Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 2006 r.
II PK 47/06
Po podjęciu uchwały o odwołaniu członka zarządu rada nadzorcza spółki
z o.o. nie może wypowiedzieć mu umowy o pracę, niezależnie od tego, czy do-
wiedział się o odwołaniu.
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 września 2006 r.
sprawy z powództwa Tadeusza M. przeciwko Fabryce Substancji Zapachowych „P.-
A." Spółki z o.o. w W. o odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
z dnia 21 października 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Tadeusz M. po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa wnosił o za-
sądzenie od pozwanej Fabryki Substancji Zapachowych „P.-A.” Spółki z o.o. kwoty
236.148,36 zł jako odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o
pracę oraz o sprostowanie świadectwa pracy. Pozwana wniosła o oddalenie po-
wództwa.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2005 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych dla Warszawy Pragi zasądził od pozwanej na rzecz powoda
56.510,22 zł i oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd ustalił, że z dniem 28
czerwca 1991 r. powód został powołany na stanowisko wiceprezesa zarządu, a w
dniu 1 września 1991 r. został dyrektorem do spraw technicznych. Od 1 marca 1999
r. podstawą zatrudnienia powoda była umowa o pracę na czas nieokreślony. W dniu
2
20 kwietnia 2000 r. rada nadzorcza pozwanej Spółki na mocy uchwały odwołała po-
woda z funkcji prezesa zarządu. Tego samego dnia przewodniczący rady wręczył
powodowi wypowiedzenie umowy o pracę uzasadniając je odwołaniem z funkcji
członka zarządu. Sąd uznał, że rozwiązanie umowy przez przewodniczącego Rady
Nadzorczej nastąpiło niezgodnie z prawem, gdyż w chwili wręczenia wypowiedzenia
powód nie był już członkiem zarządu, zatem umowę mógł z nim rozwiązać jedynie
zarząd, chyba że wypowiedzenie nastąpiło równocześnie z odwołaniem z funkcji w
zarządzie i wówczas organem właściwym byłaby rada nadzorcza lub zgromadzenie
wspólników. Wobec niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę powo-
dowi przysługuje odszkodowanie.
Apelacja pozwanej od tego wyroku w części uwzględniającej powództwo zo-
stała oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Warszawie z dnia 21 października 2005 r. [...]. Sąd Okręgowy uznał, że powód w
chwili wręczenia mu wypowiedzenia nie był już członkiem zarządu, gdyż rada nad-
zorcza uchwałą z dnia 20 kwietnia 2000 r. odwołała go z zarządu, zobowiązała prze-
wodniczącego rady nadzorczej do pisemnego poinformowania powoda o treści
uchwały oraz stwierdziła, że umowy (o pracę i inne) z powodem związane z jego
członkostwem w zarządzie zostaną rozwiązane zgodnie z obowiązującymi przepi-
sami z upoważnienia rady nadzorczej przez jej przewodniczącego z dniem 1 maja
2000 r. Skoro odwołanie z funkcji członka zarządu następuje z dniem podjęcia sto-
sownej uchwały, to z tą chwilą do podejmowania wszelkich czynności w imieniu
spółki wobec osób, które utraciły członkostwo, uprawniony jest zarząd. Konieczność
reprezentowania spółki przez radę nadzorczą, a nie przez zarząd, dotyczy tylko
umów między spółką a członkami zarządu, a nie byłymi członkami zarządu. Dokonać
wypowiedzenia umowy o pracę powodowi mógł tylko zarząd. Jedynie w sytuacji jed-
noczesnego odwołania z zarządu i rozwiązania umowy o pracę do czynności tej jest
uprawniona rada nadzorcza. Jednoczesność tych czynności polega na objęciu ich
jednym aktem woli. Jednoczesność nie polega na dokonaniu obu czynności jedynie
w tym samym dniu, lecz na zawarciu ich w jednym oświadczeniu, w tym wypadku w
uchwale rady nadzorczej. Uchwała z dnia 20 kwietnia 2000 r. odwołująca powoda z
zarządu spółki nie zawiera jednocześnie oświadczenia o rozwiązaniu z nim umowy o
pracę wskutek odwołania, lecz zapowiada jedynie rozwiązanie tej umowy, jak i in-
nych umów związanych z członkostwem w zarządzie, przy czym dokonać tego ma
przewodniczący rady z jej upoważnienia. Zdaniem Sądu Okręgowego przewodni-
3
czący rady nadzorczej nie miał uprawnienia do dokonania wypowiedzenia powodowi
umowy o pracę, wobec tego, że leżało to już w gestii zarządu.
