Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 53/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 września 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera (sprawozdawca)
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z odwołania A. B.
przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziałowi
Regionalnemu w O.
o ustalenie istnienia ubezpieczenia społecznego rolników,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 września 2006 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 września 2005 r., sygn. akt (...),
uchyla zaskarżony wyrok i oddala apelację wnioskodawcy A. B.
od wyroku Sądu Okręgowego w K.- Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 29 marca 2004 r., (...).
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K.- Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 29
marca 2004 r., oddalił odwołanie A. B. od decyzji organu rentowego - Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w O.,
stwierdzającej ustanie w stosunku do odwołującego się, poczynając od 1 stycznia
2003 r., rolniczego ubezpieczenia społecznego. W uzasadnieniu decyzji organ
rentowy stwierdził, że wyłączenie wspólników spółek jawnych z ubezpieczenia
społecznego rolników nastąpiło z mocy prawa od 1 stycznia 2003 r. w związku z
dodaniem punktu 4 w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) przez ustawę z dnia 18
grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o
zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074).
Oddalenie odwołania poprzedziło dokonanie przez Sąd Okręgowy ustaleń,
że ubezpieczony A. B. posiada gospodarstwo rolne o powierzchni 53,91 ha (65,08
ha przeliczeniowych). W 1997 r. złożył oświadczenie, że chce podlegać
ubezpieczeniu rolniczemu, pomimo prowadzenia działalności gospodarczej w
formie spółki cywilnej. Spółka ta od 10 grudnia 2001 r. uległa przekształceniu w
spółkę jawną. Sąd ustalił, że wnioskodawca w 2001 r. rozszerzył działalność
gospodarczą, w wyniku czego prowadził kilka rodzajów działalności pozarolniczej -
jako wspólnik spółki jawnej i jako przedsiębiorca na podstawie przepisów o
działalności gospodarczej. O wszelkich zmianach w zakresie prowadzonej
działalności pozarolniczej ubezpieczony powinien był informować organ rentowy.
Tymczasem, o fakcie prowadzenia przez ubezpieczonego kilku rodzajów
działalności gospodarczej organ rentowy dowiedział się w sierpniu 2003 r.,
dokonując we własnym zakresie kontroli osób prowadzących działalność
gospodarczą.
Sąd Okręgowy stwierdził, że - na skutek zmiany ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych - 1 stycznia 2003 r. wszedł w życie art. 8 ust. 6 pkt 4
ustawy, zgodnie z którym za osobę prowadzącą działalność gospodarczą uważa
się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz
wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Skoro wnioskodawca, po
3
zmianie przepisów, od 1 stycznia 2003 r. prowadził kilka rodzajów działalności
gospodarczej na różnych podstawach, to chcąc dokonać wyboru ubezpieczenia
społecznego zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
powinien był wystąpić do organu rentowego ze stosownym wnioskiem.
Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony, domagając się
ponownego rozpoznania sprawy z uwagi na błędy, jakie popełnił Sąd Okręgowy
przy dokonywaniu ustaleń faktycznych. Apelujący podniósł, że spółka cywilna,
której był wspólnikiem, uległa przekształceniu w spółkę jawną 8 lutego 2002 r., przy
czym od 1 stycznia 2001 r. nie podejmował on żadnej nowej działalności
gospodarczej, a dokonany z tą datą wpis do ewidencji działalności gospodarczej
wynikał ze zmiany przepisów, które wymagały odrębnego zarejestrowania
wszystkich wspólników spółki cywilnej jako przedsiębiorców. Natomiast dodatkową
działalność gospodarczą - usługi ciągnikiem rolniczym dla ludności - podjął od 25
września 2003 r. i jest to działalność w małym zakresie. Apelujący twierdził, że na
podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników mógł dokonać
wyboru sposobu ubezpieczenia.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń wyrokiem z 21 września 2005 r.,
zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego i poprzedzającą go decyzję Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddziału Regionalnego w O. i ustalił, że
wnioskodawca A. B. po 1 stycznia 2003 r. podlega w pełnym zakresie
ubezpieczeniu społecznemu rolników.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 12 września
1996 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 124,
poz. 585) rolnik, który w dniu wejścia w życie tej ustawy podlega innemu
ubezpieczeniu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej nie będąc
pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, a spełnia inne warunki
podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w pełnym
zakresie, może złożyć Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych lub Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że chce podlegać temu ubezpieczeniu
z wyłączeniem innego ubezpieczenia społecznego. Wnioskodawca złożył w 1997 r.
