Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 czerwca 2006 r.
II PK 323/05
Porozumienie zawarte ze związkami zawodowymi na podstawie art. 3
ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.) jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i
wiąże pracodawcę, który nie może odstępować od jego treści w zakresie do-
boru pracowników do zwolnienia, czy kolejności i terminów dokonywania zwol-
nień.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Katarzyna Gonera, SA
Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 czerwca
2006 r. sprawy z powództwa Jana S. przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Fabryki
W. SA w O.W. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z
dnia 23 czerwca 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu do ponownego rozpoznania, pozo-
stawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Ostrowie Wielkopolskim wyrokiem z dnia 30
marca 2005 r. oddalił powództwo Jana S. skierowane przeciwko Syndykowi Masy
Upadłości Fabryki W. SA w O.W. o przywrócenie do pracy. Sąd ten ustalił, że powód
od 24 września 1975 r. był zatrudniony w Fabryce W. SA w oparciu o umowę o pracę
zawartą na czas nieokreślony na stanowisku ostrzacz - szlifierz. Pełnił jednocześnie
funkcję Przewodniczącego Międzyzakładowego Związku Zawodowego Młodych Pra-
cowników Zaplecza Technicznego.
2
Według ustaleń Sądu pierwszej instancji, w dniu 12 września 2003 r. ogłoszo-
na została upadłość Fabryki W. SA w O.W. Syndyk Masy Upadłości podjął działania
zmierzające do restrukturyzacji organizacji pracy oraz zatrudnienia, na skutek czego
z dniem 1 listopada 2003r. dokonano likwidacji Wydziału Naprawy Wagonów Oso-
bowych, w którym był zatrudniony również powód. Pracowników grup robót bezpo-
średnio produkcyjnych tego wydziału przesunięto do Wydziału Naprawy Wagonów
Towarowych, zaś pracowników grup pomocniczych, w tym powoda, przekazano do
nowego Działu Produkcji Pomocniczej. Tymczasowe pozostawienie pracowników
pośrednio produkcyjnych wiązało się z potrzebą realizacji odtworzonego kontraktu
obejmującego dokończenie naprawy dziewięciu wagonów osobowych. Produkcja
wagonów osobowych zakończyła się w sierpniu 2004 r., zaś ostatni taki wagon został
sprzedany na przełomie października i listopada 2004 r.
Sąd Rejonowy ustalił także, iż w dniu 29 stycznia 2004 r. syndyk zawiadomił
związki zawodowe działające na terenie fabryki o planowanych zwolnieniach z pracy,
których przyczyną był brak kontraktów i przerost zatrudnienia. Dnia 30 stycznia 2004
r. syndyk i związki zawodowe zawarli (na podstawie art. 3 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników) porozumienie w sprawie zasad postępowa-
nia w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy.
Strony porozumienia ustaliły, że zwolnieniem objęci będą pracownicy z różnych pio-
nów wskazani przez bezpośrednich przełożonych, zaś kryteriami ich doboru do
zwolnienia miały być absencja chorobowa, likwidacja zajmowanego stanowiska
pracy, a także przydatność i efektywność pracy na danym stanowisku. Wypowiedze-
nia umów o pracę miały być doręczone pracownikom do końca lutego 2004 r., a je-
dynie w sytuacji, gdyby doręczenie w tak oznaczonym okresie napotkało na prze-
szkody, nastąpić miało w najbliższym możliwym terminie. Zwolnieniem objętych
miało być 80 pracowników, przy czym porozumienie nie zawierało ich imiennej listy.
W dniu 30 stycznia 2004 r. o zawarciu porozumienia i przyjętych przez jego strony
ustaleniach zawiadomiony został Powiatowy Urząd Pracy.
