Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 sierpnia 2006 r.
III PK 42/06
Spółka składająca się z więcej niż jednego pracodawcy w rozumieniu art.
3 k.p. ma zdolność do zawarcia porozumienia zbiorowego (art. 9 § 1 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 sierpnia
2006 r. sprawy z powództwa Grażyny A. przeciwko Krajowej Spółce Cukrowej „P.C."
SA w T. Oddziałowi „C.S." w S.P. o odprawę pieniężną, na skutek skargi kasacyjnej
powódki od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Siedlcach z dnia 13 grudnia 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Grażyna A. w sprawie przeciwko Krajowej Spółce Cukrowej „P.C.”
SA w T., Oddziałowi „C.S.” w S.P. o odprawę, wniosła skargę kasacyjną od wyroku
Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 13 grudnia 2005 r.
Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powódki sporną odprawę, a zaskar-
żonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo. Umowa o pracę z powódką zo-
stała rozwiązana na podstawie porozumienia stron z dnia 25 listopada 2003 r.
Przedmiotem sporu jest kwota stanowiąca różnicę między wypłaconą powódce od-
prawą przysługującą z programu dobrowolnych odejść a wyższą o ponad 50 tys. zł
odprawą przewidzianą w pakiecie socjalnym. Pakiet został „zawarty” przez Spółkę
„P.C.” w T. ze związkami zawodowymi 30 grudnia 2003 r. z mocą obowiązującą od
27 września tegoż roku. Powódka złożyła pozwanej oświadczenie o uchyleniu się od
skutków oświadczenia woli w przedmiocie rozwiązania umowy za porozumieniem
stron (art. 84 § 1 i art. 88 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Stwierdziła, że działała
pod wpływem błędu wynikającego stąd, że pracodawca nie poinformował jej o
2
uzgodnieniu dnia 27 września 2003 r. pakietu socjalnego przewidującego korzyst-
niejsze odprawy.
Oddalając powództwo Sąd Okręgowy przyjął, że powódka przy rozwiązaniu
umowy o pracę przez porozumienie stron nie działała pod wpływem błędu. Były jej
bowiem znane zasady rozwiązywania umowy o pracę i wysokość odprawy. Pozwana
nie była obowiązana do informowania powódki o niepodpisanym jeszcze pakiecie
socjalnym, a późniejsze wprowadzenie wyższych odpraw nie stanowi podstawy do
uchylenia się od skutków oświadczenia woli. Sąd podniósł także, iż pakiet socjalny
nie przewidywał odpraw w razie rozwiązania stosunku pracy w drodze porozumienia
stron.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art. 84 § 1 k.c., polega-
jące na uznaniu, że błąd ogranicza się jedynie do wyobrażenia o dokonanej czynno-
ści i jej skutkach, nie oznacza zaś mylnego wyobrażenia o istniejącym stanie rzeczy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna. Celem powódki jest tylko uzyskanie wyż-
szej odprawy, a nie dalsze wykonywanie pracy u pozwanej. Zgodne z prawem uchy-
lenie się przez nią od skutków oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę przez
porozumienie stron oznaczałoby, że stosunek pracy trwa nadal, a powódka nie sta-
wia się do pracy. Z ustaleń Sądów nie wynika, aby miała zamiar dalszego wykony-
wania pracy u pozwanej i nie została do niej dopuszczona. Nadto, skoro powódka
uważa, że uchyliła się od skutków oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę w
drodze porozumienia stron, to powinna mieć świadomość, że stosunek pracy trwa
nadal i dlatego nie ma prawa do odprawy z tytułu jego rozwiązania. A niestawianie
się do pracy mogłoby stanowić podstawę do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia
z jej winy (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.).