oświadczenie, że chce podlegać ubezpieczeniu rolniczemu i w związku z tym
Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał 4 sierpnia 1997 r. decyzję wyłączającą go
4
z powszechnego ubezpieczenia społecznego, pomimo prowadzenia przez niego
działalności gospodarczej. Stan taki - podleganie wnioskodawcy ubezpieczeniu
rolniczemu pomimo równoczesnego prowadzenia działalności pozarolniczej - trwał
nieprzerwanie do września 2003 r., kiedy to wnioskodawca dodatkowo
zarejestrował działalność pozarolniczą polegającą na wykonywaniu usług
ciągnikiem rolniczym. Według Sądu Apelacyjnego, nie mają żadnego znaczenia dla
sposobu rozstrzygnięcia sprawy wcześniejsze odrębne zarejestrowanie działalności
wspólników spółki cywilnej jako przedsiębiorców, a następnie przekształcenie spółki
cywilnej w spółkę jawną. Sytuacji prawnej wnioskodawcy w zakresie podlegania
ubezpieczeniu społecznemu nie zmieniła nowelizacja art. 8 ust. 6 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, która sprecyzowała definicję osoby
prowadzącej działalność pozarolniczą. Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy, na który
powołał się zarówno organ rentowy, jak i Sąd Okręgowy, wspólnik spółki jawnej jest
uważany za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność. Wnioskodawca przez
cały czas był uważany za osobę prowadzącą taką działalność, chociaż - będąc
także rolnikiem - podlegał ubezpieczeniu rolniczemu. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
wskazany przez Sąd Okręgowy art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych nie ma bezpośredniego związku ze sprawą, skoro dotyczy on zbiegu
kilku tytułów ubezpieczenia społecznego, takich jak prowadzenie działalności
nakładczej, zatrudnienie na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia,
prowadzenie działalności gospodarczej, sprawowanie funkcji posła lub senatora
albo duchownego. W przypadku wnioskodawcy zbieg taki nie występuje, gdyż
spośród wymienionych tytułów ubezpieczenia dotyczy go jedynie prowadzenie
działalności pozarolniczej. Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie było
rozstrzygnięcie, czy poczynając od 1 stycznia 2003 r. wnioskodawca, który jest
rolnikiem i równocześnie prowadzi działalność pozarolniczą będąc wspólnikiem
spółki jawnej, utracił prawo do pozostawania w ubezpieczeniu rolniczym. W ocenie
Sądu Apelacyjnego, żaden z przepisów wskazanych w zaskarżonej decyzji organu
rentowego lub w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie daje podstawy do
przyjęcia, że z tą datą wnioskodawca podlegał wyłącznie ubezpieczeniu
społecznemu jako osoba prowadząca działalność gospodarczą. Sytuacja
wnioskodawcy nie uległa także zmianie po rozpoczęciu przez niego dodatkowej
5
działalności gospodarczej we wrześniu 2003 r. Jest to bowiem ciągle ten sam tytuł
ubezpieczenia: prowadzenie działalności pozarolniczej. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego, istotne zmiany przyniosła dopiero nowelizacja – ze skutkiem od 2
maja 2004 r. - art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Skoro zatem
od 1 stycznia 2003 r. aż do nowelizacji art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników wnioskodawca spełniał wszystkie warunki do zachowania ubezpieczenia
rolniczego - przy równoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej – istniały
podstawy do uwzględnienia jego odwołania.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł pozwany organ
rentowy, zaskarżając wyrok ten w całości. Skargę kasacyjną oparto na podstawie
naruszenia przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 6
ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137 poz. 887 ze zm.) oraz art. 5a
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz. U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), polegające na przyjęciu przez Sąd
drugiej instancji, że wspólnik spółki jawnej po 1 stycznia 2003 r. objęty jest nadal
ubezpieczeniem społecznym rolników na podstawie swobody wyboru
ubezpieczenia i tym samym nie następuje jego wyłączenie z ubezpieczenia
społecznego rolników z mocy ustawy.