Według ustaleń Sądu pierwszej instancji, w dniu ogłoszenia upadłości stan
zatrudnienia w Fabryce W. SA wynosił 1.482 osoby, na dzień 29 stycznia 2004 r. -
1368 osób, natomiast na dzień 27 sierpnia 2004 r. – 1.282 osoby, co oznacza, że w
okresie od 29 stycznia 2004 r. do 27 sierpnia 2004 r. uległ zmniejszeniu o 86 osób,
przy czym z przyczyn niedotyczacych pracowników rozwiązano stosunki pracy z 52
3
osobami. Zarządzeniem z 26 sierpnia 2004 r. syndyk wprowadził nową strukturę or-
ganizacyjną mającą na celu racjonalizację zatrudnienia i optymalizację kosztów,
obejmującą między innymi redukcję etatów w dziale produkcji pomocniczej. W sierp-
niu 2004 r. wypowiedziano umowy o pracę sześciu pracownikom, w tym powodowi,
przy czym w stosunku do dwóch osób wypowiedzenia zostały następnie cofnięte.
Oświadczenie woli pracodawcy zostało powodowi doręczone 27 sierpnia 2004 r., zaś
wskazaną w nim przyczyną wypowiedzenia była upadłość Fabryki W. SA - koniecz-
ność restrukturyzacji zatrudnienia. Według ustaleń Sądu Rejonowego, powód był
pracownikiem przeciętnym, stanowisko, które zajmował uległo likwidacji, zaś szlifier-
nię zamknięto. Wypowiedzenie umowy o pracę doręczono mu dopiero w sierpniu
2004 r., bowiem wcześniej trwała jeszcze produkcja dziewięciu wagonów osobo-
wych, przy której zatrudnianie ostrzacza było niezbędne.
Oceniając w świetle tak ustalonego stanu faktycznego roszczenie powoda,
Sąd pierwszej instancji wskazał, że pozwany dopełnił wszystkich wymogów przewi-
dzianych w przepisach ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), a związanych z trybem postępowania przy tzw.
grupowych zwolnieniach. Nie doszło także, zdaniem tego Sądu, do naruszenia zasad
samego porozumienia. Termin, jaki strony oznaczyły na 28 lutego 2004 r., może być
bowiem rozumiany jedynie jako równoznaczny z zakazem wcześniejszego przekro-
czenia limitu zwolnień, który określono na 80 osób. Nie było zatem przeszkód, ażeby
w ramach tego limitu syndyk mógł dokonać zwolnień pracowników również po upły-
wie tego terminu, a tym samym zarzut powoda dotyczący doręczenia mu wypowie-
dzenia umowy o pracę dopiero w sierpniu 2004 r. nie może uzasadniać jego rosz-
czenia.
Sąd Rejonowy nie dopatrzył się w postępowaniu pracodawcy także innych
wad, które mogłyby świadczyć o tym, że wypowiedzenie umowy o pracę dokonane
powodowi było nieuzasadnione, bądź naruszało przepisy o rozwiązywaniu umów o
pracę w tym trybie. W szczególności Sąd ten podniósł, że okoliczności, o których
mowa w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, tj. między
innymi zmniejszenie zatrudnienia z powodów ekonomicznych, czy organizacyjnych
lub w związku z upadłością pracodawcy, należą do przyczyn uzasadniających wypo-
wiedzenie umowy o pracę. Przyczyna wypowiedzenia sformułowana jako upadłość
4
pracodawcy - konieczność restrukturyzacji zatrudnienia jest wystarczająco konkretna
i okazała się rzeczywista, bowiem przeprowadzone postępowanie dowodowe
potwierdziło okoliczność zmniejszenia u pozwanego stanu zatrudnienia, podyktowa-
nego względami ekonomicznymi. Stanowisko powoda zostało zlikwidowane, a zatem
spełniał on kryteria kwalifikujące do zwolnienia uzgodnione przez pracodawcę ze
związkami zawodowymi.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, nie znalazły potwierdzenia w zebranym
materiale zarzuty powoda, iż przyczyną dokonanego mu wypowiedzenia był konflikt
personalny z syndykiem. Nie ma także podstaw do przyjęcia, ażeby rozwiązanie sto-
sunku pracy było przejawem dyskryminowania powoda. Zdaniem Sądu Rejonowego,
nie doszło również do naruszenia przepisów ustanawiających szczególną ochronę
stosunku pracy pracownika ze względu na pełnione przez niego funkcje związkowe.
Przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę była bowiem upadłość pracodawcy, zaś
zgodnie z art. 411
§ 1 k.p., w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy nie
stosuje się przepisów art. 38, 39, 41 ani przepisów szczególnych dotyczących
ochrony pracowników przed wypowiedzeniem, w tym art. 32 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).
Sąd pierwszej instancji uznał zatem, że wypowiedzenie dokonane powodowi
nie może być uznane za nieuzasadnione, czy też naruszające przepisy o rozwiązy-
waniu umów o pracę w tym trybie, w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., wobec czego nie
znalazł podstaw do uwzględnienia roszczenia o przywrócenie do pracy.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu, rozpozna-
jąc sprawę na skutek apelacji powoda, wyrokiem z dnia 23 czerwca 2005 r. zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił Jana Surmę do pracy u pozwanego
na poprzednich warunkach. Sąd drugiej instancji wskazał, że w § 3 pkt 2 porozumie-
nia zawartego w dniu 30 stycznia 2004 r. pomiędzy Syndykiem Masy Upadłości a
działającymi w zakładzie związkami zawodowymi zawarto uzgodnienie, iż wypowie-
dzenie umów o pracę ma zostać wręczone pracownikom do końca lutego 2004 r. W
§ 3 pkt 3 tego porozumienia przewidziano, że w przypadkach szczególnych, gdyby
wręczenie wypowiedzenia do 28 lutego 2004 r. okazało się niemożliwe - wypowie-
dzenie umów o pracę nastąpi w najbliższym czasie. Strony umówiły się zatem, że
ocena przydatności pracowników zostanie dokonana według uzgodnionych przesła-
nek, które wystąpią w konkretnym okresie czasu. Brak na dzień 28 lutego 2004 r.
określonej liczby pracowników, spełniających takie kryteria, nie upoważniał praco-
5
dawcy do stosowania wykładni rozszerzającej porozumienia i dowolnego wykorzy-
stywania go w czasie późniejszym, już bez udziału reprezentacji pracowników. W
ocenie Sądu drugiej instancji, wydanie przez Syndyka Masy Upadłości zarządzenia z
dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie zmian organizacyjnych w spółce, w wyniku któ-
rych pracę stracił między innymi powód, pozostaje więc w oczywistej niezgodzie z
postanowieniami porozumienia. Przewidziana porozumieniem możliwość doręczenia
wypowiedzenia później niż 28 lutego 2004 r. dotyczy bowiem wyłącznie takich pra-
cowników, którzy wedle ustalonych kryteriów kwalifikowali się do zwolnienia w czasie
umówionym, a jedynie wręczenie im stosownych pism było niemożliwe, np. z uwagi
na absencję chorobową.
Sąd Okręgowy wskazał, że naruszenie przez pozwanego warunków, o których
mowa w § 3 pkt 2 porozumienia z dnia 30 stycznia 2004 r., stanowi naruszenie prze-
pisów o wypowiadaniu umów o pracę w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 9
§ 2 k.p., wobec czego przeciwne stanowisko Sądu Rejonowego nie zasługuje na ak-
ceptację.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego złożył Syndyk Masy Upadło-
ści Fabryki W. SA, który zaskarżył go w całości, zarzucając naruszenie prawa mate-
rialnego, a mianowicie art. 411
k.p. i art. 45 k.p. oraz art. 3 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników - przez błędną wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie, tj. przyjęcie, że podczas postępowania upadłościowego przedsiębiorcy pra-
cownicy należący do związków zawodowych korzystają nadal z ochrony przewidzia-
nej w przepisach szczególnych, a także przez przyjęcie, że przepisy ustawy o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy mają zawsze
zastosowanie w postępowaniu upadłościowym i to także wtedy, gdy zwolnienia nie
mają charakteru grupowego i że nie jest możliwe skuteczne wypowiedzenie umowy o
pracę pracownikowi w trakcie postępowania upadłościowego i dalszej restrukturyza-
cji zatrudnienia po upływie terminu obowiązywania porozumienia zawartego ze
związkami zawodowymi. Skarżący oparł skargę również na podstawie naruszenia
przepisów postępowania w postaci art. 316 k.p.c. i 382 k.p.c., które to uchybienie
miało istotny wpływ na wynik sprawy, a polegało na nieprzeprowadzeniu przez sąd
odwoławczy niezbędnych dowodów uzupełniających w zakresie nowej „tezy roz-
strzygnięcia” oraz na zaniechaniu ustalenia stanu rzeczy na dzień zamknięcia roz-
6
prawy w postępowaniu apelacyjnym i w rezultacie przywrócenie pracownika do pracy
w nieistniejącym już zakładzie pracy.
