Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 7 CZERWCA 2006 R.
III KK 395/05
Oceny i wnioski sądu odwoławczego, oparte na ustaleniach sądu
pierwszej instancji, zawarte w części dyspozytywnej i motywacyjnej wyro-
ku, nie stanowią zmiany ustaleń faktycznych w rozumieniu art. 454 § 2
k.p.k.
Przewodniczący: sędzia SN J. Żywolewska–Ławniczak.
Sędziowie: SN F. Tarnowski (sprawozdawca), WSO (del. do SN)
T. Artymiuk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: M. Staszak.
Sąd Najwyższy w sprawie Rolanda B., skazanego z art. 177 § 2 k.k.
w zw. z art. 178 § 1 k.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu
7 czerwca 2006 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od wyroku
Sądu Okręgowego w O. z dnia 7 kwietnia 2005 r., zmieniającego wyrok
Sądu Rejonowego w O. z dnia 3 lutego 2005 r.
o d d a l i ł kasację (...).
Z u z a s a d n i e n i a :
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem z dnia 3 lutego 2005 r., uznał Rolanda
B. za winnego tego, że w dniu 11 lipca 2004 r., około godziny 11.40 w O.,
umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten spo-
sób, iż kierując samochodem marki Nissan Sunny, jechał z niedozwoloną
administracyjnie w tym miejscu prędkością, to jest co najmniej 80 km/h i
2
podczas zbliżania się do prawidłowo oznakowanego przejścia dla pie-
szych, nie ustąpił pierwszeństwa znajdującym się na tym przejściu pie-
szym, a następnie próbując ich ominąć, potrącił Krzysztofa F., który doznał
obrażeń ciała (...), które spowodowały u wymienionego śpiączkę mózgową
oraz niewydolność oddechowo-krążeniową, a w następstwie jego zgon, po
czym zbiegł z miejsca wypadku – to jest przestępstwa określonego w art.
177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k., i za to skazał go na karę 2 lat pozba-
wienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat,
oddając go w tym czasie pod dozór kuratora sądowego oraz orzekł wobec
niego karę grzywny w wymiarze 100 stawek dziennych, ustalając wysokość
jednej stawki na 10 zł. Na podstawie art. 42 § 2 k.k. i art. 47a k.k. w zw. z
art. 48 § 3 k.k. orzekł wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym na okres 10 lat, z zaliczeniem
zatrzymania prawa jazdy od dnia 11 lipca 2004 r. oraz zasądził od niego na
rzecz Fundacji „Pomóż Mi” nawiązkę w kwocie 3 000 zł. Ponadto na pod-
stawie art. 46 § 2 k.k. zasądził od oskarżonego na rzecz Elżbiety F. na-
wiązkę w wysokości 25 000 zł oraz na rzecz Alicji F. nawiązkę w wysokości
10 000 zł, zaś na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary
grzywny zaliczył oskarżonemu okres jego zatrzymania od dnia 11 lipca
2004 r. do dnia 13 lipca 2004 r., przyjmując, że jeden dzień rzeczywistego
pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dziennym stawkom grzywny.
Powyższy wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze zaskarżył
na niekorzyść Rolanda B. prokurator zarzucając rażącą niewspółmierność
kary orzeczonej wobec tego oskarżonego polegającą na wymierzeniu kary
2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania ty-
tułem próby na okres 5 lat, podczas gdy całokształt zgromadzonego w
sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż tak orzeczona ka-
ra jest nieadekwatnie łagodna do stopnia społecznej szkodliwości czynu
oraz jego okoliczności podmiotowych i przedmiotowych.
3
Sąd Okręgowy w O., wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2005 r., zmienił za-
skarżony wyrok w ten sposób, że uchylił rozstrzygnięcie o warunkowym
zawieszeniu wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności oraz orze-
czoną karę grzywny, a także rozstrzygnięcie o zaliczeniu na poczet grzyw-
ny okresu zatrzymania oskarżonego oraz zmniejszył nawiązki orzeczone
na rzecz Elżbiety F. i Alicji F. do kwot po 8 000 zł. Nadto na podstawie art.
