Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
Sędzia SN Zbigniew Strus
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi dłużnika Sylwestra B. – właściciela firmy
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Montażowego Budownictwa "P." o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w
Katowicach z dnia 18 listopada 2003 r. wydanego w sprawie egzekucyjnej,
dotyczącym skargi dłużnika na czynności komornika przy Sądzie Rejonowym w T.,
podjęte w sprawie toczącej się z wniosku wierzyciela Przedsiębiorstwa Usługowo-
Handlowego "M.", sp. z o.o. w G., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 4 sierpnia 2006 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Katowicach postanowieniem z dnia 9
marca 2006 r.:
"Czy w świetle art. 399 § 2 k.p.c. dopuszczalne jest złożenie skargi o
wznowienie postępowania w sprawie zakończonej postanowieniem nie
rozstrzygającym co do istoty sprawy, a w szczególności postanowieniem wydanym
w następstwie rozpoznania skargi na czynności komornika?"
podjął uchwałę:
Wznowienie postępowania na podstawie określonej w art. 4011
k.p.c. nie
jest dopuszczalne w razie zakończenia go postanowieniem wydanym po
rozpoznaniu zażalenia na postanowienie oddalające skargę na czynność
komornika dotyczącą ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego.
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w związku ze
skargą o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem,
oddalającym zażalenie dłużnika na postanowienie Sądu pierwszej instancji, którym
oddalona została skarga na czynność komornika sądowego, polegająca na
ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego. Jako podstawę skargi o
wznowienie postępowania, określoną w art. 4011
k.p.c., dłużnik wskazał
okoliczność, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 maja 2005 r., P
6/01 (OTK-A 2005, nr 5, poz. 50) art. 49 zdanie drugie ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 123, poz. 882 ze zm.), na
podstawie którego Sąd Okręgowy wydał postanowienie zaskarżone skargą o
wznowienie postępowania, został uznany za niezgodny z Konstytucją. Sąd
Okręgowy podniósł, że art. 399 § 2 k.p.c. budzi wątpliwości, czy możliwość
wznowienia postępowania na podstawie określonej w art. 4011
k.p.c. dotyczy tylko
postępowania zakończonego postanowieniem rozstrzygającym sprawę
merytorycznie, czy także postępowania zakończonego postanowieniem o innym
charakterze.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione przez Sąd Okręgowy zagadnienie prawne zostało
sformułowane zbyt szeroko, dotyczy bowiem dopuszczalności wznowienia
postępowania w sprawie zakończonej postanowieniem nierozstrzygającym co do
istoty sprawy, w szczególności postanowieniem wydanym po rozpoznaniu skargi na
czynności komornika. Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego przez Sąd Najwyższy
następuje jednakże tylko w takim zakresie, w jakim jest niezbędne dla
rozstrzygnięcia sprawy, w sprawie zaś chodzi w rzeczywistości o dopuszczalność
skargi o wznowienie postępowania od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej
instancji, wydanego w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji, oddalające skargę na czynności komornika w postaci
postanowienia o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego. Do tej zatem
kwestii będą ograniczone rozważania.
Przed wejściem w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (Dz.U. Nr 13, poz. 98 – dalej: „ustawa nowelizująca”), która dodała
art. 399 § 2 k.p.c., nie było wątpliwości, że skarga o wznowienie postępowania nie
była dopuszczalna od orzeczenia rozstrzygającego o kosztach postępowania
(rozpoznawczego i egzekucyjnego), a także od postanowienia wydanego w
postępowaniu egzekucyjnym. Pierwotne brzmienie art. 399 k.p.c. przesądzało, że
wznowienie postępowania mogło nastąpić w razie zakończenia go prawomocnym
wyrokiem. Dopuszczalne było również wznowienie postępowania w razie
zakończenia go prawomocnym nakazem zapłaty (art. 494 § 2 i art. 504 § 2 k.p.c.), a
w postępowaniu nieprocesowym – prawomocnym postanowieniem orzekającym co
do istoty sprawy (art. 399 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 524 k.p.c.). Ogólnie
rzecz ujmując, kodeks postępowania cywilnego dopuszczał skargę o wznowienie
postępowania tylko od prawomocnych kończących postępowanie orzeczeń
wydanych co do istoty sprawy (merytorycznych). Zasada ta nie zmieniła się po
wejściu w życie Konstytucji, której art. 190 ust. 4 przewidywał wznowienie
postępowania jako skutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności
aktu normatywnego, stanowiącego podstawę wydania prawomocnego orzeczenia
sądowego, z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą. Artykuł 4011
k.p.c.