Powołując się na takie podstawy, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego
kosztów postępowania kasacyjnego, względnie o uchylenie w całości wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i roz-
strzygnięcia o należnych pozwanemu kosztach za wszystkie instancje.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że pozwany prowadząc upa-
dłość Fabryki W. SA, otrzymał zgodę na prowadzenie działalności gospodarczej, a
tym samym mógł w znacznym stopniu ograniczyć niezbędną redukcję osób zatrud-
nionych tej Fabryce. Z natury upadłości wynika, że stan taki jest przejściowy, a osta-
tecznym efektem postępowania upadłościowego powinna być sprzedaż przedsię-
biorstwa lub jego likwidacja. Z uwagi na kłopoty branży kolejowej oraz wielkość upa-
dłego znalezienie nabywcy przedsiębiorstwa okazało się bardzo trudne. Syndyk po-
trafił jednocześnie „pozyskać dalsze kontrakty produkcyjne”, co pozwoliło na prowa-
dzenie działalności gospodarczej. W tej sytuacji, zdaniem skarżącego, do końca lu-
tego 2004 r. nie musiał być wykorzystany limit zwolnień określony w porozumieniu
zawartym w dniu 30 stycznia 2004 r. ze związkami zawodowymi. Od połowy 2004 r.
możliwości produkcyjne i sprzedaży upadłego zostały znacznie ograniczone i w tych
okolicznościach powód, którego dział i stanowisko zostały zlikwidowane, otrzymał
wypowiedzenie umowy o pracę.
Sąd pierwszej instancji uznał działanie pozwanego za uzasadnione i zgodne z
prawem, zaś Sąd Okręgowy za wystarczający powód zmiany jego orzeczenia przyjął,
że redukcja zatrudnienia i reorganizacja, która nastąpiła w sierpniu 2004 r., nie mie-
ściła się w kryteriach porozumienia z dnia 30 stycznia 2004 r., co w ocenie skarżą-
cego jest błędne, sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego. Sąd dru-
giej instancji nie uwzględnił, że z wyliczeń dokonanych przez Sąd Rejonowy wynika,
iż wypowiedzenie powodowi umowy o pracę nie musiało odbywać się w ramach
zwolnień grupowych, a co za tym idzie, nie było bezwzględnych podstaw do stoso-
wania przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Skarżący podniósł także, iż nawet gdyby uznać, że doszło do formalnego na-
ruszenia przepisów dotyczących wypowiadania umowy o pracę, pod rozwagę powin-
na być wzięta możliwość skorzystania przez Sąd z przepisu art. 45 § 2 k.p. i zasą-
7
dzenia odszkodowania w miejsce żądanego przez powoda przywrócenia do pracy,
skoro przyczyną rozwiązania stosunku pracy była upadłość pracodawcy.
Ponadto skarżący zarzucił, że Sąd Okręgowy nie zbadał stanu rzeczy istnieją-
cego w chwili zamknięcia rozprawy, a tym samym nie uwzględnił, iż w dacie wyroko-
wania pozwany nie zawiadywał już przedsiębiorstwem, w którym uprzednio zatrud-
niony był powód, tj. Fabryką W., gdyż w dniu 20 maja 2005 r. sprzedał je „A.” Spółce
z o.o. w R.Ś. w trybie art. 113 Prawa upadłościowego. W rezultacie wyrok tego Sądu
jest niewykonalny, gdyż syndyk nie ma żadnej możliwości zatrudnienia powoda na
dotychczasowym stanowisku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna pozwanego oparta została na obu podstawach wymienio-
nych w art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarówno zarzuty procesowe, jak materialnoprawne skie-
rowane są na wykazanie, iż orzeczenie przywracające powoda do pracy na poprzed-
nich warunkach jest sprzeczne z prawem.
