Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 czerwca 2006 r.
I UZP 3/06
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Zbigniew Myszka, SA Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 czerwca 2006 r.
sprawy z odwołania Bożenny S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o wysokość świadczenia, na skutek zagadnienia prawnego przeka-
zanego postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 marca 2006 r.
[...]
Czy ubezpieczonej, która w stanie prawnym obowiązującym po 1 lipca 2004 r.
nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 27 ustawy z 17.XII.1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. z 2004 r. nr 39 poz.
353 ze zm.) będąc poprzednio na wcześniejszej emeryturze przyznanej na podsta-
wie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26.I.1990 r. w sprawie wcze-
śniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących
zakładów pracy (Dz.U. nr 4 poz. 27), wysokość emerytury może być ustalona przy
uwzględnieniu podstawy wymiaru w myśl art. 15 w/w ustawy i zastosowaniu kwoty
bazowej aktualnej w dacie zgłoszenia wniosku emerytalnego czy też jedynie przy
zastosowaniu ust. 3 i 4 art. 53 wymienionej ustawy ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Wysokość emerytury ubezpieczonej, która w stanie prawnym obowiązu-
jącym po dniu 1 lipca 2004 r. nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 27
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), pobie-
rała wcześniejszą emeryturę przyznaną na podstawie przepisów rozporządze-
nia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 stycznia 1990 r. w sprawie
wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn do-
2
tyczących zakładów pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27), podlega ustaleniu przy zasto-
sowaniu art. 53 ust. 3 i 4 tej ustawy.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 29 marca 2006 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Białymstoku przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzy-
gnięcia następujące zagadnienie prawne: „czy ubezpieczonej, która w stanie praw-
nym obowiązującym po 1 lipca 2004 r. nabyła prawo do emerytury na podstawie art.
27 ustawy z 17.XII.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 39 poz. 353 ze zm.) będąc poprzednio na wcześniej-
szej emeryturze przyznanej na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z 26.l.1990r. w sprawie wcześniejszych emerytur dla pracowników zwalnia-
nych z pracy z przyczyn dotyczących zakładów pracy (Dz.U. nr 4 poz. 27), wysokość
emerytury może być ustalona przy uwzględnieniu podstawy wymiaru w myśl art. 15
w/w ustawy i zastosowaniu kwoty bazowej aktualnej w dacie zgłoszenia wniosku
emerytalnego czy też jedynie przy zastosowaniu ust. 3 i 4 art. 53 wymienionej
ustawy”.
Zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego. Od 1
stycznia 1997 r. Bożenna S. pobierała emeryturę przyznaną na podstawie rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 stycznia 1990 r. w sprawie wcześniej-
szych emerytur dla pracowników zwalnianych z pracy z przyczyn dotyczących zakła-
dów pracy (Dz.U. Nr 4, poz. 27). W dniu 31 maja 2005 r. złożyła wniosek o przyzna-
nie jej emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego na podstawie art. 27
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., powoływanej
dalej jako „ustawa” lub „ustawa o emeryturach i rentach z FUS”). Dołączając do
wniosku zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wniosła o ustalenie wysoko-
ści emerytury przy uwzględnieniu tego zaświadczenia i kwoty bazowej obowiązującej
w chwili złożenia wniosku.
Decyzją z 7 czerwca 2005 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B.
przyznał wnioskodawczyni emeryturę od 1 maja 2005 r. przyjmując do ustalenia jej
wysokości dotychczasową podstawę wymiaru emerytury wcześniejszej i kwotę ba-
zową z daty przyznania wcześniejszej emerytury. Decyzją z 30 czerwca 2005 r. or-
3
gan rentowy odmówił Bożennie S. przeliczenia podstawy wymiaru emerytury po
ustaleniu, że wskaźniki wysokości podstawy wymiaru są niższe niż przyjęty wskaźnik
w decyzji przyznającej emeryturę.