Pakiet socjalny został „zawarty” dnia 30 grudnia 2003 r. z mocą obowiązującą
od dnia 27 września tegoż roku. Stosunek pracy powódki został więc rozwiązany w
czasie jego obowiązywania. Jest on źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 k.p.
jako porozumienie zbiorowe, które nie wymaga szczegółowego upoważnienia w
ustawie. Zagadnienie to jest kontrowersyjne. Należy jednak podzielić pogląd wyrażo-
ny w wyroku z dnia 6 lutego 2006 r., III PK 114/05 (jeszcze niepublikowanym), że na
podstawie art. 59 ust. 2 i 4 Konstytucji w związku z art. 9 § 1 k.p. porozumienie zbio-
3
rowe partnerów społecznych określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy,
także zawarte bez „oparcia na ustawie”, jest źródłem prawa pracy. Umocowanie do
jego wydania wynika także z art. 20 Konstytucji, gdyż stanowi to „dialog i współpracę
partnerów społecznych”. Wynika ono też z art. 59 ust. 2 Konstytucji, który zapewnia
związkom zawodowym oraz pracodawcom i ich organizacjom prawo do zawierania
układów zbiorowych i innych porozumień. Porozumienie zbiorowe może działać z
mocą wsteczną, jeżeli nie jest to niekorzystne dla pracowników. Wynika to z art. 9
k.p. Nie jest to wprost wyrażone w tym przepisie, ale skoro nie może ono być dla
pracowników mniej korzystne niż ustawy i akty wykonawcze (art. 9 § 2 k.p.), a w ra-
zie zmiany układu zbiorowego korzystniejsze postanowienia wchodzą w życie z
mocy prawa, to wniosek ten wynika z wykładni systemowej. Stosowanie wobec po-
wódki pakietu przewidującego wyższą odprawę nie oznacza, iż nabyła ona do niej
prawo. Inne są bowiem przesłanki nabycia prawa do odprawy z programu dobrowol-
nych odejść, a inne z pakietu socjalnego.
Przepis § 9 lit. d pakietu wyłącza prawo do odprawy w nim przewidzianej dla
pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę za porozumieniem stron, o ile
strony przewidziały odprawy. Rozwiązując umowę strony nie przewidziały dla po-
wódki prawa do tej odprawy.
Pakiet socjalny został „zawarty” przez związki zawodowe z Krajową Spółką
Cukrową SA w T. Stroną tego porozumienia nie był więc pracodawca powódki, to jest
stanowiąca Oddział tej Spółki Cukrownia S. Mimo to pozwany Oddział nie kwestio-
nował mocy obowiązującej tego pakietu, a także oba Sądy przyjęły za oczywiste, że
pakiet obowiązuje. Jest to pogląd słuszny i oparty na podstawowych zasadach
prawa. Oddział spółki nie ma własnego majątku, stanowi on w całości majątek spółki.
W sprawach cywilnych, rozumianych szeroko, oddział może działać samodzielnie
tylko w granicach upoważnienia udzielonego mu przez spółkę, chyba że przepisy
szczególne dają mu taką możliwość. Do tych przepisów szczególnych należy zali-
czyć art. 3 k.p., który stanowi, że pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby
nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one
pracowników. Na podstawie art. 31
§ 1 k.p. za pracodawcę będącym jednostką orga-
nizacyjną czynności z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający
tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. Na podstawie tych przepisów, a
także wcześniejszych, Sąd Najwyższy jednolicie przyjmuje, że przymiot pracodawcy
ma jednostka organizacyjna stosownie wyodrębniona organizacyjnie i finansowo bę-
4
dąca częścią osoby prawnej. W orzeczeniach dotyczących indywidualnego prawa
pracy przyjął więc organizacyjną, a nie majątkową koncepcję pracodawcy.
