Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2006 r.
II BP 8/06
Podstawą skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia (art. 4244
k.p.c.) jest tylko takie naruszenie prawa (procesowego,
materialnego), które spowodowało niezgodność orzeczenia z prawem.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2006 r. sprawy z powództwa Andrzeja R., Teresy S. przeciwko PKP Przewozy
Regionalne Sp. z o.o. M. Zakładowi Przewozów Regionalnych w W. o dodatek sta-
żowy, na skutek skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wy-
roku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 19 grudnia 2005 r. [...]
oraz wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 9 marca 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę i odstąpił od obciążenia powodów kosztami postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 marca 2005 r. [...] Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił powództwo Andrzeja R. i Te-
resy S. przeciwko PKP Przewozy Regionalne Spółce z o.o. w Warszawie o dodatek
stażowy oraz zasądził od powodów na rzecz pozwanego kwoty po 225 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Rejonowy ustalił, że do dnia 28 lutego 1999 r. w Przedsiębiorstwie Pań-
stwowym „Polskie Koleje Państwowe” obowiązywał zakładowy układ zbiorowy pracy
z dnia 1 stycznia 1991 r., zgodnie z którym pracownikowi po 5 latach pracy przysługi-
wał dodatek stażowy w wysokości 7,5% wynagrodzenia zasadniczego; dodatek ten
wzrastał o 1,5% za każdy następny rok zatrudnienia w PKP. W dniu 1 marca 1999 r.
wszedł w życie nowy ponadzakładowy układ zbiorowy pracowników Przedsiębior-
2
stwa Państwowego „Polskie Koleje Państwowe”, który zmienił zasady przyznawania
dodatku stażowego. Dodatek ten przysługiwał w wysokości 1,5% podstawy wymiaru
za każdy rok pracy, aż do osiągnięcia 33% tej podstawy. Pracownik zatrudniony u po-
zwanego w dniu wejścia w życie nowego układu, który przed tym dniem nabył prawo
do dodatku w wysokości wyższej niż 33% podstawy wymiaru, zachowywał procen-
towy wskaźnik dodatku, bez prawa do dalszego wzrostu. Wejście w życie nowego
układu nie mogło spowodować obniżenia wynagrodzenia pracownika. Pracodawca,
wprowadzając w życie postanowienia tego ponadzakładowego układu zbiorowego
pracy nie wypowiedział powodom warunków wynagradzania w zakresie zasad naby-
cia prawa do dodatku stażowego. Pracodawca powiadomił powodów, że od dnia 1
marca 1999 r. będzie miał zastosowanie nowy układ zbiorowy. Także w licznych do-
kumentach dotyczących zasad wynagradzania powodów (przeszeregowania) praco-
dawca zawsze powoływał się na nowy układ zbiorowy pracy. Powodowie mieli świa-
domość zmian w zasadach otrzymywania dodatku stażowego i nie kwestionowali ich.
Przed dniem 1 marca 1999 r. wynagrodzenie zasadnicze powoda Andrzeja R. wyno-
siło 674,13 zł, a dodatek stażowy w dniu 1 marca 1999 r. był ukształtowany na pozio-
mie 36% wynagrodzenia zasadniczego. Od tej daty dodatek ten został „zamrożony”
na dotychczasowym poziomie, jednakże wynagrodzenie zasadnicze tego powoda
wzrosło do kwoty 760 zł i corocznie było podwyższane. Wynagrodzenie zasadnicze
Teresy S. przed 1 marca 1999 r. wynosiło 747,94 zł, a dodatek stażowy 37,5% wyna-
grodzenia zasadniczego. Od dnia 1 marca 1999 r. dodatek ten uległ „zamrożeniu” na
dotychczasowym poziomie, ale wynagrodzenie zasadnicze powódki zostało podnie-
sione do kwoty 770 zł i w następnych latach także było podwyższane. Z dniem 1 paź-
dziernika 2001 r. powodowie stali się pracownikami PKP Przewozy Regionalne Spółki
z o.o. w W. i zostali poinformowani na piśmie przez pracodawcę, że w okresie roku,
zgodnie z art. 2418
k.p., mają względem nich zastosowanie postanowienia ponadza-
kładowego układu zbiorowego pracy.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, powództwo nie zasługiwało na uwzględnie-
nie, gdyż powodowie wystąpili z powództwem po blisko pięciu latach od wprowadze-
nia nowych zasad nabywania dodatku stażowego. Dotychczas nie kwestionowali no-
wych, mniej korzystnych dla nich zasad obliczania dodatku stażowego, a mieli świa-
domość, w jaki sposób są wynagradzani, gdyż podpisywali kolejne przeszeregowa-
nia. Sąd Rejonowy powołał się przy tym na pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku
3
Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1997 r., I PKN 51/96, (OSNAPiUS 1997 nr 16,
poz. 288).