Bożenna S. wniosła od powyższych decyzji odwołanie.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 15 listopa-
da 2005 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni. Uznał, że skoro Bożenna S. miała
uprzednio ustalone prawo do wcześniejszej emerytury, to ponowną podstawę wymia-
ru nowej emerytury należy ustalać zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS. Wedle art. 53 ust. 3 ustawy w brzmieniu nadanym art. 1 ustawy
z 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), wysokość emerytury powinna być obli-
czona od tej samej „starej" kwoty bazowej, którą przyjęto do obliczenia wysokości
emerytury wcześniejszej. Oznacza to, według Sądu, że ustalenie wysokości nowej
emerytury wnioskodawczyni w decyzji przyznającej tę emeryturę jest zgodne z pra-
wem. Również decyzja ZUS odmawiająca wnioskodawczyni przeliczenia wysokości
emerytury jest zgodna z art. 110 - 113 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a
zwłaszcza z jej art. 111.
W apelacji od powołanego wyroku Bożenna S. wnosiła o jego zmianę i
uwzględnienie w całości jej wniosku z 31 maja 2005 r. Podnosiła, że obecnie przy-
znana emerytura jest nowym świadczeniem, które powinno być obliczone przy zasto-
sowaniu aktualnej kwoty bazowej.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, rozpo-
znając apelację, zwrócił przede wszystkim uwagę na pogląd wyrażony przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 20 stycznia 2005 r., I UK 120/04 (OSNP 2005 nr 16, poz.
257). Zdaniem Sądu, akceptując stanowisko zajęte w tym orzeczeniu należy dojść do
przekonania, że ustalenie wysokości należnej wnioskodawczyni od 1 maja 2005 r.
emerytury na podstawie art. 27 ustawy jest nowym świadczeniem, pomimo że po-
przednio pobierała ona emeryturę wcześniejszą. Skoro więc jest to nowe świadcze-
nie, to podstawę wymiaru tej emerytury można ustalić według art. 15 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS i na podstawie art. 53 ust. 1 ustawy obliczyć jej wysokość.
Zgodnie jednak z art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, podstawę wy-
miaru emerytury ma stanowić podstawa wymiaru poprzedniej emerytury. Z kolei z
dniem 1 lipca 2004 r. do art. 53 ustawy został dodany ust. 3, nakazujący stosowanie
„tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru."
4
Oznacza to, że przy zastosowaniu tej zasady wysokość nowej emerytury będzie tej
samej wysokości co poprzednio obliczona wysokość emerytury wcześniejszej. Ko-
nieczność przyjęcia podstawy wymiaru poprzedniej emerytury i poprzednio stosowa-
nej kwoty bazowej spowoduje zróżnicowanie sytuacji emerytów i rencistów, na ko-
rzyść rencistów. Podstawa wymiaru emerytury osoby, która wcześniej miała prawo
do renty może bowiem być ustalona na nowo na podstawie art. 15 ustawy o emerytu-
rach i rentach i przy zastosowaniu aktualnej kwoty bazowej, jako że art. 53 ust. 3
ustawy nie dotyczy jej art. 21 ust. 1 pkt 2.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustawa o emeryturach i rentach z FUS w dziale I Przepisy ogólne w rozdziale
4 Podstawa wymiaru emerytur i rent określa w art. 15 sposób ustalania podstawy
wymiaru tych świadczeń. Nie wchodząc w szczegóły, wystarczy stwierdzić, że obli-
czenie podstawy wymiaru wymaga przemnożenia uprzednio ustalonego wskaźnika
podstawy wymiaru przez kwotę bazową, o której mowa w art. 19; jest to kwota obo-
wiązująca w momencie ustalania podstawy wymiaru. Przepis art. 21 przewiduje mo-
dyfikację ustalenia podstawy wymiaru emerytury w przypadku osób, które wcześniej
miały ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz osób, które wcze-
śniej korzystały z emerytury (tzw. emerytury wcześniejszej). W tym drugim przypadku
podstawę wymiaru emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego stanowi podstawa
wymiaru emerytury w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolej-
ne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do emery-
tury (art. 21 ust. 2 pkt 1 w związku z ust. 1 pkt 1). Z przytoczonych uregulowań wyni-
ka, że stanowiąca element ustalenia podstawy wymiaru emerytury kwota bazowa jest
kwotą obowiązującą w czasie ustalenia prawa do emerytury wcześniejszej.
Sposób ustalania wysokości emerytury określa art. 53 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Z formuły ustalenia wysokości emerytury zawartej w ustępie 1 tego
przepisu wynika, że na ostateczną wysokość emerytury istotny wpływ wywiera kwota
bazowa. Według powołanego przepisu jest to kwota „o której mowa w art. 19, za-
strzeżeniem ust. 3 i 4”, tj. zasadniczo jest to kwota obowiązująca w czasie ustalania
wysokości emerytury, co jednak nie dotyczy („ z zastrzeżeniem ust. 3”) ustalenia
wysokości emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury.