Natomiast w odniesieniu do zbiorowego prawa pracy - w szczególności co do
zawierania porozumień zbiorowych (art. 9 k.p.) - wyraźnie rysuje się koncepcja pra-
codawcy w ujęciu majątkowym. Trzeba tu wskazać na uchwałę składu siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2001 r., III ZP 25/00 (OSNAPiUS 2002 nr 6,
poz. 134), w której stwierdzono, że Pakt Gwarancji Pracowniczych zawarty w dniu 23
grudnia 1996 r. pomiędzy ogólnopolskimi organizacjami związkowymi działającymi w
PKP a zarządem PKP w sprawie warunków realizacji II etapu restrukturyzacji przed-
siębiorstwa PKP jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. W uzasadnie-
niu tej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że wprawdzie to nie poszczególni praco-
dawcy (to jest jednostki organizacyjne PKP) zawarli to porozumienie, ale niewątpliwie
zarząd PKP działał w imieniu i na rzecz poszczególnych pracodawców, a więc był
organem zarządzającym w rozumieniu art. 31
k.p.
Późniejsze orzecznictwo dotyczące strony pracodawczej w porozumieniach
zbiorowych poszło znacznie dalej, przyjmując, że ten podmiot, który ma władzę eko-
nomiczną, jest uprawniony do zawarcia porozumienia zbiorowego. W tezie pierwszej
wyroku z dnia 12 sierpnia 2004 r., III PK 38/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 55), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że pakt gwarancji pracowniczych zawarty przez zakładowe organi-
zacje związkowe przedsiębiorstwa państwowego wnoszonego jako aport do spółki z
o.o. z inwestorem będącym następnie większościowym udziałowcem tej spółki jest
źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i wiąże tę spółkę jako pracodawcę.
Co do zasady pogląd ten został zaaprobowany w uchwale składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2006 r., III PZP 2/06 (jeszcze nieopublikowanej),
według której postanowienia porozumienia zbiorowego w sprawie gwarancji socjal-
nych, pracowniczych i związkowych, zawartego w procesie prywatyzacji pośredniej
(art. 1 ust. 2 pkt 1 i 1a oraz art. 31a-35 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercja-
lizacji i prywatyzacji, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) między
związkami zawodowymi działającymi u pracodawcy a spółką handlową, która po na-
byciu akcji stała się spółką dominującą nad spółką zależną będącą pracodawcą, są
przepisami prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p.
Poglądy te należy zaaprobować przede wszystkim z uwagi na dwie pryncy-
pialne zasady porządku prawnego. Po pierwsze, umów należy dotrzymywać. Po dru-
gie, prawo należy tak stosować, aby regulowało ono rzeczywiste stosunki społeczne.
5
Przyjęcie, że tylko oddział spółki może zawrzeć porozumienie zbiorowe oznaczałoby
zbyt daleko posuniętą fikcję. Oddział nie ma bowiem własnego majątku, a jego wła-
dze są zależne od organów spółki. W rzeczywistości decyzje co do treści porozumie-
nia zbiorowego podejmowane są więc przez organy spółki, chyba że przekazała to
uprawnienie władzom oddziału spółki. Wynika stąd, że porozumienie zbiorowe doty-
czące pracowników oddziału spółki ze strony pracodawczej może być zawarte przez
organ spółki lub osoby zarządzające tym oddziałem.
Za dopuszczalnością zawarcia przez spółkę porozumienia zbiorowego wiążą-
cego oddziały będące pracodawcą w indywidualnym prawie pracy (art. 3 k.p.) prze-
mawia też art. 24128
§ 1 k.p. Stanowi on, że zakładowy układ zbiorowy pracy może
obejmować więcej niż jednego pracodawcę, jeżeli pracodawcy ci wchodzą w skład
tej samej osoby prawnej, przy czym, jak pośrednio wynika z art. 24128
§ 2 pkt 1 k.p.
układ zawiera właściwy organ osoby prawnej. Odpowiednio stosuje się to do jed-
nostki nieposiadającej osobowości prawnej, w skład której wchodzi więcej niż jeden
pracodawca (art. 24128
§ 6 k.p.). Ponieważ Kodeks pracy, poza wprowadzeniem in-
stytucji porozumień zbiorowych (art. 9), nie zawiera innych regulacji ich dotyczących,
to należy odpowiednio stosować przepisy o układach zbiorowych, które też są poro-
zumieniem zawieranym przez partnerów społecznych.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================