Jako okoliczności uzasadniające rozpoznanie skargi kasacyjnej skarżący
wskazał istotne zagadnienie prawne dotyczące wykładni przepisów regulujących
podmiotowy zakres wyłączenia ustawowego z ubezpieczenia społecznego rolników
po 1 stycznia 2003 r. oraz występujące w tej kwestii istotne rozbieżności w
orzecznictwie sądów.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania
wnioskodawcy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Występujące w sprawie zagadnienie prawne, dotyczące podmiotowego
ustawowego wyłączenia z ubezpieczenia społecznego rolników po 1 stycznia 2003
r., stanowiło źródło rozbieżności w orzecznictwie sądowym. Rozbieżności te
6
usunęła jednak, rozstrzygając występujący również w rozpoznawanej sprawie
problem prawny, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 22 lutego
2006 r., I UZP 4/05 (OSNP z 2006 r. nr 19-20, poz. 304). Zgodnie z tezą tej
uchwały, rolnik prowadzący gospodarstwo rolne oraz pozarolniczą działalność jako
wspólnik spółki jawnej nie korzysta po 1 stycznia 2003 r. z prawa wyboru rolniczego
tytułu ubezpieczenia społecznego dokonanego na podstawie art. 5a ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z
1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) oraz art. 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o
zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. Nr 24, poz. 585) i od
tej daty podlega ubezpieczeniu społecznemu jako osoba prowadząca pozarolniczą
działalność (art. 6 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.).
Spór w rozpoznawanej sprawie, jak też w sprawie, w której wydana została
powyższa uchwała Sądu Najwyższego, dotyczył interpretacji art. 5a ustawy z 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 8 ust. 6 pkt 4
ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w
brzmieniu obowiązującym w czasie ocenianych zdarzeń i w dacie podjęcia przez
organ rentowy zaskarżonej decyzji.
Pierwszy z tych przepisów – art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników (w brzmieniu obowiązującym do 1 maja 2004 r.) - stanowił, że rolnik lub
domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy,
nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą
nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal
temu ubezpieczeniu; przy czym rolnik lub domownik może podlegać innemu
ubezpieczeniu społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych lub Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oświadczenie, że
chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej
działalności gospodarczej, o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w
odrębnych przepisach. Z kolei drugi z tych przepisów - art. 8 ust. 6 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych (w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia
2003 r.) - przewiduje, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:
7
1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie
przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, 2)
twórcę i artystę, 3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu, 4)
wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz
wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej. Przepis art. 8 ust. 6
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma przy tym związek z art. 6 ust. 1 pkt
5 tej ustawy, zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i
rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi
współpracującymi.
Przytoczona treść relewantnych przepisów pozwala na stwierdzenie, że
pierwszy z nich posługuje się pojęciem osoby (będącej rolnikiem) “podejmującej
pozarolniczą działalność gospodarczą”, drugi natomiast pojęciem “osoby
prowadzącej pozarolniczą działalność”, przy czym to ostatnie pojęcie obejmuje
także “osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie
przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych” (art. 8
ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) oraz “wspólników spółki
jawnej” (art. 8 ust. 6 pkt 4 tej ustawy) jako kategorię odrębną od kategorii “osób
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o
działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych”, skoro ustawodawca
dokonuje wyraźnego rozróżnienia między “osobami prowadzącymi pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub
innych przepisów szczególnych” (art. 8 ust. 6 pkt 1) oraz “wspólnikami spółki
jawnej” (art. 8 ust. 6 pkt 4).
W przedstawionym stanie normatywnym oceny wymagało, czy
wnioskodawca (ubezpieczony) będący jednocześnie rolnikiem (posiadającym i
prowadzącym gospodarstwo rolne) z chwilą uzyskania statusu prawnego wspólnika
spółki jawnej mógł nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników (na
podstawie art. 5a zdanie pierwsze ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników),
czy też z mocy prawa – jako osoba podejmująca pozarolniczą działalność w
rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (a
ściślej: jako osoba podejmująca działalność pozarolniczą, która jednocześnie nie
8
była pozarolniczą działalnością gospodarczą prowadzoną na podstawie przepisów
o działalności gospodarczej) – podlegał obowiązkowo powszechnemu
ubezpieczeniu społecznemu (zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych).
