Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 sierpnia 2006 r.
III PK 53/06
Odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej, zatrudnionemu na
tym stanowisku na podstawie umowy o pracę, którą rozwiązano sprzecznie z
prawem, nie przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy. Jeżeli podlegał
on szczególnej ochronie, to ma prawo do odszkodowania w wysokości równej
wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy w razie przywrócenia do pracy,
lecz nie niższego niż określone w art. 471
k.p. (art. 203 § 1 k.s.h., art. 45 § 1 i art.
47 k.p.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 sierpnia
2006 r. sprawy z powództwa Czesława R. przeciwko Przedsiębiorstwu Energetyki
Cieplnej „P.” Spółce z o.o. w Ś. o przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Lublinie z dnia 17 lutego 2006 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę;
2. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda 120 zł oraz 22% podatku od
towarów i usług tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Pozwane Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej „P.” Sp. z o.o. w Ś., w sprawie
z powództwa Czesława R. o przywrócenie do pracy, wniosło skargę kasacyjną od
wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 17 lutego 2006 r. [...]. Zaskarżonym wy-
rokiem zmieniono wyrok Sądu pierwszej instancji (oddalający powództwo) w ten spo-
sób, że przywrócono powoda do pracy i zasądzono na jego rzecz wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy do dnia przejścia na emeryturę.
2
Powód był prezesem zarządu pozwanej Spółki zatrudnionym na podstawie
umowy o pracę. Korzystał z ochrony trwałości stosunku pracy przewidzianej w art. 39
k.p. Po odwołaniu z zarządu pozwana złożyła powodowi wypowiedzenie zmieniające,
ale odmówił on przyjęcia proponowanych warunków.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie art. 45 § 1 i 3 k.p., art. 72
§ 2 i 3 k.p. oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pie-
niężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (obecnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Co do zarzutu naruszenia art. 12 ustawy z dnia
25 czerwca 1999 r. należy stwierdzić, że słuszny jest pogląd pozwane,j iż przy
ustalaniu wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy należy pominąć okres, za
który przysługiwał zasiłek chorobowy. Jest to ustalony pogląd Sądu Najwyższego,
przedstawiony w wyrokach z dnia 25 stycznia 1983 r., I PRN 139/82 (OSNCP 1983
nr 9, poz. 138) oraz z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 443/98 (OSNAPiUS 2000 nr 1,
poz. 12). Trzeba przy tym zastrzec, że chodzi tu o zasiłek chorobowy przysługujący z
tytułu zatrudnienia u pracodawcy, który rozwiązał umowę o pracę i od którego sąd
zasądził wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Skoro bowiem od
wynagrodzenia należnego od tego pracodawcy nie odlicza się wynagrodzenia uzy-
skanego od innego pracodawcy (art. 47 k.p.), to byłoby nielogiczne odliczanie sub-
stytutu tego wynagrodzenia, czyli zasiłku chorobowego, do którego prawo powstało z
tytułu pracy u tego drugiego pracodawcy. Zarzut ten jednakże nie może być
uwzględniony, gdyż w ustaleniach faktycznych zaskarżonego wyroku nie ma stwier-
dzenia, że powód pobierał zasiłek chorobowy, a Sąd Najwyższy jest związany usta-
leniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżanego orzeczenia (art. 39813
§ 2
k.p.c.).
Także bezpodstawny jest zarzut naruszenia art. 72 § 2 i 3 k.p., przez niezasto-
sowanie tych przepisów. Odnoszą się one bowiem tylko do stosunku pracy powsta-
łego z powołania (art. 68 k.p.), a powód był zatrudniony na podstawie umowy o
pracę,
Przywrócenie powoda do pracy było niewłaściwe. Jednakże Sąd Najwyższy
nie uchylił z tej przyczyny zaskarżonego wyroku, z kilku powodów. Po pierwsze, był
3
to wyrok prawomocny, czyli podlegał wykonaniu. Od jego wydania minęło pół roku,
pozwana miała więc dość czasu na rozwiązanie z powodem stosunku pracy, jako że
wypowiedzenie jest uzasadnione brakiem jego uprawnień do wykonywania funkcji
członka zarządu pozwanej Spółki. Po drugie, Sąd Najwyższy podziela tezę i jej uza-
sadnienie wyrażone w wyroku z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 783/00 (OSNP 2004
nr 2, poz. 28). Stwierdzono w nim, że konsultacji związkowej nie wymaga wypowie-
dzenie umowy zawartej na czas nieokreślony dokonane w następstwie odwołania
pracownika z zarządu spółki kapitałowej.
