Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 października 2006 r.
II UK 30/06
Dopuszczalne jest ponowne ustalenie prawa do świadczenia z tytułu
ubezpieczenia (zaopatrzenia) emerytalnego na niekorzyść ubezpieczonego, je-
żeli po uprawomocnieniu się decyzji w tej sprawie, okaże się, że ubezpieczony
nie miał prawa do świadczenia z uwagi na niespełnienie wymaganych do tego
warunków.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 paździer-
nika 2006 r. sprawy z wniosku Kazimierza D. przeciwko Zakładowi Emerytalno-Ren-
towemu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie o emeryturę
policyjną, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 6 lipca 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji
w Warszawie (organ rentowy) decyzją z dnia 24 września 2003 r. orzekł o utracie
przez Kazimierza D. (wnioskodawca) prawa do emerytury policyjnej, ponieważ wnio-
skodawca nie spełniał przesłanek nabycia prawa do tej emerytury wymienionych w
art. 12 i 13 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjona-
riuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej
oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 53, poz. 214 ze zm.), art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.) i § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
2
gólnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Organ rentowy ustalił, że wniosko-
dawca nabył prawo do renty inwalidzkiej na podstawie decyzji z dnia 27 listopada
1991 r., natomiast decyzją z dnia 27 października 1994 r. błędnie ustalono wniosko-
dawcy prawo do emerytury policyjnej, ponieważ nie spełniał przesłanek przewidzia-
nych w wyżej wymienionych przepisach.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 15 lutego 2005 r. [...] zmienił za-
skarżoną decyzję organu rentowego w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo
do policyjnej emerytury. Sąd ustalił między innymi, że wnioskodawca od 1 marca
1973 r. do 8 września 1991 r. pełnił służbę w Korpusie Technicznym Pożarnictwa
oraz jako funkcjonariusz pożarnictwa w zakładowej szkole zawodowej straży pożar-
nej przy lokomotywowni w S. i nabył z tego tytułu wysługę emerytalną w wymiarze 18
lat 6 miesięcy i 7 dni służby; ogółem wysługa emerytalna wnioskodawcy wynosi 24
lata 10 miesięcy i 18 dni. Sąd stwierdził, że wnioskodawca ze względu na brak wieku
emerytalnego oraz wymaganego okresu zatrudnienia nie spełniał warunków do przy-
znania mu emerytury policyjnej. Organ rentowy nie miał jednak podstaw prawnych do
wydania zaskarżonej decyzji. W przepisie art. 22 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy przewidziano możliwość ponownego ustalenia prawa do świadczeń
pieniężnych z zaopatrzenia emerytalnego lub ich wysokości na wniosek osoby zain-
teresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w tej sprawie zosta-
ną przedstawione nowe dowody lub ujawnione nowe okoliczności, które mają wpływ
na prawo do świadczeń albo ich wysokość. W ocenie Sądu, nowymi okolicznościami
w rozumieniu powyższego przepisu są okoliczności, które wystąpiły po ustaleniu
emerytury policyjnej na podstawie art. 58 tej ustawy, a organ rentowy powołał jedynie
okoliczności, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej emeryturę.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 6 lipca 2005 r. [...] zmienił zaskarżony apelacją organu rentowego po-
wyższy wyrok i oddalił odwołanie wnioskodawcy. W ocenie Sądu jest bezsporne, że
wnioskodawca w dacie przyznania świadczenia nie spełniał wszystkich koniecznych
w jego przypadku przesłanek do nabycia prawa do emerytury policyjnej. Sporne jest
natomiast prawo organu rentowego do wznowienia postępowania administracyjnego
w sprawie decyzji przyznającej emeryturę.
Sąd stwierdził, że podstawą wznowienia w odniesieniu do świadczeń pobiera-
nych w oparciu o ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy jest przepis
art. 33 tej ustawy. Przepis ten ma prawie identyczne brzmienie jak przepis art. 114
3
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz
art. 80 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników, z tym, że dwa ostatnio
wymienione przepisy wymagają, aby nowe okoliczności i dowody zaistniały przed
wydaniem decyzji; przepis art. 33 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariu-
szy nie przewiduje takiego ograniczenia.
Według Sądu ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, a
które mają wpływ na prawo do świadczeń i nie zostały przez organ rentowy uwzględ-
nione, nie wyklucza wznowienia postępowania administracyjnego na podstawie art.