Podstawowe znaczenie miało rozstrzygnięcie zagadnienia, jaki jest zakres
znaczeniowy użytych w podlegających wykładni przepisach (art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników oraz art. 8 ust. 6 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) pojęć “osoba podejmująca
pozarolniczą działalność gospodarczą” oraz “osoba prowadząca pozarolniczą
działalność” (która nie jest przy tym jednocześnie pozarolniczą działalnością
gospodarczą).
Wspólnik spółki jawnej jest uznawany za osobę prowadzącą pozarolniczą
działalność na mocy art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, jednak nie jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność
gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej (w odniesieniu
do podlegającego ocenie prawnej stanu faktycznego – na podstawie art. 2 ustawy z
dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej), gdyż taką osobą jest
spółka jawna, a nie jej wspólnik. Zgodnie z art. 2 ustawy Prawo działalności
gospodarczej, działalność gospodarczą w rozumieniu tej ustawy prowadzi
przedsiębiorca, a przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba
prawna oraz niemająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która
zawodowo we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą; za
przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. Przytoczona definicja
przedsiębiorcy w konfrontacji z pojęciem “osoby prowadzącej pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej” (w
rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) albo
“osoby podejmującej pozarolniczą działalność gospodarczą” (według art. 5a ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników) wyklucza z kręgu osób podejmujących lub
prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o
działalności gospodarczej wspólnika spółki jawnej, ponieważ to nie on, lecz spółka
jawna, której jest wspólnikiem, prowadzi zawodowo we własnym imieniu
9
działalność gospodarczą.
Z powyższych rozważań wynika, że wnioskodawca A. B. mógł być uznany
za przedsiębiorcę dopóty, dopóki był wspólnikiem spółki cywilnej (pozwalał na to
art. 2 ust. 3 Prawa działalności gospodarczej). Z chwilą przekształcenia
prowadzonej przez niego spółki cywilnej w spółkę jawną i zarejestrowania spółki
jawnej w Krajowym Rejestrze Sądowym wnioskodawca utracił jako osoba fizyczna
status przedsiębiorcy (osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą
we własnym imieniu), ponieważ przedsiębiorcą (osobą prowadzącą pozarolniczą
działalność gospodarczą we własnym imieniu) stała się spółka jawna. Z tą chwilą
wnioskodawca przestał podlegać wynikającemu z art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników dobrodziejstwu kontynuowania ubezpieczenia w systemie
ubezpieczenia społecznego rolników (ze względu na jednoczesny status prawny
rolnika posiadającego i prowadzącego gospodarstwo rolne) i zaczął podlegać
powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego.
Wspólnicy spółki jawnej, jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność w
rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, od 1
stycznia 2003 r. podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych i nie przysługuje im prawo wyboru
ubezpieczenia, jakie przysługuje rolnikom podejmującym prowadzenie
pozarolniczej działalności gospodarczej.
Organ rentowy - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział
Regionalny w O. - prawidłowo stwierdził w stosunku do ubezpieczonego A. B.
ustanie ubezpieczenia społecznego rolników z mocy ustawy, z uwagi na wyłączenie
wspólników spółek jawnych z ubezpieczenia społecznego rolników od 1 stycznia
2003 r., w związku z dodaniem punktu 4 w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych.
W uzasadnieniu uchwały z 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05, Sąd Najwyższy
wywiódł, że wspólników spółki jawnej w zakresie prowadzonej przez nią
działalności gospodarczej należało uznać za osoby prowadzące pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów szczególnych w rozumieniu art. 8
ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych aż do czasu wyraźnego
ustawowego wskazania ich jako osób prowadzących jedynie pozarolniczą
10
działalność (która z woli ustawodawcy jest pojęciowo oddzielona od pozarolniczej
działalności gospodarczej), co nastąpiło przez dodanie punktu 4 do art. 8 ust. 6
ustawy, poczynając od 1 stycznia 2003 r. Od tej daty wspólnik jednoosobowej
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej,
komandytowej lub partnerskiej nie mogą być traktowani jako osoby prowadzące
pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, ponieważ zostali wyłączeni z tego kręgu w
wyniku wyraźnego uznania ich za osoby prowadzące pozarolniczą działalność (art.