Jeden z zarzutów procesowych sprowadza się do przypisania Sądowi Okrę-
gowemu obrazy przepisu art. 382 k.p.c., stanowiącego, że sąd drugiej instancji
orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz
w postępowaniu apelacyjnym. Podstawa skargi kasacyjnej opierająca się na zarzucie
naruszenia ogólnej normy procesowej art. 382 k.p.c. może być usprawiedliwiona
tylko wtedy, kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji bezpodstawnie nie uzu-
pełnił postępowania dowodowego, albo pominął część zebranego materiału, jeżeli
przy tym uchybienia te mogły mieć wpływ na wynik sprawy. Skarżący zarzucił Sądowi
Okręgowemu zaniechanie dokonania ustaleń w zakresie innych okoliczności, które
należałoby wziąć pod uwagę, rozstrzygając sprawę na korzyść powoda, w szczegól-
ności dotyczących tego, czy rozwiązanie stosunku pracy z powodem nastąpiło w ra-
mach porozumienia zawartego 30 stycznia 2004 r., czy też było wynikiem kolejnych
decyzji syndyka zmierzających do zmniejszenia stanu zatrudnienia. Biorąc pod
uwagę to, że sam pozwany w toku postępowania sądowego przyznawał okoliczność
rozwiązania stosunku pracy z powodem w ramach porozumienia zawartego ze
związkami zawodowymi w dniu 30 stycznia 2004 r., co znalazło także odzwierciedle-
nie w ustaleniach faktycznych Sądu Rejonowego, zarzut naruszenia art. 382 k.p.c.
należy uznać za nieuzasadniony, bowiem w tym zakresie ustalenia Sądu drugiej in-
8
stancji nie były odmienne od dokonanych przez Sąd pierwszej instancji na podstawie
okoliczności przyznanych przez pozwanego.
Trafnie również Sąd drugiej instancji zakwalifikował okoliczność wypowiedze-
nia powodowi umowy o pracę dopiero w sierpniu 2004 r. jako naruszenie porozumie-
nia zawartego przez syndyka ze związkami zawodowymi w dniu 30 stycznia 2004 r.
w części dotyczącej terminu, który został tam zakreślony dla dokonania czynności
rozwiązujących stosunki pracy. Porozumienie zawarte ze związkami zawodowymi na
podstawie art. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników jest
źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i wiąże pracodawcę, który nie może
odstępować od jego treści w zakresie doboru pracowników do zwolnienia, czy kolej-
ności i terminów dokonywania zwolnień. Jeżeli zatem w porozumieniu zapisano, że
doręczenie pracownikom pism zawierających oświadczenie pracodawcy o wypowie-
dzeniu umów o pracę ma nastąpić (poza przypadkami szczególnymi) do końca lute-
go 2004 r., to złożenie takiego oświadczenia kilka miesięcy później jest naruszeniem
zasad zawartych w porozumieniu, nawet jeśli określony tam limit zwolnień nie został
wyczerpany. Oznaczenie liczby pracowników, z którymi może być rozwiązany stosu-
nek pracy i określenie terminu, do którego pracodawca może składać oświadczenia
woli o wypowiedzeniu umowy o pracę, objęte są odrębnymi ustaleniami i nie zacho-
dzi między nimi związek tego rodzaju, że dopóki limit nie zostanie wyczerpany, pra-
codawca może dokonywać zwolnień pracowników w ramach porozumienia, nawet po
upływie zakreślonego dla takich czynności terminu. W związku z tym Sąd Najwyższy
w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę nie akceptuje odmiennego poglądu wy-
rażonego w tym przedmiocie w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN
543/00 (OSNP 2003 nr 11, poz. 269). W szczególności brak jest bowiem podstaw do
stwierdzenia, że korzystne dla pracownika, który w okresie przewidzianym w poro-
zumieniu nie był uznawany za spełniającego kryteria do zwolnienia, jest rozwiązanie
z nim stosunku pracy w terminie późniejszym z powołaniem się na to porozumienie,
a więc bez potrzeby podjęcia przez pracodawcę dodatkowych czynności, czy to
zmierzających do kolejnego zwolnienia grupowego, czy też prowadzących do ko-
nieczności uzasadnienia swojej decyzji o wypowiedzeniu umowy o pracę w trybie
indywidualnym.