33 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Przeciwne stanowisko naru-
sza zasadę równości.
Wnioskodawca zaskarżył powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w któ-
rej zarzucił: 1) naruszenie art. 33 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym funkcjonariuszy, poprzez błędną wykładnię i zastosowanie przez przyjęcie, że
przepis ten może stanowić podstawę do wznowienia postępowania administracyj-
nego w sprawie decyzji przyznającej emeryturę w sytuacji, gdy organ rentowy wyda-
jąc decyzję o przyznaniu emerytury na skutek własnych zaniedbań przyznał świad-
czenie osobie, która nie spełniała ustawowych warunków do jego otrzymania; 2) na-
ruszenie art. 146 § 1 k.p.a. w związku z art. 11 i 13 ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym funkcjonariuszy, przez ich niezastosowanie, co doprowadziło do zmiany decyzji
o przyznaniu powodowi emerytury w sytuacji, gdy od dnia doręczenia decyzji upły-
nęło 5 lat; 3) art. 149 § i 151 k.p.a. w związku z art. 11 ustawy, przez niezastosowa-
nie w niniejszej sprawie, co doprowadziło do zaakceptowania przez sądy orzekające
przeprowadzenia przez organ rentowy nieprawidłowego postępowania wznowienio-
wego oraz utrzymania w mocy decyzji organu rentowego z 24 września 2003 r. nie-
spełniającej wymogów decyzji wydanej na skutek wznowienia postępowania i nie-
wskazującej właściwej podstawy prawnej jej wydania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw. Nie jest trafny zarzut naru-
szenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 33 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy, który stanowi, że prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu zaopa-
trzenia emerytalnego lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek
4
osoby zainteresowanej albo z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w tej
sprawie zostaną przedstawione nowe dowody lub ujawnione nowe okoliczności,
które mają wpływ na prawo do świadczeń albo ich wysokość.
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy „nowe dowody” lub „nowe okolicz-
ności” w rozumieniu niniejszego przepisu to tylko dowody lub okoliczności, które zo-
stały przedstawione lub ujawnione po uprawomocnieniu się decyzji organu rentowe-
go ustalającej prawo do świadczenia pieniężnego w tytułu zaopatrzenia emerytalne-
go lub wysokość świadczenia, czy także dowody lub okoliczności, które istniały przed
wydaniem takiej decyzji oraz czy te nowe dowody lub nowe okoliczności to tylko te
dowody lub okoliczności, które były znane organowi rentowemu w dacie wydania
decyzji ustalającej prawo do świadczenia lub wysokość świadczenia, czy też te do-
wody lub okoliczności, które w tej dacie nie były znane organowi rentowemu. W
związku z tym należy stwierdzić, że orzecznictwo Sądu Najwyższego jednoznacznie
dopuszcza możliwość ponownego ustalenia prawa do świadczenia z tytułu ubezpie-
czenia (zaopatrzenia) emerytalnego na niekorzyść ubezpieczonego, jeżeli po upra-
womocnieniu się decyzji w tej sprawie okaże się, że ubezpieczony nie miał prawa do
określonego świadczenia, ponieważ nie spełniał ustawowych przesłanek nabycia
prawa do świadczenia. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 maja 2005 r., III UK 242/04
(OSNP 2006 nr 3-4, poz. 54), uznał, że ujawnienie po uprawomocnieniu się decyzji
uchybienia formalnego organu rentowego polegającego na pominięciu jednego z wa-
runków wymaganych do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest podstawą do
ponownego ustalenia z urzędu prawa do tego świadczenia na niekorzyść ubezpie-
czonego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03, OSNP
2004 nr 19, poz. 341, w którym stwierdzono, że ujawnienie przez organ rentowy, że
przy wydaniu decyzji przyznającej prawo do świadczeń pominięto spełnienie jednego
z wymaganych warunków, uzasadnia ponowne ustalenie prawa do świadczeń na
podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych).