8 ust. 6 pkt 4), niebędące osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność
gospodarczą (art. 8 ust. 6 pkt 1). Za taką koncepcją opowiedział się Sąd Najwyższy
w wyrokach z 16 czerwca 2005 r., I UK 335/04 (OSNP z 2006 r. nr 3-4, poz. 630) i
z 23 sierpnia 2006 r., I UK 388/04 (niepublik.), wypowiadając pogląd, że rolnik
prowadzący gospodarstwo rolne, będący jednocześnie wspólnikiem spółki jawnej,
nie ma po 1 stycznia 2003 r. prawa wyboru ubezpieczenia społecznego na
podstawie art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników i podlega
ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadzącą pozarolniczą działalność, ale już
nie pozarolniczą działalność gospodarczą. W uzasadnieniu obu tych orzeczeń,
prezentujących analogiczne stanowisko, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę że
dokonywana w obrębie prawa ubezpieczeń społecznych wykładnia systemowa
prowadzi do wniosku, że powszechny system ubezpieczenia społecznego ma
pierwszeństwo przed systemem szczególnym, jakim jest system ubezpieczenia
społecznego rolników, dlatego wszelkie wątpliwości należy tłumaczyć na rzecz
podlegania powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że
rolnik, będący jednocześnie wspólnikiem spółki jawnej, nie jest osobą prowadzącą
pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności
gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (art. 5a ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym do 1 maja 2004 r. w związku z
art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), ale osobą
prowadzącą jedynie pozarolniczą działalność w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, która po 1 stycznia 2003 r. nie miała
już prawa wyboru rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego na podstawie art.
11
5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przewidziane w tym ostatnim
przepisie prawo wyboru podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu odnosi
się tylko do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które
wymieniono w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a
zatem nie obejmuje grup ubezpieczonych prowadzących - inną niż gospodarcza -
pozarolniczą działalność, które wymieniono w punktach 2-4 tego przepisu, w tym
rolników będących jednocześnie wspólnikami spółek jawnych. Skoro w art. 8 ust. 6
pkt 4 tej ustawy wymieniono wspólników spółki jawnej, to od 1 stycznia 2003 r. nie
są oni traktowani jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w
rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1. Wyraźne rozdzielenie normatywne tych dwóch
kategorii osób, ubezpieczonych w powszechnym systemie ubezpieczeń z jednego
tytułu - prowadzonej działalności pozarolniczej (art. 6 pkt 5 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych), przekłada się na wykładnię art. 5a ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników w kierunku przyjęcia stanowiska, że rolnik
posiadający i prowadzący gospodarstwo rolne, podejmujący pozarolniczą
działalność jako wspólnik spółki jawnej, po 1 stycznia 2003 r. nie był uprawniony do
wyboru systemu ubezpieczenia na podstawie art. 5a tej ustawy, w brzmieniu
obowiązującym do 1 maja 2004 r., to jest do daty wprowadzenia zmiany, która w
jeszcze większym stopniu ograniczyła możliwość wyboru systemu ubezpieczenia.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05,
zwrócił uwagę, że racje ustawowego pozbawienia wspólnika jednoosobowej spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej
lub partnerskiej możliwości wyboru ubezpieczenia rolniczego wynikały z dążenia
ustawodawcy do „uszczelnienia” systemu rolniczego ubezpieczenia społecznego.
