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
/tp/