63 § 1 k.k. zaliczył oskarżonemu na poczet wymierzonej mu kary pozba-
wienia wolności okres jego zatrzymania od dnia 11 lipca 2004 r. do dnia 13
lipca 2004 r. W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanego Rolanda B. Za-
rzucając rażące naruszenie przepisu procesowego art. 454 § 2 k.p.k. mają-
ce wpływ na treść wyroku, w wyniku orzeczenia względem Rolanda B. su-
rowszej, w stosunku do rozstrzygnięcia zapadłego w I instancji, kary po-
zbawienia wolności, przy jednoczesnej zmianie ustaleń faktycznych w czę-
ści motywacyjnej wyroku (przyjęcie za podstawę orzeczenia okoliczności
obciążających, których zdaniem Sądu Odwoławczego, Sąd pierwszej in-
stancji nie uwzględnił przy wymiarze kary), co stanowi naruszenie reguły ne
peius zawartej we wspomnianym przepisie, wniósł o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
Prokurator Okręgowy w O., w odpowiedzi na kasację, wniósł o odda-
lenie jej jako bezzasadnej, wskazując m. in., że przytoczone i zakwestio-
nowane przez skarżącego sformułowania użyte w uzasadnieniu Sądu od-
woławczego, a dotyczące okoliczności obciążających w kontekście wymia-
ru kary, świadczą jedynie o wyrywkowej i wybiórczej analizie treści uza-
sadnienia zaskarżonego wyroku przez autora kasacji.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator wniósł o oddalenie kasacji jako
oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Treść zarzutu kasacyjnego obliguje do zajęcia się, choćby w sposób
sygnalizacyjny, jednym z bardziej złożonych problemów procesowych, a
mianowicie problemem właściwego rozumienia i funkcjonowania w prakty-
ce orzeczniczej reguły ne peius określonej w art. 454 § 2 k.p.k. (...). Artykuł
454 k.p.k. zawiera dalej idące ograniczenia w postaci reguł ne peius aniżeli
zakaz reformationis in peius, tak – bezpośredni, zawarty w art. 434 § 1
k.p.k., jak i pośredni, wyrażony w art. 443 k.p.k., skoro warunkiem działania
takiego zakazu jest zaskarżenie orzeczenia wyłącznie na korzyść oskarżo-
nego. Uregulowania przewidziane w art. 454 § 1 i § 3 k.p.k. nie budzą po-
ważniejszych wątpliwości, natomiast przedmiotem kontrowersji i dyskusji
jest niewątpliwie rozumienie oraz zakres reguły ne peius wymienionej w § 2
art. 454 k.p.k. Przepis ten statuuje, że sąd odwoławczy może orzec surow-
szą karę pozbawienia wolności li tylko wtedy, gdy nie zmienia ustaleń fak-
tycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku. Oznacza to, że
zabronione jest zaostrzenie przez sąd odwoławczy kary pozbawienia wol-
ności wobec oskarżonego za określone przestępstwo, gdy dokonano
zmiany ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku
co do tego oskarżonego i w stosunku do tego przestępstwa.
W piśmiennictwie przyjmowany jest pogląd, że zmianę ustaleń fak-
tycznych odnieść należy zarówno do tych ustaleń, które zostały zamiesz-
czone w części dyspozytywnej orzeczenia, jak i tych, które znalazły się w
uzasadnieniu tego orzeczenia, a dotyczą rozszerzenia katalogu okoliczno-
ści obciążających lub ograniczenia katalogu okoliczności łagodzących
(zob. m. in. S. Zabłocki: Postępowanie odwoławcze w kodeksie postępo-
wania karnego po nowelizacji, Warszawa 2003, s. 387, 388; T. Grzegor-
czyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 2003, s. 1194;
W. Kociubiński: Własne ustalenia faktyczne sądu odwoławczego i ich
wpływ na treść rozstrzygnięcia w postępowaniu odwoławczym, PS 2003,
Nr 7 – 8, s. 147).
5
Podzielając trafność tego poglądu, rozważenia jednak wymaga treść
unormowania zawartego w art. 454 § 2 in fine k.p.k. „gdy nie zmienia usta-
leń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku”. W szcze-
gólności zaś chodzi o sytuacje, w których może następować zmiana usta-
leń faktycznych, gdy sąd odwoławczy wydaje orzeczenie reformatoryjne na
niekorzyść oskarżonego i swoje stanowisko prezentuje w części motywa-
cyjnej rozstrzygnięcia, eksponując okoliczności niekorzystne dla sprawcy.