Nowe okoliczności i nowe dowody, o których mowa w art. 33 ustawy, to oko-
liczności i dowody, które istniały w dacie wydania decyzji przyznającej prawo do
świadczeń z ubezpieczenia (zabezpieczenia) emerytalnego, lecz nie zostały
uwzględnione przez organ rentowy. Chodzi zatem - analogicznie jak w przypadku
ponownego ustalania prawa do świadczeń lub ich wysokości na podstawie art. 114
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - o ujawnie-
5
nie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenia, co
zobowiązuje lub uprawnia organ rentowy do wszczęcia postępowania o ponowne
ustalenie prawa do świadczeń na podstawie tego przepisu, jeżeli okoliczności te
mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Nie muszą to być okoliczno-
ści, na które osoba ubiegająca się o świadczenia nie mogła powołać się w poprzed-
nim postępowaniu, co odnosi się także do organu rentowego. Mogą to być takie oko-
liczności, które powinny być znane przy dołożeniu minimum staranności, jednak na
skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione w poprzednim postępowaniu
(uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2004 r., II UK 228/03). Decy-
zja w sprawie świadczeń nie ma bowiem charakteru ostatecznego, gdyż w przeciw-
nym wypadku zainteresowany nie mógłby ubiegać się o świadczenia, których po-
przednio mu odmówiono, jeżeli w wyniku błędu, zaniedbania lub nieznajomości prze-
pisów nie powołał się na okoliczności uprawniające go do świadczenia. Ta sama za-
sada dotyczy zaniedbania organu rentowego, polegającego na pominięciu ustalenia
istnienia jednego z warunków uprawniających do świadczeń. Jeżeli w wyniku takiego
błędu zostanie przyznane świadczenie, do którego prawo nie istniało, osoba pobie-
rająca świadczenie nie może powoływać się na wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP
zasadę zaufania do państwa. Ochrona praw nabytych nie obejmuje bowiem praw,
które zostały nabyte niesłusznie.
W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5
czerwca 2003 r., III UZP 5/03 (OSNP 2003 nr 18, poz. 442), stwierdzono między in-
nymi, że "ponowne ustalenie prawa do świadczeń lub ich wysokości nie jest uzależ-
nione od wykazania przez organ rentowy, że z okoliczności faktycznych lub dowo-
dów podważających prawo do świadczenia lub jego wysokości nie mógł skorzystać w
poprzednim postępowaniu. Wiąże się to z charakterem uprawnień emerytalno-rento-
wych, które mogą być nabywane po spełnieniu warunków określonych przez prawo.
Nie można powoływać się na prawo do świadczeń ustalonych błędną decyzją organu
rentowego, a więc pomijającą, że nie zostały spełnione warunki, od których uzależ-
nione jest nabycie prawa." W konkluzji należy stwierdzić, że warunkiem ponownego
ustalenia prawa do świadczeń na podstawie art. 33 ustawy jest ujawnienie nowych
okoliczności lub nowych dowodów, które istniały w dacie wydania decyzji przyznają-
cej prawo do emerytury, a nie zostały uwzględnione przez organ rentowy, który wy-
dał taką decyzję ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN
182/00; OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 419). Zgodnie z powołaną uchwałą dokonanie
6
ponownej oceny dowodu co do jego wiarygodności nie dawałoby podstawy do
wszczęcia ponownego postępowania. Natomiast ujawnienie przez organ rentowy
okoliczności, że przy wydaniu decyzji przyznającej prawo do świadczeń pominięta
została kwestia spełnienia wymaganych warunków, a mianowicie wieku emerytal-
nego oraz okresu zatrudnienia wnioskodawcy, uzasadnia ponowne ustalenie prawa
do świadczeń na podstawie art. 33 ustawy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
stycznia 2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002 nr 17, poz. 419 i z dnia 28 stycznia
2004 r., II UK 228/03).
Nieuzasadniony jest zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art.
146 § 1 k.p.a. w związku z art. 11 i 13 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy oraz art. 149 § 1 i art. 151 k.p.a. w związku z art. 11 tej ustawy. Na-
leży wskazać, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przepis
art. 146 § 1 k.p.a. określający terminy stanowiące negatywna przesłankę uchylenia
decyzji w wyniku wznowienia postępowania administracyjnego nie jest przepisem
postępowania w rozumieniu art. 398 3
§ 1 pkt 2 k.p.c., a zatem zarzut naruszenia
tego przepisu nie stanowi podstawy skargi kasacyjnej ( postanowienie Sądu Najwyż-
szego z 11 lutego 1999 r. II UKN 468/98; por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 21 stycznia 2000 r. II UKN 322/99, OSNAPiUS 2001 nr 18, poz. 571).
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================