Odstąpienie przez pracodawcę od treści zawartego ze związkami zawodo-
wymi porozumienia stanowi naruszenie art. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
9
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników, wobec czego będące jego wynikiem wypowiedzenie
umowy o pracę dokonane zostało z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów
w tym trybie w rozumieniu art. 45 § 1 k.p., jak prawidłowo uznał Sąd drugiej instancji.
Tym samym zarzut dotyczący naruszenia powyżej przytoczonych przepisów nie
może być uznany za uzasadniony.
Słusznie natomiast skarżący podnosi, że z natury upadłości wynika, iż stan
taki jest przejściowy, a ostatecznym efektem postępowania upadłościowego powinna
być sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego likwidacja. Jeżeli zatem wadliwe formalnie
wypowiedzenie umowy o pracę nastąpiło w związku z ogłoszeniem upadłości praco-
dawcy, to naturalną koleją rzeczy powinno być rozważenie przez sąd rozpoznający
sprawę o przywrócenie do pracy możliwości uwzględnienia takiego roszczenia w
myśl art. 45 § 2 k.p. Sąd Okręgowy w motywach wyroku nie zawarł żadnego odnie-
sienia do tego przepisu, wobec czego nie sposób stwierdzić, czy w ogóle brał pod
uwagę konieczność jego zastosowania. Z pewnością przeszkodą ku temu nie mogła
być okoliczność, że powód jako działacz związkowy objęty był szczególną ochroną
stosunku pracy. Z wyraźnego uregulowania zawartego w art. 45 § 3 k.p. wynika bo-
wiem, że wyłączenie uprawnienia sądu do orzekania o odszkodowaniu w miejsce
żądanego przywrócenia do pracy co do takich osób nie dotyczy sytuacji, gdy
uwzględnienie żądania przywrócenia do pracy pracownika objętego szczególną
ochroną jest niemożliwe z przyczyn określonych w art. 411
k.p., a więc ogłoszenia
upadłości lub likwidacji pracodawcy. Również w orzecznictwie Sądu Najwyższego
prezentowany jest pogląd, że w przypadku rozwiązania stosunku pracy w związku z
ogłoszeniem upadłości pracodawcy, naruszenie przepisów o rozwiązywaniu umów o
pracę może uzasadniać jedynie roszczenia odszkodowawcze pracownika (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 543/00, OSNP 2003 nr 11, poz.
269). W świetle powyższego nie ma podstaw do uznania, ażeby możliwość zasą-
dzenia na rzecz pracownika, również objętego szczególną ochroną stosunku pracy,
odszkodowania w miejsce żądanego przywrócenia do pracy, w sytuacji, gdy wadliwe
rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z upadłością pracodawcy, budziła
takie wątpliwości, które mogłyby być uznane za istotne zagadnienie prawne uzasad-
niające rozpoznanie niniejszej sprawy na rozprawie, jak argumentował swój wniosek
w tym przedmiocie skarżący.
10
Zarzut postawiony w tym zakresie zaskarżonemu wyrokowi jest natomiast
uzasadniony, albowiem Sąd Okręgowy całkowicie pominął rozważenie możliwości
przywrócenia powoda do pracy w sytuacji, gdy wypowiedzenia umowy o pracę doko-
nano mu w związku z upadłością pracodawcy, a tym samym nie zastosował wskaza-
nych wyżej przepisów prawa materialnego, choć było to konieczne dla prawidłowego
rozstrzygnięcia sprawy.