Istotne jest wówczas to, czy rzeczywiście nastąpiła zmiana ustaleń fak-
tycznych, a jeśli taka sytuacja nie miała miejsca, aktualny staje się problem
korzystania przez sądy odwoławcze z normy określonej w art. 454 § 2
k.p.k. z dużą rozwagą, gdyż ogranicza ona możliwość prowadzenia obrony
przez oskarżonego, z zachowaniem dwuinstancyjności postępowania i
konstytucyjnej zasady kontroli procesu (art. 78 Konstytucji RP oraz art. 14
ust. 5 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych).
Sąd Najwyższy wielokrotnie zajmował się omawianą problematyką,
podzielając generalnie stanowisko doktryny, zgodnie z którym wynikający z
art. 454 § 2 k.p.k. zakaz orzekania reformatoryjnego przez sąd odwoławczy
dotyczy nie tylko sytuacji, w jakiej dojść miałoby do zmiany ustaleń faktycz-
nych w części dyspozytywnej wyroku, lecz także w jego części motywacyj-
nej (zob. m. in. wyrok z dnia 14 września 2005 r., IV KK 160/05, LEX nr
157196; postanowienie z dnia 11 października 2002 r., V KKN 121/01,
OSNKW 2002, z. 11 – 12, poz. 101; wyrok z dnia 16 lutego 2001 r., IV KKN
369/00, LEX nr 51097; wyrok z dnia 15 marca 2001 r., III KKN 596/00, LEX
nr 51948; wyrok z dnia 30 listopada 2001 r., II KKN 68/99, LEX nr 51582;
wyrok z dnia 4 grudnia 2000 r., IV KKN 120/00, LEX nr 50980).
W innych judykatach Sąd Najwyższy zajmował się dalszymi kwe-
stiami związanymi z wykładnią art. 454 § 2 k.p.k., które nie są już tak
oczywiste i budzą pewne kontrowersje. Chodzi tu w szczególności o okre-
ślenie kryterium oceny, czy sąd ad quem dokonał (czy też nie) nowego
6
ustalenia faktycznego in concreto w kontekście reguły ne peius przewi-
dzianej w art. 454 § 2 k.p.k., a także czym charakteryzuje się nowe ustale-
nie faktyczne.
Otóż, takie kryterium oceny, czy rzeczywiście dokonano nowego
ustalenia faktycznego w określonej kwestii, stanowi merytoryczna zawar-
tość rozważań, a nie aspekt formalny, przejawiający się używaniem w tych
rozważaniach równoważnych pojęciowo wyrażeń i zwrotów ustawowych.
Sąd Najwyższy skonstatował również, że dopuszczalna jest inna ocena
faktów albo też inna ocena pozytywnej prognozy w rozumieniu art. 69 § 1
in fine k.k., bardziej niekorzystna dla oskarżonego, bowiem nie są to zmia-
ny ustaleń faktycznych, o których mowa w art. 454 § 2 k.p.k. (zob. posta-
nowienie z dnia 14 lutego 2002 r., II KKN 337/01, OSNKW 2002, z. 7 – 8,
poz. 66; wyrok z dnia 11 grudnia 2002 r., V KK 328/02, LEX nr 75500; po-
stanowienie z dnia 9 września 2004 r., V KK 92/04, LEX nr 137751).
Taki kierunek wykładni art. 454 § 2 k.p.k. zasługuje na aprobatę i po-
winien być kontynuowany, oczywiście w sposób rozważny oraz z zacho-
waniem norm gwarancyjnych, o których wspomniano we wcześniejszych
rozważaniach. Nie należy bowiem tracić z pola widzenia, że gdyby wszel-
kie oceny i wnioski wynikające z ustaleń sądu pierwszej instancji, traktowa-
ne odmiennie przez sąd odwoławczy w sposób niekorzystny dla oskarżo-
nego, były równoznaczne ze zmianą ustaleń faktycznych przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku, w praktyce orzeczniczej przepis ten nie
miałby wręcz zastosowania. (...)