kreował podstawę wznowienia nawiązującą do art. 190 ust. 4 Konstytucji, ale tylko
w zakresie orzeczeń co do istoty sprawy, określonych w art. 399 k.p.c.
Dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania jedynie od prawomocnych
orzeczeń co do istoty sprawy przesądzała, że skarga taka nie mogła być wniesiona
od postanowienia rozstrzygającego o kosztach procesu.
Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie jednoznacznie przyjmowano także,
że skarga o wznowienie postępowania nie jest dopuszczalna w postępowaniu
egzekucyjnym, służy bowiem od orzeczeń korzystających z powagi rzeczy
osądzonej, a takiego przymiotu postanowienia wydane w postępowaniu
egzekucyjnym nie mają (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19
września 1938 r., C. II. 206/38, OSP 1939, poz. 85, z dnia 21 sierpnia 1947 r., C. I.
305/46, "Państwo i Prawo" 1948, nr 4, s. 98-99, z dnia 13 marca 1998 r., I CKN
760/97, nie publ., z dnia 31 marca 1999 r., I CKN 15/99, OSNC 1999, nr 9, poz. 164
lub z dnia 21 lipca 1999 r., II CKN 537/99, nie publ.).
Pod rządem art. 399 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w
życie ustawy nowelizującej nie było zatem możliwości wznowienia postępowania
zakończonego prawomocnym postanowieniem sądu w przedmiocie kosztów
postępowania egzekucyjnego, także w sytuacji, w której podstawą wznowienia były
okoliczności określone w art. 4011
k.p.c.
Artykuł 4011
k.p.c. został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 października 2004 r., SK 1/04 (OTK-A Zb.Urz.
2004, nr 9, poz. 96). Za niezgodne z Konstytucją uznał Trybunał ograniczenie
wznowienia postępowania, w sytuacji określonej w art. 190 ust. 4 Konstytucji tylko
do postępowań zakończonych prawomocnym wyrokiem i pozostawienie poza tą
regulacją postępowań zakończonych prawomocnym postanowieniem kończącym
postępowanie. Ustawa nowelizująca, uwzględniając orzeczenie Trybunału
Konstytucyjnego, wprowadziła stosowne zmiany w kodeksie postępowania
cywilnego. Dodany został art. 399 § 2, zgodnie z którym na podstawie określonej w
art. 4011
postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go
postanowieniem, a w art. 4011
pojęcie „wyrok” zastąpiono pojęciem „orzeczenie”.
Ponadto wprowadzono art. 4161
, stanowiący, że w sprawie zakończonej
prawomocnym wyrokiem mogą być uchylane – przy odpowiednim stosowaniu
przepisów o wznowieniu postępowania – postanowienia niekończące postępowania
w sprawie, jeśli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 403 § 4, można też
żądać wznowienia postępowania, jeżeli na treść wyroku miało wpływ niekończące
postępowania postanowienie, uchylone następnie lub zmienione zgodnie z
art. 4161
. Ustawa nowelizacyjna wprowadziła także art. 359 § 2, w myśl którego
postanowienia niekończące postępowania w sprawie mogą być zmieniane lub
uchylane, gdy zostały wydane na podstawie aktu normatywnego, uznanego przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową
międzynarodową lub ustawą.
