Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 40/06
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej,
Oddziału Regionalnego w Z.G. przeciwko Markowi T. o eksmisję, po rozstrzygnięciu
w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 28 czerwca 2006 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim
postanowieniem z dnia 13 marca 2006 r.:
"Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa Wojskowej
Agencji Mieszkaniowej przeciwko osobie uprawnionej do zajmowania lokalu wraz z
byłym najemcą, nienależącej do kręgu osób wymienionych w art. 45 ust. 3 ustawy z
dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. z 2005 roku, Nr 41, poz. 398 ze zm.), zajmującej lokal mieszkalny
będący w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, po ustaniu stosunku najmu
przed dniem 30 czerwca 2004 r.?"
podjął uchwałę:
We wszczętej po dniu 1 lipca 2004 r. przez Wojskową Agencję
Mieszkaniową sprawie o opróżnienie lokalu mieszkalnego pozostającego w jej
dyspozycji, przeciwko osobie zajmującej lokal bez tytułu prawnego,
nienależącej do osób wymienionych w art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 22 czerwca
1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398), zamieszkałej w nim z byłym najemcą, wobec
którego stosunek najmu ustał przed tym dniem, droga sądowa jest
niedopuszczalna.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 22 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Słubicach odrzucił
pozew Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, Oddziału Regionalnego w Z.G. przeciwko
Markowi T. o eksmisję z lokalu, uznając, że zachodzi niedopuszczalność drogi
sądowej. W sprawie ustalono, że pozwana Anna T. wraz z małoletnim synem
Michałem M. i bratem Markiem T. zajmowała pozostający w zasobach powódki
lokal mieszkalny na podstawie umowy najmu, która wygasła z dniem 30 listopada
2003 r. na skutek wypowiedzenia przez stronę powodową. Powództwo w stosunku
do pozwanych Anny T. i Michała M. zostało uwzględnione – wyrokiem częściowym
z dnia 18 października 2005 r. – na podstawie art. 45 ust. 3 ustawy z dnia 22
czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (jedn.
tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398 ze zm. – dalej: "ustawa"), w brzmieniu
ustalonym ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu
Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116,
poz. 1203 – dalej: "ustawa nowelizująca"), która weszła w życie w dniu 1 lipca
2004 r. Sąd Rejonowy uznał, że po rozwiązaniu z Anną T. umowy najmu, co miało
miejsce przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, pozwany Marek T. utracił
tytuł prawny do zajmowanego lokalu. Ponieważ nie należy on do kręgu osób, o
których mowa w art. 45 ust. 3 w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą,
właściwa do usunięcia go z lokalu jest droga postępowania administracyjnego,
wobec czego zachodzi niedopuszczalność drogi sądowej.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim
powziął poważną wątpliwość prawną, sformułowaną w przedstawionym
zagadnieniu prawnym. Zdaniem tego Sądu, droga sądowa w sprawie przeciw
Markowi T. nie jest dopuszczalna, gdyż sprawa została wszczęta po dniu 1 lipca
2005 r., tj. po wejściu w życie ustawy nowelizującej. Wątpliwości wywołuje jednak
cywilna natura sprawy, tj. fakt, że stosunek najmu został nawiązany na podstawie
umowy oraz to, że wyłączenie stosowania przepisów ustawy z dnia 21 czerwca
2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie
Kodeksu cywilnego (jedn. tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) nastąpiło
po ustaniu stosunku najmu, co może oznaczać, iż ustawa ta ma nadal
zastosowanie do oceny skutków prawnych związanych z tym zdarzeniem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi, gdy sprawa nie jest sprawą
cywilną (art. 1 k.p.c.) lub wtedy, gdy ma taki charakter, ale została na mocy
przepisu szczególnego wyłączona spod kompetencji sądów powszechnych (art. 2 §
3 k.p.c.). Wyłączenie to musi być wyraźne, a brak przepisu przewidującego drogę
sądową dla dochodzenia określonej kategorii spraw nie może być odczytywany jako
wyłączenie w stosunku do tych spraw zasad powszechnie obowiązujących, w tym
prawa do sądu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., IV
CK 70/05, nie publ.).
Nie może budzić wątpliwości, że sprawa, w której strona powodowa domaga
się opróżnienia pozostającego w jej dyspozycji lokalu, zajmowanego po ustaniu
stosunku najmu bez tytułu prawnego, jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c.,
w sprawie takiej chodzi bowiem o realizację cywilnoprawnego zobowiązania
pozwanego do opróżnienia lokalu, powstałego w związku z utratą cywilnoprawnego
tytułu prawnego do zajmowanego lokalu. Cywilny charakter sprawy nie przesądza
jeszcze dopuszczalności drogi sądowej, konieczne jest bowiem ustalenie, czy droga
sądowa nie została wyłączona przez przepis szczególny na rzecz drogi
sądowoadministracyjnej .