W świetle dotychczasowych rozważań można zatem stwierdzić, że
oceny i wnioski sądu odwoławczego oparte na ustaleniach sądu pierwszej
instancji, zawarte w części dyspozytywnej i motywacyjnej wyroku, nie sta-
nowią zmiany ustaleń faktycznych w rozumieniu art. 454 § 2 k.p.k.
W rozpoznanej sprawie autor kasacji, podnosząc zarzut rażącego na-
ruszenia przepisu art. 454 § 2 k.p.k., zakwestionował możliwość wydania
7
przez Sąd Okręgowy orzeczenia reformatoryjnego, gdyż „podstawa fak-
tyczna, w oparciu o którą orzekały ... Sądy pierwszej i drugiej instancji różni
się”.
Zarzut ten nie jest zasadny i nie zasługuje na uwzględnienie. Niewąt-
pliwie Sąd Okręgowy w O. nie dokonał jakiejkolwiek zmiany ustaleń fak-
tycznych w części dyspozytywnej zaskarżonego wyroku w zakresie opisu
czynu przypisanego Rolandowi B. Rozważenia zatem wymaga kwestia, czy
nastąpiła zmiana ustaleń w części motywacyjnej wyroku, jak twierdzi skar-
żący. Odpowiedź negatywna w tej mierze znajduje pełne oparcie w wyni-
kach kontroli kasacyjnej, poprzedzonych w szczególności wszechstronną i
wnikliwą analizą uzasadnień orzeczeń Sądów obu instancji.
Sąd Rejonowy w O., w uzasadnieniu wyroku, przytoczył w pierwszej
kolejności dokonane ustalenia faktyczne w sprawie. W ustaleniach podał
zasadnicze fakty i okoliczności wypadku drogowego, jaki spowodował
oskarżony w dniu 11 lipca 2004 r., około godziny 13.30 na jednej z głów-
nych ulic O. A mianowicie Roland B. prowadził wówczas samochód marki
Nissan Sunny z nadmierną prędkością około 80 km/h; nie zmniejszył pręd-
kości, ani nie ustąpił pierwszeństwa pieszym znajdującym się na przejściu;
uderzył w pokrzywdzonego oraz zbiegł z miejsca wypadku; w wyniku do-
znanych obrażeń pokrzywdzony zmarł. W dalszych rozważaniach Sąd Re-
jonowy podkreślił, że przyczyną wypadku było „prowadzenie samochodu z
nadmierną prędkością, a przede wszystkim niepodporządkowanie się ele-
mentarnym zasadom bezpieczeństwa w ruchu drogowym”, natomiast za
szczególnie naganne uznał zachowanie oskarżonego po wypadku.
Wymierzając oskarżonemu karę pozbawienia wolności z warunko-
wym zawieszeniem jej wykonania na okres próby Sąd pierwszej instancji
„kierował się dyrektywami wymiaru kary określonymi w art. 53 i 54 k.k.”, a
następnie szeroko przedstawił okoliczności łagodzące co do osoby spraw-
cy, motywując warunkowe skazanie.
8
Powyższe ustalenia stanowiły podstawę rozważań dla Sądu Okręgo-
wego, który uwzględniając częściowo apelację prokuratora, złożoną na
niekorzyść oskarżonego, uchylił m. in. orzeczenie o warunkowym zawie-
szeniu wykonania wymierzonej Rolandowi B. kary pozbawienia wolności.
Wszelako Sąd odwoławczy, uzasadniając swoje orzeczenie, nie poczynił
nowych ustaleń faktycznych, lecz jedynie dokonał innych ocen z ustalo-
nych w pierwszej instancji faktów i okoliczności, dotyczących znamion
przedmiotowych i podmiotowych czynu przypisanego oskarżonemu. Wnio-
ski wyprowadzone z owych ocen stanowiły podstawę do przyjęcia prawi-
dłowego stopnia zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, z właściwym
uwzględnieniem dyrektyw określonych w art. 53 § 1 i § 2 k.k. oraz art. 54 §
1 k.k., a w tym okoliczności odnoszących się do osoby sprawcy, które rów-
nież zostały wszechstronnie rozważone przy podejmowaniu decyzji w za-
kresie korektury wymierzonej oskarżonemu kary.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy oddalił kasację wniesio-
ną przez obrońcę Rolanda B., uznając ją za bezzasadną.