Postanowienie, o jakim mowa w sprawie, nie może być uchylone lub
zmienione na podstawie art. 4161
k.p.c., nie zostało bowiem wydane przed
wydaniem wyroku, co zresztą w postępowaniu egzekucyjnym w ogóle nie jest
możliwe. Z tego względu nie może być mowy o wznowieniu postępowania na
podstawie określonej w art. 403 § 4 k.p.c.
Pozostaje zatem do wyjaśnienia, czy art. 399 § 2 k.p.c., mówiąc o
dopuszczalności wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem, ma na
względzie każde postępowanie, czy jedynie postępowanie w sprawie, a więc czy
chodzi o sprawę jako pewną całość poddaną pod osąd, zakończoną
postanowieniem merytorycznym, czy też także o związane z nią postępowania
uboczne, wpadkowe, zakończone rozstrzygającym je postanowieniem, niebędącym
jednak postanowieniem co do istoty sprawy.
W literaturze dotyczącej wykładni art. 399 § 2 k.p.c. dominuje stanowisko, że
przepis ten odnosi się tylko do wypadków zakończenia prawomocnym
postanowieniem postępowania w sprawie, a nie jakiegokolwiek postępowania.
Chodzi o merytoryczne postępowanie zakończone postanowieniem, np.
postanowieniem o odrzuceniu pozwu, umorzeniu postępowania lub odrzuceniu
apelacji. Stanowisko to należy podzielić, przemawiają bowiem za nim istotne
argumenty. Przede wszystkim, art. 399 § 2 k.p.c. nie może być odczytywany w
oderwaniu od § 1, skoro treść § 2 wyraźnie, przez użycie słowa „również”,
nawiązuje do § 1. W art. 399 § 1 k.p.c. jest mowa tylko o postępowaniu
zakończonym wyrokiem, niewątpliwie rozstrzygającym co do istoty sprawy, taki
charakter musi mieć więc również postanowienie, o jakim mowa w § 2.
Niezależnie od tego trzeba mieć na względzie, że art. 399 § 2 k.p.c. został
wprowadzony jednocześnie z art. 359 § 2, art. 403 § 4 i art. 4161
k.p.c. Zestawienie
tych przepisów wyraźnie wskazuje, że wolą ustawodawcy było zachowanie
istniejącego w postępowaniu cywilnym (por. art. 394 k.p.c.) podziału na
postanowienia kończące postępowanie w sprawie i postanowienia niemające
takiego charakteru; tych pierwszych dotyczy art. 399 § 2 k.p.c., a pozostałych – art.
359 § 2, art. 403 § 4 i art. 4161
k.p.c.
Postanowienie rozstrzygające o kosztach postępowania nie jest
postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie, choćby nawet było ostatnim,
jakie w sprawie wydano. Rozstrzyga ono jedynie kwestię uboczną, akcesoryjną
względem postępowania co do istoty sprawy, nie odnosząc się w ogóle do
rozstrzygnięcia sporu określonego treścią pozwu lub wniosku w postępowaniu
nieprocesowym. Jego treścią jest załatwienie między stronami sprawy kosztów
powstałych w toku postępowania, niezależnie od tego, czy jest to postępowanie
rozpoznawcze, czy egzekucyjne. Stanowisko takie ugruntowane jest zarówno w
orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w doktrynie postępowania cywilnego (por.
np. postanowienie z dnia 24 listopada 1965 r., III PR 22/65, OSPiKA 1966, nr 7-8,
poz. 174, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 26 czerwca 1966 r., III PZP 16/66,
OSNCP 1966, nr 12, poz. 205, postanowienie z dnia 20 grudnia 1996 r., I CZ 30/96,
OSNC 1997, nr 3, poz. 34).
Powyższe argumenty przemawiają za udzieleniem negatywnej odpowiedzi na
przedstawione zagadnienie prawne. W tej sytuacji nie jest konieczne rozstrzyganie,
czy art. 399 § 2 k.p.c., przez odesłanie z art. 13 § 2 k.p.c., ma zastosowanie w
postępowaniu egzekucyjnym. (...)
Wobec powyższego orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).