Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 lipca 2006 r.
I UK 370/05
Prawo uczelni niepaństwowej do odmiennego uregulowania praw i obo-
wiązków pracowników w statucie tej uczelni (art. 138 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) nie może prowa-
dzić do wyłączenia ich przychodów z podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie emerytalne i rentowe w szerszym zakresie niż to wynika z przepisów
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 18 lipca
2006 r. sprawy z odwołania Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w B. przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. z udziałem zainteresowanych:
Krystyny B., Urszuli G.-K., Agnieszki G., Anny H.-K., Ewy H., Eweliny J., Marty J.,
Ewy Ł., Ewy M., Ewy N., Anny O., Doroty S., Doroty Ś., Urszuli W., Moniki W., Kata-
rzyny Z., Joanny M. o ustalenie braku obowiązku zapłaty składek ubezpieczenio-
wych, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Białymstoku z dnia 7 września 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych w B. decyzjami z dnia 14 czerwca 2004 r.
wydanymi na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 w związku z art. 6 ust.1 pkt 1, art. 13
pkt 1, art.18 ust. 1 i 2 , art. 20 ust.1, art. 38 ust. 1 i 2, art. 46 i 47 ustawy z dnia 13
października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze
zm.), art. 21 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowot-
2
nym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.), art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o
zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz.U. Nr 25, poz. 128 ze zm.) oraz art. 1
ust. 2, art. 105 ust. 5 i art.138 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyż-
szym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) stwierdził, iż Wyższa Szkoła Finansów i Zarzą-
dzania w B. w okresie od 1999 r. do 2002 r. nie naliczyła składek na ubezpieczenie
społeczne od wypłaconych należności będących wynagrodzeniem za urlopy macie-
rzyńskie oraz okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy spowodowane opieką
nad chorym członkiem rodziny w stosunku do wymienionych wyżej ubezpieczonych -
nauczycieli akademickich zatrudnionych w tej uczelni. Organ rentowy przyjął, iż
zgodnie z art. 138 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym statut
uczelni niepaństwowej może ustanowić inne niż określone w niej uregulowanie zasad
wypłaty świadczeń za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy przewidzianych
w art. 105 ust. 5 wymienionej ustawy, gdy tymczasem odwołująca się Wyższa Szkoła
posiadała odmienny przepis w powyższej kwestii tylko w regulaminie wynagradzania
pracowników, a nie statucie, dlatego przepis ten - w ocenie organu - nie posiadał
mocy prawnej.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 2 lutego 2005 r. ustalił brak obowiązku zapłaty składek ubezpieczenio-
wych od wynagrodzeń wypłaconych pracownikom za czas przebywania na urlopie
macierzyńskim oraz opieki nad chorym członkiem rodziny; uznał, że wprowadzony
przez uczelnię przepis w statucie (w § 25 ust. 7 i 8), odsyłający do regulaminu wyna-
gradzania pracowników, gdzie zostały sprecyzowane przedmiotowe zasady, stanowi
integralną część statutu w przedmiocie zasad wynagradzania pracowników uczelni.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją organ rentowy.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7
września 2005 r. uznał, że apelacja nie jest zasadna w sytuacji, gdy odwołująca się
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w statucie uczelni ustanowiła, iż pracownicy
uczelni wynagradzani są według regulaminu wynagradzania, który to regulamin za-
wiera odmienne zasady niż ustawa o szkolnictwie wyższym i nie było podstaw do
odprowadzania składek od wynagrodzeń otrzymywanych przez nauczycieli akade-
mickich od wynagrodzeń otrzymywanych w okresie: urlopu macierzyńskiego i za
czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu opieki nad chorym dzieckiem
lub innym członkiem rodziny.