Należy zwrócić uwagę, że art. 37a ust. 1 i 2 ustawy w brzmieniu
obowiązującym od dnia 1 lipca 2004 r. stanowi, że dyrektor oddziału regionalnego
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej wydaje w stosunku do osób zajmujących bez
tytułu prawnego pozostający w jej dyspozycji lokal mieszkalny decyzję w sprawie
opróżnienia lokalu oraz wysokości należnych opłat i odszkodowań. Z przepisu tego
wynika wyraźne wyłączenie drogi sądowej w sprawach o opróżnienie zajmowanego
bez tytułu prawnego lokalu mieszkalnego na rzecz drogi postępowania
administracyjnego. Uzupełnieniem tego przepisu jest art. 45 ust. 1, przekazujący
wykonanie obowiązku opróżnienia lokalu mieszkalnego do trybu egzekucji
administracyjnej. Ponadto, zgodnie z art. 1a ustawy o ochronie praw lokatorów,
dodanym przez ustawę z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 1203), jej przepisów nie stosuje się do lokali będących w
dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej. Przepisem szczególnym w stosunku
do art. 37a ust. 2 i art. 45 ust. 1 ustawy jest art. 45 ust. 3, zgodnie z którym, do
przymusowego wykwaterowania kobiet w ciąży, małoletniego, niepełnosprawnego
w rozumieniu ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64,
poz. 593 ze zm.) oraz emeryta i rencisty spełniającego kryteria do otrzymania
świadczenia z pomocy społecznej nie stosuje się art. 45 ust. 1 i 2 ustawy. Dyrektor
oddziału regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej występuje wobec takich
osób z pozwem o nakazanie opróżnienia lokalu mieszkalnego, orzeczenie o
uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego, wezwanie do udziału w procesie
gminy oraz określenie odszkodowania. W takim zatem wypadku droga sądowa jest
dopuszczalna. Jak ustalono jednak, pozwany Marek T. nie należy do kręgu osób
wymienionych w art. 45 ust. 3 ustawy, zatem jego to uregulowanie nie dotyczy.
Wobec tego, że stosunek najmu ustał przed wejściem w życie ustawy
nowelizującej, a sprawę wszczęto już po tym dniu, niezbędna jest analiza przepisów
przejściowych ustawy nowelizującej, z których podstawowe znaczenie ma art. 19
ust. 1. Istotne znaczenie ma też art. 25, pozostałe zaś przepisy przejściowe, tj. art.
20, 21, 22 i 27 w okolicznościach faktycznych sprawy nie mają zastosowania i z tej
przyczyny nie wymagają omówienia.
Zgodnie z art. 19 ust. 1, do spraw wszczętych do dnia wejścia w życie ustawy
nowelizującej, lecz niezakończonych ostatecznymi decyzjami lub umowami, stosuje
się przepisy tej ustawy, z wyjątkiem postępowań egzekucyjnych i z zastrzeżeniem
art. 19 ust. 2-5. Przepis ten wyraża zatem zasadę bezpośredniego działania ustawy
nowej w odniesieniu do spraw wszczętych przed jej wejściem w życie, tym bardziej
zatem reguła ta ma zastosowanie w sprawach, które – jak sprawa, w której
przedstawiono zagadnienie prawne – zostały wszczęte po wejściu w życie ustawy
nowelizującej.
Poza wypadkiem określonym w art. 45 ust. 3 ustawy, droga sądowa
przewidziana jest także w art. 25 ustawy nowelizującej. Zgodnie z tym przepisem, w
stosunku do osób zajmujących na podstawie umowy najmu będący w dyspozycji
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej lokal mieszkalny, które wykraczają w sposób
rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu, czyniąc uciążliwym
korzystanie z innych lokali, dyrektor oddziału regionalnego Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej rozwiązuje umowę najmu za wypowiedzeniem, a w przypadku
nieopuszczenia lokalu po okresie wypowiedzenia, występuje do sądu o
pozbawienie prawa zajmowania tego lokalu i eksmisję. Rozważenia wymaga, czy
przepis ten może stanowić podstawę twierdzenia, że droga sądowa jest
dopuszczalna także w sprawie, w której wypowiedzenie najmu nastąpiło przed
wejściem w życie ustawy nowelizującej z innych przyczyn niż wskazane w
przepisie, a żądanie eksmisji skierowane jest przeciwko innej osobie niż były
najemca. Odpowiedź na to pytanie jest negatywna, art. 25 ustawy nowelizującej
dotyczy bowiem tylko wypadku wypowiedzenia najmu dokonanego po jej wejściu w
życie, tj. po dniu 1 lipca 2004 r. i tylko z przyczyn ściśle w nim określonych, które w
niniejszej sprawie nie wystąpiły. Ponadto przepis ten ma znaczenie wyjątku w
stosunku do art. 37a ustawy w brzmieniu ustalonym przez ustawę nowelizującą,
stosowanego w sytuacji, w której ze względu na ocenny charakter okoliczności
stanowiących podstawę wypowiedzenia najmu uzasadnione jest wszczęcie procesu
przed sądem powszechnym. Jako wyjątek przepis ten nie podlega wykładni
rozszerzającej.
Z powyższych względów orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
Należy przypomnieć, że sąd, odrzucając pozew z powodu niedopuszczalności
drogi sądowej, powinien w uzasadnieniu postanowienia wskazać sąd, do którego
właściwości rozpoznanie tej sprawy zostało zastrzeżone (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CK 53/02, OSNC 2003, nr 2, poz. 31, z dnia
19 grudnia 2003 r., III CK 319/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 31 oraz uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC
2003, nr 10, poz. 129).