Od tego wyroku pozwana wniosła skargę kasacyjną, którą oparła na podsta-
wie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie przepisu art. 61 § 1 k.c. oraz niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 197 § 1
i art. 198 § 1 i § 2 k.h., art. 31
§ 1 k.p., art. 203 § 1 k.h. i art. 45 § 1 k.p. Zdaniem skar-
żącej z treści art. 61 § 1 k.c. Sąd Okręgowy wyprowadził błędny wniosek, że uchwała
uprawnionego organu spółki kapitałowej zawierająca oświadczenie o odwołaniu da-
nej osoby z zarządu spółki powoduje utratę członkostwa w zarządzie już od chwili
podjęcia uchwały, a nie dopiero od chwili powiadomienia osoby pozbawionej człon-
kostwa w zarządzie o treści tejże uchwały. Zgodnie z powołanym przepisem oświad-
czenie woli uznane jest za złożone z chwilą, gdy doszło do adresata w taki sposób,
że mógł się zapoznać z jego treścią. Zdaniem skarżącej skutek uchwały odwołującej
powoda z funkcji członka zarządu nastąpił dopiero w chwili doręczenia mu uchwały.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lipca 1994 r., I CR 75/94
(LEX nr 138643), stwierdzając, że zgodnie z ogólną regułą prawa cywilnego odwoła-
nie staje się skuteczne z chwilą zawiadomienia o nim odwołanego. Skoro powód nie
był obecny podczas posiedzenia rady nadzorczej, na którym była głosowana
uchwała o jego odwołaniu, to skutek w postaci utraty członkowstwa nie mógł nastąpić
wcześniej, jak z chwilą, gdy dowiedział się o treści uchwały. Jednocześnie z zawia-
domieniem powoda o odwołaniu go z zarządu zostało mu złożone oświadczenie o
wypowiedzeniu umowy o pracę. Oba oświadczenia zostały więc złożone jednocze-
śnie. Nie można zatem uznać, że w chwili składania oświadczenia o wypowiedzeniu
umowy o pracę powód nie był już członkiem zarządu. Zajmując odmienne stanowi-
sko Sąd Okręgowy błędnie zastosował przepis art. 197 § 1 k.h. Konsekwencją błęd-
nego określenia momentu ustania członkostwa powoda w zarządzie było także naru-
szenie przepisów art. 198 § 1 i 2 k.h. oraz art. 31
§ 1 k.p., przez niewłaściwe ich za-
stosowanie polegające na uznaniu, że do wypowiedzenia powodowi umowy o pracę
był uprawniony tylko zarząd pozwanej Spółki. W wyroku z dnia 24 maja 2001 r., I
PKN 422/00 (OSNP 2003 nr 6, poz.152) Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że ocena
prawidłowości umocowania danej osoby (organu osoby prawnej) do składania
oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę dokonywana powinna być we-
dług stanu istniejącego w chwili składania tego oświadczenia, a nie według stanu
istniejącego w chwili, w której oświadczenie to zostało doręczone pracownikowi. W
4
pojęciu art. 61 k.c. wskazane w nim oświadczenie woli istnieje w sensie prawnym
jeszcze przed dotarciem do adresata a umocowanie wymagane przez prawo do
działania w imieniu pracodawcy dotyczy złożenia oświadczenia woli, a nie doręcze-
nia go pracownikowi. Odnosząc ten pogląd do sytuacji powoda należy stwierdzić, że
w tej samej uchwale rada nadzorcza wyraziła wolę zarówno co do odwołania powoda
z zarządu jak i rozwiązania z nim umowy o pracę, przy czym do dokonania tej ostat-
niej czynności upoważniła przewodniczącego. W momencie podpisywania pisma
zawierającego oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę powód był jeszcze
członkiem zarządu. Nawet gdyby skutek uchwały w postaci ustania członkostwa w
zarządzie nastąpił przed otrzymaniem przez powoda pisma zawierającego oświad-
czenie o wypowiedzeniu umowy o pracę, to i tak rozwiązanie umowy o pracę nastą-
piło prawidłowo. W chwili bowiem składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o
pracę organ dokonujący tego wypowiedzenia był uprawniony do dokonania tego ro-