Wprowadzając 1 stycznia 1997 r. prawo wyboru rolniczego tytułu ubezpieczenia
społecznego dla rolników prowadzących równocześnie działalność gospodarczą,
ustawodawca zakładał, że mogą i będą z niego korzystać rolnicy posiadający i
prowadzący gospodarstwo rolne, którzy przy okazji zajmowania się podstawową
działalnością rolniczą prowadzą w ograniczonym zakresie pozarolniczą działalność
gospodarczą. Tymczasem, wprowadzone prawo wyboru rolniczego tytułu
ubezpieczenia stało się przedmiotem rozmaitych nadużyć przede wszystkim przez
osoby zajmujące się prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej i z tego
12
tytułu objęte obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym, które nabywały
gospodarstwa rolne wyłącznie z zamiarem i w celu skorzystania z prawa wyboru
rolniczego ubezpieczenia społecznego obciążonego znacząco niższą składką na to
ubezpieczenie w porównaniu ze składką na ubezpieczenie osób prowadzących
działalność gospodarczą. Taka praktyka spowodowała stopniowe zaostrzanie
ustawowych kryteriów możliwości skorzystania z prawa wyboru „tańszego”
rolniczego ubezpieczenia społecznego, począwszy od dodania punktu 4 w art. 8
ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który wyłączył możliwość
dalszego korzystania z prawa wyboru rolniczego tytułu ubezpieczenia przez
rolników będących wspólnikami spółek jawnych. Równocześnie, od 2 maja 2004 r.,
możliwość skorzystania z prawa wyboru rolniczego tytułu ubezpieczenia
społecznego została istotnie zmodyfikowana (art. 5a w brzmieniu obowiązującym
od 2 maja 2004 r.). Od tej daty obowiązuje także ustawowa definicja pojęcia
pozarolniczej działalności gospodarczej, za którą uważa się wyłącznie działalność
prowadzoną na podstawie przepisów o działalności gospodarczej (art. 5a ust. 10),
do jakiej niewątpliwie nie mogła być zaliczona działalność w s p ó l n i k ó w spółek
handlowych (a nie spółek prawa handlowego), prowadzona na podstawie
przepisów Kodeksu spółek handlowych. Ponadto, po 2 maja 2004 r. ubezpieczony
rolnik nie miał już możliwości wyboru tytułu ubezpieczenia społecznego na
podstawie art. 2 ustawy z dnia 12 września 1996 r. o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 124, poz. 585), który z dniem 2 maja
2004 r. został uchylony przez ustawę z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U.
Nr 91, poz. 873), ale utrzymana została możliwość pozostania w rolniczym
ubezpieczeniu społecznym, pod warunkiem spełniania ustawowo określonych
rygorów dalszego pozostania w tym ubezpieczeniu.
Dalsza modyfikacja polegająca na uszczegółowieniu od 24 sierpnia 2005 r.
ustawowej definicji pozarolniczej działalności gospodarczej - za którą uznaje się
działalność gospodarczą prowadzoną wyłącznie na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej przez osoby fizyczne na podstawie przepisów o swobodzie działalności
gospodarczej, z wyłączeniem wspólników spółek prawa handlowego oraz osób
prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu: 1) w rozumieniu przepisów
13
o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych
przez osoby fizyczne, 2) z której przychody są przychodami z działalności
gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych -
wynikała z dostosowania tej definicji do przepisów ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej i przepisów prawa podatkowego. Jednakże nie oznaczało to, że
dopiero wskutek wprowadzenia w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników
ustawowej definicji pojęcia pozarolniczej działalności gospodarczej rolnicy będący
wspólnikami spółki jawnej nie mogą być traktowani jako osoby prowadzące
pozarolniczą działalność gospodarczą, ponieważ taka możliwość ustała 1 stycznia
2003 r., kiedy normatywnie rozdzielono prowadzących pozarolniczą działalność
wspólników spółek handlowych (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych) od kategorii osób prowadzących pozarolniczą działalność
gospodarczą (art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy).
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05,
zawarł również stwierdzenie, że ze względu na zasadę powstawania z mocy prawa
stosunków obowiązkowego ubezpieczenia społecznego oświadczenie rolnika
będącego wspólnikiem spółki jawnej o wyborze rolniczego tytułu ubezpieczenia
społecznego traci swój walor prawny w razie zmiany prawa, polegającej na utracie
możliwości takiego wyboru, od 1 stycznia 2003 r., wskutek ustawowego uznania, że
pozarolnicza działalność wspólników spółek handlowych (art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych) nie jest pozarolniczą działalnością
gospodarczą (art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela
wykładnię przepisów, których naruszenie zarzucono w skardze kasacyjnej,
przedstawioną w uchwale składu siedmiu sędziów z 22 lutego 2006 r., I UZP 4/05.
Z tych przyczyn uwzględniając skargę kasacyjną, opartą wyłącznie na podstawie
naruszenia przepisów prawa materialnego, uchylił zaskarżony wyrok i oddalił
apelację wnioskodawcy A. B. od wyroku Sądu Okręgowego, który odpowiadał
prawu (art. 39816
k.p.c.).