3
Od powyższego rozstrzygnięcia organ rentowy wniósł skargę kasacyjną po-
wołując się na naruszenie prawa materialnego - art. 105 ust. 5 i art. 138 ustawy o
szkolnictwie wyższym, poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż prawo
nauczycieli akademickich do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności
w pracy może zostać wyłączone wobec uprawnionych, przez przepis statutu uczelni
niepaństwowej o następującej treści: „pracownicy uczelni wynagradzani są według
regulaminu wynagradzania" - art. 18 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, poprzez ustalenie, iż wnioskodawca nie ma obowiązku zapłaty składek na
ubezpieczenie społeczne od wynagrodzeń wypłaconych nauczycielom akademickim
za czas przebywania na urlopie macierzyńskim oraz opieki nad chorym dzieckiem
lub innym członkiem rodziny oraz na naruszenie przepisów postępowania - art. 382
k.p.c. w związku z art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c., poprzez odwołanie się tylko do
przepisów statutu uczelni obowiązujących od 27 stycznia 2003r., tj. w okresie nastę-
pującym po okresie spornym, a nieobjętym decyzjami ZUS, tj. 1999-2002, bezzasad-
nym pominięciu obowiązującej w spornym okresie regulacji, tj. statutu uczelni obo-
wiązującego w latach 1999-2002, art. 328 § 2 k.p.c., polegające na braku uzasadnie-
nia co do odmowy uznania za słuszne zarzutów apelacyjnych, dotyczących narusze-
nia art. 105 i art. 138 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona. Bezpośrednim przedmiotem
rozpoznawanej sprawy jest spór o obowiązek odprowadzania składek na ubezpie-
czenie społeczne od wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy pracowników aka-
demickich, którzy na mocy przepisów szczególnych zachowują w tym czasie prawo
do wynagrodzenia. Zgodnie z art. 105 ust. 5 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym nauczyciel akademicki zachowuje prawo do wynagrodzenia za
czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Przez usprawiedliwioną nieobecność
w pracy rozumie się, między innymi, nieobecność w pracy spowodowaną chorobą
lub opieką nad chorym dzieckiem lub nad innym chorym członkiem rodziny. Oznacza
to, że w przypadku nieobecności w pracy z powodu choroby własnej lub konieczno-
ści zapewnienia opieki choremu członkowi rodziny, nauczyciel akademicki zachowuje
prawo do pełnego wynagrodzenia. Powyższe uprawnienie pracownicze rodzi z kolei
określone skutki w systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 18 ust. 2
4
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.
Nr 137, poz. 887 ze zm.), podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
nie stanowią kwoty wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby
lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz pobierania zasiłków. Ustawo-
dawca używając pojęcia „wynagrodzenie za czas choroby" nie określił jednocześnie
podstawy prawnej wypłaty takiego wynagrodzenia. Przez wynagrodzenie za czas
choroby należy rozumieć, poza wynagrodzeniem określonym w art. 92 k.p., również
wynagrodzenie przysługujące pracownikom na podstawie innych przepisów, a więc
np. wynagrodzenie przysługujące na podstawie art. 105 ust. 5 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym. Tym samym należy przyjąć, że wynagro-
dzenie nauczycieli akademickich za czas ich choroby nie stanowi podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne. Oznacza to, że nauczyciel akademicki otrzy-
muje w czasie swojej choroby wynagrodzenie wyższe niż w czasie wykonywania
pracy, ponieważ wynagrodzenie w czasie choroby nie jest pomniejszone o składki na
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast wynagrodzenie otrzymywane za czas
usprawiedliwionej nieobecności w pracy, która nie nastąpiła wskutek choroby, lecz z
innych przyczyn, np.: z powodu urlopu macierzyńskiego, z tytułu choroby dziecka
pracownika, na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
nie jest wyłączone z podstawy wymiaru składek. Z uwagi na powyższe, od wynagro-
dzenia otrzymywanego przez nauczyciela akademickiego np. za okres urlopu macie-
rzyńskiego, należy odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne. W niniejszej
sprawie mamy do czynienia jednak z inną sytuacją faktyczna i prawną. Wyższa
Szkoła Finansów i Zarządzania w B. zgodnie z art. 138 ustawy z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym ustanowiła inne niż określone w ustawie w art. 105
ust. 5 uregulowanie zasad wypłaty świadczeń za czas usprawiedliwionej nieobecno-
ści w pracy. Objęła wynagrodzeniem również urlopy macierzyńskie oraz okresy
usprawiedliwionej nieobecności w pracy spowodowane opieką nad chorym człon-
kiem rodziny, tym samym w wyniku ustanowienia wewnętrznych przepisów regulują-
cych ustrój uczelni wprowadziła prawo objęcia zwolnieniem z obowiązku płacenia
składek na ubezpieczenie społeczne szerszej grupy przypadków usprawiedliwionej
nieobecności pracowników w pracy, niż by to wynikało z przepisów ustawowych, tj.