dzaju czynności wobec powoda jako członka zarządu. Zdaniem skarżącej wypowie-
dzenie powodowi umowy o pracę nie naruszało przepisów prawa pracy, zatem nie
było podstaw do zastosowania art. 45 § 1 k.p.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ocena prawidłowości rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku jest
utrudniona o tyle, że Sąd Okręgowy nie wskazał podstawy prawnej uzasadniającej
uwzględnienie roszczenia powoda o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem
rozwiązania umowy o pracę w wysokości ustalonej przez Sąd pierwszej instancji. Z
motywów zaskarżonego wyroku można się domyślać, że Sąd Okręgowy uznał wy-
powiedzenie umowy o pracę za niezgodne z prawem dlatego, że czynność ta została
dokonana przez osobę czy też organ nieuprawniony do działania za pracodawcę w
rozumieniu art. 31
k.p. Zdaniem Sądu Okręgowego do dokonania tej czynności nie
był uprawniony działający z upoważnienia rady nadzorczej jej przewodniczący, gdyż
w momencie składania przez niego oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę
powód nie był członkiem zarządu pozwanej Spółki. Chociaż podstawa prawna tego
rozumowania również nie została wskazana, można sądzić, że oparte jest ono na
treści przepisów art. 198 § 1 i art. 203 k.h. Na podstawie pierwszego z tych przepi-
sów działanie w imieniu spółki i składanie oświadczeń woli należy do kompetencji
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Dotyczy to wszelkich czynności
5
podejmowanych za pracodawcę w stosunkach pracy, w tym rozwiązywania umów o
pracę. Drugi z wymienionych przepisów stanowi, że w umowie między spółką a
członkiem zarządu oraz w sporze z nim spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub
pełnomocnicy powołani uchwałą wspólników. W stosunku do pracowników będących
jednocześnie członkami zarządu spółki uprawnienie do dokonywania czynności w
zakresie stosunków pracy, w tym do rozwiązania stosunku pracy, przysługuje wy-
łącznie radzie nadzorczej lub pełnomocnikom powołanym uchwałą wspólników. Zda-
niem Sądu Okręgowego, ten ostatni przepis nie miał zastosowania w stosunku do
powoda, gdyż w momencie dokonywania czynności zmierzającej do rozwiązania z
nim umowę o pracę nie był on członkiem zarządu wobec uprzedniego odwołania go z
tej funkcji.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego panuje zgodny pogląd, według którego
osoba fizyczna pełniąca funkcję członka zarządu w spółce prawa handlowego może
być podwójnie powiązana z tą spółką. Może ją wiązać ze spółką stosunek organiza-
cyjno-prawny i jednocześnie stosunek pracy. Pierwszy z nich podlega regulacji Ko-
deksu handlowego (obecnie Kodeksu spółek handlowych), a drugi przepisom Ko-
deksu pracy. Zgodnie z art. 197 § 1 k.h. odwołanie ze stanowiska członka zarządu
może nastąpić w każdej chwili. W przypadku odwołania stosunek organizacyjno-
prawny pracownika będącego członkiem zarządu ustaje ze skutkiem natychmiasto-
wym, pozostaje zaś stosunek pracy, który trwa do chwili jego rozwiązania. W wyroku
z dnia 16 czerwca 1999 r., I PKN 117/99 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 646), Sąd
Najwyższy uznał, że z chwilą odwołania z zarządu pracownik staje się „byłym człon-
kiem zarządu”, z którym rozwiązanie umowy o pracę należy już do uprawnień zarzą-
du, a nie zgromadzenia wspólników. Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w
wyroku z dnia 21 marca 2001 r., I PKN 322/00 (OSNAPiUS 2002 nr 24, poz. 600),
stwierdzając, że do osoby zatrudnionej na stanowisku członka zarządu nie stosuje
się art. 374 k.h. (art. 203 k.h.) z chwilą jej odwołania z funkcji członka zarządu, cho-
ciaż nadal pozostaje w zatrudnieniu na stanowisku członka zarządu określonym w