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2005 r. [...] Sąd Okręgowy dla Warszawy-Pragi-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił apelacje wniesione
przez powodów. Sąd Okręgowy stwierdził, że łączne wynagrodzenie powodów w
spornym okresie nie uległo zmniejszeniu, a bez zastrzeżeń przyjęli oni informację co
do zmiany pracodawcy oraz co do objęcia ich nowym układem zbiorowym pracy.
Wprowadzenie nowego układu zbiorowego od 1 marca 1999 r. spowodowało zwięk-
szenie wynagrodzeń powodów, a więc nie można uznać, że postanowienia nowego
układu zbiorowego były mniej korzystne dla powodów i w konsekwencji nie było po-
trzeby wypowiedzenia im dotychczasowych warunków pracy i płacy. Zdaniem Sądu
Okręgowego, skoro powodowie przez 5 lat nie zakwestionowali przed sądem pracy
oświadczeń pracodawcy o wejściu w życie nowych zasad obliczania dodatku stażo-
wego, to należy przyjąć, że doszło do „swoistej konwalidacji” uchybienia ówczesnego
pracodawcy powodów.
Powodowie wnieśli skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem obydwu wy-
danych w sprawie wyroków, w której zarzucili naruszenie: 1) art. 42 § 1-3 k.p. w
związku z art. 24113
§ 2 k.p., „przez oparcie wyroku na założeniu, że wprowadzenie
układem zbiorowym pracy mniej korzystnych dla pracowników warunków nabywania
i ustalania niektórych składników wynagrodzenia za pracę nie wymaga wypowiedze-
nia dotychczasowych warunków umowy o pracę, gdy całość wynagrodzenia nie ule-
gła obniżeniu”; 2) art. 42 § 1-3 k.p. w związku z art. 328 § 2 k.p.c., „przez niewyja-
śnienie podstawy prawnej wyroku i nieprzytoczenie przepisów prawa, na podstawie
których Sądy I i II instancji orzekły, że skoro przez dłuższy czas powodowie nie kwe-
stionowali mniej korzystnych zasad naliczania składników wynagrodzenia to doszło
do konwalidacji uchybienia w postaci zmiany umowy o pracę bez wypowiedzenia
zmieniającego przewidzianego w art. 42 § 1-3 k.p.”; 3) art. 378 § 1 k.p.c., „przez roz-
poznanie sprawy z przekroczeniem granic apelacji co uniemożliwiło powodom usto-
sunkowanie się do okoliczności będących przedmiotem rozważań Sądu II instancji”.
W uzasadnieniu skargi powodowie podnieśli, że Sąd Okręgowy wyraził odmienny
pogląd od zawartego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2004 r., III
PZP 3/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 49) i nie przytoczył na jego uzasadnienie żadnych
argumentów faktycznych ani prawnych, co uniemożliwia podjęcie „jakiejkolwiek
merytorycznej polemiki”. W ocenie skarżących, Sądy pierwszej i drugiej instancji
4
„wyraziły rewolucyjny pogląd, że dopuszczalna jest zmiana umowy o pracę w zakre-
sie wynagrodzenia bez wypowiedzenia zmieniającego”, ale nie wskazały przy tym
podstawy prawnej swego stanowiska. Zdaniem powodów, można się domyślać, że
Sądy poprzez art. 300 k.p. zastosowały w sprawie przepisy Kodeksu cywilnego doty-
czące składania oświadczeń woli, jednakże w sprawie nie może mieć zastosowania
art. 60 k.c., gdyż przepisem szczególnym wobec tej regulacji jest art. 42 k.p. Zatem
powodowie nie mogli w sposób dorozumiany wyrazić zgody na pogorszenie wzglę-
dem nich zasad naliczania dodatku stażowego. Wskazując na powyższe, skarżący
wnieśli o stwierdzenie niezgodności obydwu wydanych w sprawie wyroków z art. 42
§ 1-3 k.p. w związku z art. 24113
§ 2 k.p., art. 328 § 2 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Powodowie trafnie w skardze wskazują, że pracodawca, wprowadzając prze-
pisy nowego układu zbiorowego pracy, przewidujące mniej korzystne dla pracowni-
ków warunki nabywania i ustalania wysokości dodatku stażowego, powinien dokonać
wypowiedzenia dotychczasowych warunków umów o pracę, mimo że ukształtowane
nowym układem wynagrodzenie nie uległo obniżeniu (art. 24113
§ 2 k.p.). Taką wy-
kładnię dla potrzeb praktyki przesądziła uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Naj-
wyższego z dnia 15 września 2004 r., III PZP 3/04 (OSNP 2005 nr 4, poz. 49) i od-
mienny pogląd Sądu drugiej instancji jest nieprawidłowy.