Zgodnie z art. 53 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS emeryturę, której
5
podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym mowa w art. 21
ust. 1 pkt 1 i ust. 2, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do
ustalenia podstawy wymiaru, a następnie emeryturę podwyższa się w ramach walo-
ryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień do emerytury.
Odnosząc powyższą regulację prawną do sytuacji, na gruncie której powstało
przytoczone wcześniej zagadnienie prawne, należy dojść do wniosku, że emerytura
osoby, która pobierała wcześniejszą emeryturę przyznaną na podstawie przepisów
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 stycznia 1990 r., a następnie
nabyła prawo do emerytury na podstawie art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, podlega ustaleniu z zastosowaniem kwoty bazowej przyjętej do ustalenia pod-
stawy wymiaru w momencie przejścia na wcześniejszą emeryturę.
Stanowisko Sądu Okręgowego, który skłania się do poglądu, że emerytura ta
powinna zostać ustalona z zastosowaniem kwoty bazowej obowiązującej w czasie
uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 27 ustawy, nie zasługuje na akcep-
tację z dwu powodów. Po pierwsze, nie jest trafne stanowisko, że emerytura ta sta-
nowi nowe świadczenie, które w związku z tym powinno zostać ustalone z uwzględ-
nieniem reguł dotyczących określenia wysokości emerytury przyznawanej po raz
pierwszy w związku ze spełnieniem warunków przewidzianych art. 27 ustawy. Sta-
nowisko to wymagałoby przyjęcia założenia, że prawo do emerytury wcześniejszej
wygasło. Przepisy obowiązującego prawa nie dają podstaw do przyjęcia takiego
założenia. Ponadto, ustawa nie posługuje się pojęciem nowej emerytury względnie
nowego świadczenia. W art. 21 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
jest mowa o emeryturze dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emery-
tury, z czego wynika, że w zakresie tego samego świadczenia - emerytury - w
związku ze spełnieniem warunku osiągnięcia wieku emerytalnego następuje jedynie
ustalenie na nowo podstawy wymiaru. Sąd Okręgowy, formułując przytoczone sta-
nowisko, w gruncie rzeczy ograniczył się do powołanie się na orzeczenie Sądu Naj-
wyższego z 20 stycznia 2005 r., z którego ma wynikać, że emerytura z tytułu osią-
gnięcia wieku emerytalnego u osoby, która ma ustalone prawo do emerytury wcze-
śniejszej, stanowi nowe świadczenie, ustalane według reguł świadczenia przyzna-
wanego po raz pierwszy. Konkluzja wyprowadzana z powołanego orzeczenia jest
zbyt daleko idąca, ponieważ teza tego orzeczenia dotyczy raczej kwestii procedural-
nej.
6
Po drugie, przyjęcie poglądu, że emerytura powinna zostać obliczona przy
zastosowaniu nowej kwoty bazowej pozbawiłoby znaczenia art. 53 ust. 3 ustawy, w
sytuacji, kiedy przepis ten został wprowadzony w celu wyraźnego unormowania kwe-
stii kwoty bazowej osób pobierających tzw. wcześniejszą emeryturę, przechodzących
następnie na emeryturę w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego.
Stosownie do art. 53 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przepisu
ust. 3 nie stosuje się, jeżeli zainteresowany po nabyciu uprawnień do świadczenia,
którego podstawę wymiaru wskazał jako podstawę wymiaru emerytury, podlegał co
najmniej przez 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom eme-
rytalnemu i rentowym. Ogólniejszą przesłanką wprowadzenia tego uregulowania jest
wzgląd na udział ubezpieczonego w tworzeniu funduszu ubezpieczeniowego. Pogląd
ten, który należy zaakceptować, został wyrażony przez Trybunał Konstytucyjny w
wyroku z dnia 24 kwietnia 2006 r., P 9/05, w którym Trybunał orzekł, że art. 53 ust. 3
i 4 jest zgodny z art. 2 i 32 Konstytucji RP.
Z przytoczonych motywów orzeczono jak w uchwale.
========================================