art. 105 ust 5 ustawy o szkolnictwie wyższym w związku art. art. 18 ust. 2 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych. Podstawą wyżej wymienionego zwolnienia, w
ocenie wnioskodawcy, był art. 138 ustawy o szkolnictwie wyższym, który zezwala
5
uczelni niepaństwowej w statucie ustanowić inne niż określone w niej uregulowanie
zasad wypłaty świadczeń za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Z takim
stanowiskiem nie można się zgodzić. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych stoją bowiem na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych,
a zasada równego traktowania dotyczy w szczególności warunków objęcia syste-
mem ubezpieczeń społecznych; obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek
na ubezpieczenie społeczne; obliczania wysokości świadczeń; okresu wypłaty
świadczeń i zachowania prawa do świadczeń (art. 2a ustawy systemowej). Ponadto
przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych mają charakter norm bezwzględnie
obowiązujących. Dlatego określone w art. 138 ustawy o szkolnictwie wyższym prawo
do dobrowolnego przyznania przez władze uczelni dodatkowych uprawnień pracow-
niczych poprzez przepis statutu nie może wywołać skutku na gruncie prawa ubezpie-
czeniowego. Wewnętrzne przepisy regulujące ustrój uczelni nie mogą mieć mocy
nadrzędną w stosunku do przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych. Niedo-
puszczalne jest także swobodne kształtowanie przez podmiot ubezpieczeń społecz-
nych źródła przychodu, który nie będzie włączany do podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne.
Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy - zgodnie z art. 18 ust. 1
ustawy systemowej - jest przychodem z tytułu wykonywania pracy w ramach stosun-
ku pracy w rozumieniu art. 4 pkt 9 wymienionej ustawy, który wchodzi do podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Jedynie czas niezdolności
do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz
okres zasiłków wyłączony jest spod tej reguły, a także wynagrodzenie przysługujące
pracownikom na podstawie innych przepisów szczególnych, tak jak w niniejszej
sprawie art. 105 ust. 5 o szkolnictwie wyższym. Dlatego pozostałe wynagrodzenia
otrzymywane za czas usprawiedliwionej nieobecności należy traktować w świetle
przepisów ustawy systemowej (art. 18 ust 1 ustawy) jako przychód wynikający ze
stosunku pracy, niezależnie od tego, czy pracownik w tym okresie świadczył pracę.
Bez znaczenia jest okoliczność, za co pracodawca wynagradza pracownika, istotne
jest to, czy dany przychód ze stosunku pracy wlicza się do podstawy wymiaru skła-
dek. Dodatkowe wynagrodzenie wypłacane w okresie zasiłku macierzyńskiego, nale-
ży traktować analogicznie, skoro wysokość zasiłku ustala się na podstawie przecięt-
nego miesięcznego wynagrodzenia wypłaconego za okres 12 miesięcy kalendarzo-
wych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, to
6
wszystko ponad wysokość zasiłku wypłacane w czasie jego trwania stanowi przy-
chód i zgodnie z art. 18 ust 1 stanowi podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================