umowie o pracę. W kolejnym wyroku z dnia 24 stycznia 2002 r., I PKN 838/00 (PiZS
2003 nr 4, s. 38), Sąd Najwyższy wypowiedział następujący pogląd: skoro odwołanie
członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością następuje z dniem pod-
jęcia stosownej uchwały, to z tą chwilą do podejmowania wszelkich czynności w
imieniu spółki wobec osób, które utraciły członkostwo, właściwy jest zarząd, a wyją-
tek określony w art. 203 k.h. nie ma zastosowania. Konieczność reprezentowania
6
spółki, co stanowi wyjątek, przez radę nadzorczą a nie przez zarząd, dotyczy tylko
umów pomiędzy spółką a członkami zarządu, nie zaś byłymi członkami zarządu. Re-
prezentowany jest więc jednolity pogląd, że po podjęciu uchwały o odwołaniu pra-
cownika z funkcji członka zarządu rada nadzorcza spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością nie ma już w stosunku do tego pracownika atrybutu organu uprawnione-
go do działania za pracodawcę w rozumieniu art. 31
k.p., gdyż nie ma zastosowania
uprawniający ją do tego przepis art. 203 k.h.
Inna jest sytuacja gdy oświadczenie o rozwiązaniu z pracownikiem umowy o
pracę zostaje złożone razem z odwołaniem go ze stanowiska członka zarządu.
Wówczas uprawnionym do dokonania tej czynności jest organ lub osoba wymieniona
w art. 203 k.h. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 kwietnia 1999
r., I PKN 3/99 (OSNAPiUS 2000 nr 12, poz. 460), stwierdzając, że rada nadzorcza
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest uprawniona do jednoczesnego odwoła-
nia prezesa zarządu i rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z jego
winy. Uzasadniając ten pogląd wyjaśnił, że nie można kwestionować uprawnień rady
nadzorczej do dokonania obydwu tych czynności wtedy, gdy były one jednoczesne,
objęte jednym aktem woli i dotyczyły członka zarządu, co do którego radzie nadzor-
czej przysługiwały uprawnienia w zakresie powoływania, odwoływania i zawieszania
w czynnościach członków zarządu. Stanowisko to zostało przyjęte przez Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., I PK 296/02 (Prawo Pracy 2003 nr 7-
8, poz. 49), gdzie stwierdza się, że rada nadzorcza jest uprawniona do rozwiązania
umowy o pracę tylko w razie jednoczesnego odwołania z funkcji członka zarządu i
rozwiązania umowy o pracę. Podobnie Sąd Najwyższy wypowiedział się w uzasad-
nieniu wyroku z dnia 17 lutego 2004 r., I PK 305/03 (OSNP 2004 nr 24, poz. 421), w
sprawie dotyczącej rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem.
Sąd Okręgowy uznał, że nie było równoczesnego odwołania powoda z funkcji
członka zarządu i wypowiedzenia umowy o pracę, gdyż uchwała odwołująca powoda
poprzedzała złożenie oświadczenia w przedmiocie wypowiedzenia umowy. Strona
skarżąca kwestionuje ten pogląd powołując się na jednoczesne doręczenie powo-
dowi obu oświadczeń woli, które zgodnie z art. 61 k.c. uważa się za złożone w chwili
doręczenia ich powodowi. Przepis art. 61 § 1 k.c. stanowi, że oświadczenie woli,
które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki
sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Przepis ten ma zastosowanie do
oświadczeń woli składanych jednostronnie, w tym także do oświadczeń woli dotyczą-
7
cych odwołania ze stanowiska osoby, która uprzednio była na to stanowisko powoła-
na, niezależnie od podstawy prawnej powołania. W stosunku do członka zarządu
spółki kapitałowej odwołanie z funkcji jest dokonane z chwilą, gdy dowiedział się on o
treści uchwały w tym przedmiocie podjętej przez uprawniony organ spółki. Ma to ten
skutek, że czynności dokonywane przez członka zarządu, od czasu podjęcia uchwały
o jego odwołaniu do czasu zaznajomienia go z jej treścią, mają umocowanie prawne.