Do powoda miał zastosowanie art. 203 § 1 k.s.h. stanowiący, że „członek za-
rządu może być w każdym czasie odwołany uchwałą wspólników. Nie pozbawia go
to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia
funkcji członka zarządu”. Na podstawie art. 45 § 1 w związku z art. 42 k.p. pracownik,
z którym pracodawca rozwiązał umowę o pracę w drodze wypowiedzenia zmieniają-
cego, ma wybór między roszczeniem o przywrócenie do pracy a roszczeniem o od-
szkodowanie. Gdy stosunek pracy podlega szczególnej ochronie - jak w rozpozna-
wanej sprawie - pracownik przywrócony do pracy, który ją podjął, ma prawo do wy-
nagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy, a nie tylko do wynagrodzenia za
okres nieprzekraczający 1 lub 2 miesięcy (art. 47 k.p.). Natomiast odszkodowanie
przysługuje w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy, nie
niższej jednak od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 471
k.p.). Nie ma tu
zróżnicowania sytuacji ogółu pracowników i pracowników szczególnie chronionych
przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Dlatego pracownicy podlegający szczegól-
nej ochronie z reguły występują z roszczeniem o przywrócenie do pracy oraz wyna-
grodzenie za cały czas pozostawania bez pracy, nawet gdy w rzeczywistości po
podjęciu pracy - dla uzyskania zasądzonego wynagrodzenia - nie zamierzają dłużej
pracować u danego pracodawcy.
Sąd pierwszej instancji słusznie zauważył, że istnieje kolizja między art. 203 §
1 k.s.h., pozwalającym na odwołanie członka zarządu w każdym czasie, a przepisem
art. 39 k.p. wprowadzającym zakaz wypowiedzenia umowy o pracę pracownikom w
wieku przedemerytalnym. Dał absolutne pierwszeństwo przepisom kodeksu spółek
handlowych i oddalił powództwo o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, stwierdzając, że przywrócenie do pracy przez sąd pracy
prowadziłoby do patologii w funkcjonowaniu prawa. Powód byłby bowiem ponownie
prezesem zarządu pozwanej, ale nie mógłby wykonywać swojej funkcji z uwagi na
4
skuteczne odwołanie go z zarządu, co pozbawiło go możliwości zarządzania Spółką i
jej reprezentowania.
Sąd Okręgowy przywracając powoda do pracy stwierdził, że z pozwaną łą-
czyły go dwa stosunki prawne, to jest stosunek organizacyjny członkostwa w zarzą-
dzie i stosunek pracy. Ustanie stosunku organizacyjnego nie jest więc tożsame z
rozwiązaniem stosunku pracy. Jest to pogląd bez wątpienia słuszny, bo do ustania
stosunku pracy niezbędne jest zdarzenie prawne przewidziane w prawie pracy, a nie
w Kodeksie spółek handlowych. Ponieważ wypowiedzenie powodowi umowy o pracę
nastąpiło z naruszeniem zakazu z art. 39 k.p., to - zdaniem Sądu Okręgowego -
trzeba było przywrócić go do pracy. Nie było możliwości zasądzenia odszkodowania
zamiast przywrócenia do pracy - mimo że przyznanie odszkodowania zamiast przy-
wrócenia do pracy Sąd Okręgowy uważał za najbardziej racjonalne - gdyż art. 45 § 3
k.p. w odniesieniu do pracowników podlegających szczególnej ochronie dopuszcza
tę możliwość tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Sąd Najwyższy uważa, że każdy z Sądów orzekających w tej sprawie miał
trochę racji. Sąd Rejonowy trafnie przyjął, że odwołany członek zarządu spółki kapi-
tałowej nie ma prawa do przywrócenia do pracy. Pierwszeństwo w tym zakresie ma
art. 203 § 1 k.s.h., który w zdaniu pierwszym zezwala na odwołanie członka zarządu
spółki w każdym czasie. Jednakże niewłaściwe było całkowite pominięcie przez ten
Sąd zdania drugiego art. 203 § 1 k.s.h. Na podstawie art. 4771
k.p.c. powinien roz-
ważyć możliwość zasądzenia odszkodowania zamiast dochodzonego przywrócenia
do pracy i wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Natomiast Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że powodowi przysługuje ochrona
przewidziana w Kodeksie pracy, co wynika wprost z art. 203 § 1 zdanie drugie k.s.h.