Trafny jest także zarzut naruszenia art. 316 k.p.c. o tyle, że o roszczeniach
pracownika sąd, inaczej niż w odniesieniu do oceny zgodności wypowiedzenia z
prawem, orzeka wedle stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy po-
przedzającej wydanie wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001
r., I PKN 206/00, OSNAPiUS 2002 nr 19, poz. 460). Rację ma pełnomocnik strony
skarżącej, że Sąd drugiej instancji pominął, choć należy uznać, że nieświadomie,
zmianę stanu faktycznego, która nastąpiła przed wydaniem wyroku przez ten Sąd, a
polegała na sprzedaży w trybie postępowania upadłościowego przedsiębiorstwa, tj.
Fabryki W., innemu podmiotowi, tj. „A.” Spółce z o.o. w R.Ś., co miało miejsce w dniu
20 maja 2005 r. Okoliczność ta została podniesiona przez pełnomocnika syndyka
dopiero w skardze kasacyjnej, a zatem została pominięta przez Sąd Okręgowy nie
przez zaniedbanie. Z uwagi na jej znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, wywiedzio-
ny na tej podstawie zarzut naruszenia art. 316 k.p.c. musi być uznany za usprawie-
dliwiający wniosek skarżącego o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Po udokumentowaniu faktu sprzedaży
przedsiębiorstwa w trybie przepisów Prawa upadłościowego, musi być bowiem pod-
dane rozważaniom, czy w ten sposób doszło do przejścia zakładu pracy w całości na
innego pracodawcę ze skutkami określonymi w art. 231
k.p., czego następstwem by-
łaby utrata przez syndyka legitymacji biernej do występowania w sporze dotyczącym
przywrócenia powoda do pracy. W tym zakresie Sąd drugiej instancji powinien wziąć
pod uwagę odpowiednie uregulowania Prawa upadłościowego dotyczące sprzedaży
przedsiębiorstwa w toku takiego postępowania, charakteru tej czynności i jej skutków
również dla odpowiedzialności nabywcy za zobowiązania upadłego. Warto także w
tym miejscu zauważyć, że Kodeks pracy nie daje jasnej odpowiedzi na pytanie, czy
art. 231
znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy przejście zakładu pracy lub jego czę-
ści następuje w rezultacie likwidacji lub upadłości pracodawcy, do którego jednostka
ta należała, albo w związku z takimi zdarzeniami. Kwestia ta została natomiast wy-
raźnie uregulowana w Dyrektywie Rady 2001/23/WE z dnia 12 marca 2001 r. w
11
sprawie zbliżania ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do ochrony
praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części
przedsiębiorstw lub zakładów. Przepis art. 5 tego aktu wyłącza bowiem w takich
przypadkach, o ile Państwa Członkowskie nie postanowią inaczej, automatyczne
przejęcie praw i obowiązków pracodawcy przez nabywcę jednostki oraz zakaz roz-
wiązywania przez niego umów z jej pracownikami.
W aktualnym stanie sprawy powyższe uwagi mają charakter jedynie teore-
tyczny, bowiem problem wpływu zmiany stanu faktycznego w postaci sprzedaży
przedsiębiorstwa w toku postępowania upadłościowego na rozstrzygnięcie sprawy
niniejszej nie był rozważany przez Sąd Okręgowy, wobec czego nie może być także
poddany kontroli.
Wypada jedynie zauważyć, że również stwierdzenie, iż sprzedaż przedsiębior-
stwa nie wywołała skutku określonego przez art. 231
k.p., ma znaczenie dla rozstrzy-
gnięcia, albowiem otwarta pozostaje wówczas kwestia oceny roli syndyka prowadzą-
cego nadal postępowanie upadłościowe, ale nie kierującego już przedsiębiorstwem,
zwłaszcza w kontekście zgłoszonego przez powoda roszczenia o przywrócenie do
pracy.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
i art. 39821
k.p.c. w związku z art. 108 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.
========================================