Jednakże regulacją art. 61 k.c. objęte jest oświadczenie woli tylko w takim zakresie,
w jakim dotyczy praw lub obowiązków osoby, której to oświadczenie ma być złożone.
Odnosząc to do uchwały rady nadzorczej spółki odwołującej członka zarządu należy
uznać, że o ile uchwała wiąże członka zarządu od chwili zaznajomienia go z jej tre-
ścią, o tyle rada nadzorcza jest związana uchwałą z chwilą jej podjęcia, czyli prze-
głosowania treści uchwały w sposób przewidziany prawem. Po podjęciu uchwały
rada nadzorcza nie może realizować w stosunku do odwołanego członka zarządu
uprawnień w sprawach ze stosunku pracy wynikających z art. 203 k.h. czyli nie może
dokonywać zmian w istniejącym stosunku pracy ani rozwiązać tego stosunku za
wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia i to niezależnie od tego, czy członek zarzą-
du dowiedział się o odwołaniu. Czynności w tym zakresie mogą być dokonane przez
radę nadzorczą tylko w ten sposób, że na mocy jednej uchwały, podjętej w wyniku
jednego głosowania, nastąpi zarówno odwołanie członka zarządu z funkcji jak i roz-
wiązanie z nim umowy o pracę. W takim wypadku uchwała w obu kwestiach dotyczy
aktualnego członka zarządu.
O tym, czy taka sytuacja wystąpiła w przypadku powoda, decyduje treść
uchwały rady nadzorczej pozwanej Spółki z dnia 20 kwietnia 2000 r. Dokonana przez
Sąd Okręgowy analiza zacytowanej w uzasadnieniu wyroku uchwały jest dość po-
wierzchowna, a wyciągnięte wnioski niezupełnie zrozumiałe. Sformułowanie „umowy
(o pracę i inne) zostaną rozwiązane zgodnie z obowiązującymi przepisami z upo-
ważnienia Rady Nadzorczej przez jej przewodniczącego” Sąd Okręgowy rozumie
jako zapowiedź późniejszego złożenia oświadczenia woli w tym przedmiocie. Ponie-
waż oświadczenia woli rady nadzorczej są dokonywane w formie uchwały, zapo-
wiedź musiałaby dotyczyć podjęcia drugiej uchwały. Tymczasem rada nadzorcza
upoważnia przewodniczącego do dokonania czynności związanych z wykonaniem
uchwały w zakresie rozwiązania umów, w tym umowy o pracę, określając je skrótowo
„zgodnie z obowiązującymi przepisami”, czyli przy zachowaniu wymagań określo-
nych dla każdej z tych umów. Sformułowanie „umowy zostaną rozwiązane” nie jest
8
zapowiedzią późniejszego oświadczenia lecz dotyczy późniejszego w czasie skutku
uchwały - rozwiązania umów po upływie okresu wypowiedzenia przewidzianego dla
danej umowy. Jeżeli uchwałę rozumie się jako oświadczenie o rozwiązaniu z powo-
dem stosunku pracy, które ma być powodowi przekazane przez przewodniczącego w
przepisanej prawem formie (ze wskazaniem przyczyny, okresu wypowiedzenia i pou-
czenia o trybie odwoławczym), należy przyjąć, że podejmując taką uchwałę w sto-
sunku do urzędującego w chwili głosowania członka zarządu rada nadzorcza działała
w ramach swoich kompetencji określonych w art. 203 k.h., czyli dokonywała czynno-
ści za pracodawcę w rozumieniu art. 31
§ 1 k.p. Podniesiony w kasacji zarzut naru-
szenia tych przepisów okazał się uzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił za-
skarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponowne-
go rozpoznania.
========================================