Poszedł jednak za daleko przywracając powoda do pracy, gdyż sprzeciwia się temu
art. 203 § 1 zdanie pierwsze k.s.h. Przywrócenie do pracy nie przywraca powodowi
umocowania do zarządzania Spółką i jej reprezentowania. To może być osiągnięte
tylko przez skuteczne zaskarżenie odwołania z zarządu, na podstawie prawa han-
dlowego, co powoduje ponowne wejście powoda w stosunek organizacyjny członko-
stwa w zarządzie. Dlatego Sąd Najwyższy uważa, że właściwa jest sankcja odszko-
dowawcza (ku czemu skłaniał się też Sąd Okręgowy). Przepis art. 45 § 3 k.p. nie
może być rozumiany w ten sposób, że wyłącza możliwość pozbawienia roszczenia o
przywrócenie do pracy przez inne przepisy mające charakter szczególny. Już sam
Kodeks pracy wyłącza możliwość przywrócenia do pracy pracownika zatrudnionego
5
na podstawie powołania (art. 69 pkt 2 lit. c), mimo że stosuje się do niego przepisy
dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony. Ponieważ na podstawie powołania
zatrudnia się kierowników najwyższych szczebli, to stosując wykładnię systemową
ten przepis Kodeksu pracy wyraźnie przemawia za poglądem o braku roszczenia o
przywrócenie do pracy członka zarządu spółki kapitałowej.
Natomiast jeśli chodzi o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, za-
sądzone bez ograniczenia wynikającego z art. 47 zdanie pierwsze k.p., jako że po-
wód podlegał ochronie z art. 39 k.p., to Sąd Najwyższy uważa, że odpowiada ono
wysokości należnego powodowi odszkodowania. Przepis art. 471
k.p., ustanawiający
górną granicę odszkodowania w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, nie
odróżnia sytuacji pracownika podlegającego szczególnej ochronie przed wypowie-
dzeniem stosunku pracy od sytuacji prawnej pozostałych pracowników. Nie budzi to
zastrzeżeń w odniesieniu do pracowników szczególnie chronionych, gdy mogą oni
dochodzić przywrócenia do pracy i wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez
pracy. Dochodzenie wyłącznie odszkodowania jest bowiem ich świadomym wybo-
rem. Także do zaakceptowania jest ograniczenie wysokości odszkodowania w razie
ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, co oznacza obarczenie pracownika
częścią ryzyka gospodarczego.
Rozważając w dalszym ciągu sytuację pracowników podlegających szczegól-
nej ochronie należy zauważyć, że sytuacja jest inna - jak w rozpoznawanej sprawie -
gdy nie służy im roszczenie o przywrócenie do pracy, a pracodawca nie jest w stanie
upadłości lub likwidacji. Brak roszczenia o przywrócenie do pracy może być mająt-
kowo zrekompensowany tylko przez prawo do odszkodowania w wysokości równej
wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy, do którego pracownik miałby prawo
w razie przywrócenia do pracy. W przeciwnym razie pracownik podlegający szcze-
gólnej ochronie byłby w takiej samej sytuacji, jak pozostali pracownicy. Byłoby to
sprzeczne z funkcją przepisów ustanawiających szczególną ochronę. Nielimitowane
odszkodowanie rekompensuje brak możliwości przywrócenia do pracy. Wymaga
tego także zasada proporcjonalności między naruszeniem prawa i jego sankcją obo-
wiązującą w demokratycznym państwie prawnym urzeczywistniającym zasady spra-
wiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). To odszkodowanie nie może być niższe
niż wynikające z art. 471
k.p.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
========================================