Jednakże, zgodnie z art. 4244
k.p.c., skargę o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia można oprzeć na podstawie naruszeń prawa
materialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzecze-
nia z prawem. Nie chodzi więc o jakiekolwiek naruszenie prawa (procesowego, mate-
rialnego) w toku postępowania, czy przy wydaniu orzeczenia, ale o naruszenie
prawa, które doprowadziło do wydania orzeczenia niezgodnego z prawem. Według
art. 42411
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy oddala bowiem skargę w razie braku podstawy
do stwierdzenia, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem, w tym, gdy
mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu (art. 39814
w związku z art. 42412
k.p.c.). Rozstrzygnięcie Sądu drugiej instancji opiera się również na przyjęciu po-
glądu (zaakceptowaniu w tym zakresie ustaleń i ocen prawnych Sądu pierwszej in-
stancji), że do zmiany warunków pracy i płacy, także na niekorzyść pracownika,
5
może dojść w wyniku zawarcia porozumienia stron, przy czym oświadczenia woli w
tym zakresie mogą być wyrażone przez każde zachowanie, które ujawnia ich wolę w
sposób dostateczny (konkludentnie, w sposób dorozumiany; w istocie zastosowany,
choć niepowołany art. 60 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Nie chodzi więc o dokonanie
przez pracodawcę jednostronnej czynności polegającej na wypowiedzeniu dotych-
czasowych warunków pracy i płacy (twierdzone w skardze wyłączenie stosowania
art. 60 k.c. przez art. 42 k.p.), lecz o dwustronną umowę, która niewątpliwie może
być zawarta przez złożenie oświadczeń woli w sposób dorozumiany. Dopuszczalność
zawierania przez strony stosunku pracy takich porozumień zmieniających warunki
pracy jest przyjmowana powszechnie, a zwłaszcza utrwalona w orzecznictwie. Przy-
kładowo w wyroku z dnia 23 stycznia 1974 r., I PR 413/73 (OSPiKA 1974 nr 9, poz.
194), Sąd Najwyższy uznał, że przyjęcie oferty pracodawcy co do nowych warunków
wynagrodzenia zależy od pracownika, który może ją przyjąć nawet w sposób dorozu-
miany przez dalsze wykonywanie pracy przy zmienionej wysokości wynagrodzenia
(por. też wyrok OSPiUS w Łodzi z dnia 31 lipca 1976 r., I P 805/76, PiZS 1977 nr 3,
s. 73 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I PKN 381/97,
OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 539). Ocena, czy pracownik przyjął ofertę pracodawcy
co do zmiany (pogorszenia) warunków wynagradzania, a więc, czy ujawnił swoją
wolę w sposób dostateczny, zależy od konkretnych okoliczności. W pewnych sytu-
acjach nie będzie możliwe uznanie, że doszło do zawarcia porozumienia stron. Na
przykład w wyroku z dnia 26 lutego 1959 r., 2 CR 1117/58 (OSN 1960 nr 4, poz. 97),
Sąd Najwyższy uznał, że sam fakt przyjmowania niższego wynagrodzenia nie może
być poczytany za zgodę pracownika na zmianę warunków umowy o pracę, jeżeli z
innych okoliczności wynika, że pracownik protestował przeciwko przeniesieniu go do
pracy, z którą było związane niższe wynagrodzenie. Podobnie w wyroku z dnia 17
stycznia 1997 r., I PKN 62/96 (OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 313), Sąd Najwyższy
przyjął, że nie dochodzi do porozumienia stron w zakresie przekształcenia treści
stosunku pracy tylko przez sam fakt zaprzestania wypłacania przez pracodawcę
określonego składnika wynagrodzenia, przy biernym zachowaniu się (milczeniu) pra-
cownika. W innych sytuacjach natomiast możliwa jest ocena, że doszło do zawarcia
porozumienia stron, wskutek którego nastąpiło pogorszenie warunków wynagradza-
nia. Na przykład w wyroku z dnia 17 listopada 1997 r., I PKN 349/97 (OSNAPiUS
1998 nr 19, poz. 566), Sąd Najwyższy uznał, że zmiana warunków pracy i płacy
może nastąpić w wyniku porozumienia stron, do którego dochodzi w wyniku zaak-
6
ceptowania przez pracownika pisemnej propozycji pracodawcy podjęcia pracy na
innym stanowisku z innym wynagrodzeniem, a w jego uzasadnieniu stwierdził, iż
pracownik, podejmując pracę na nowym stanowisku (podpisując przyjęcie do wiado-
mości „angażu” opiewającego na takie stanowisko i określającego wynagrodzenie)
oraz wykonując tę pracę przez blisko sześć lat aż do przejścia na emeryturę w istocie
rzeczy zgodził się na zmianę warunków pracy i płacy; zmiana taka nie musi wynikać
z tzw. wypowiedzenia zmieniającego i może być dokonana w drodze porozumienia
stron, do którego dochodzi przez zaakceptowanie przez pracownika propozycji
pracodawcy; pracownikowi nieakceptującemu propozycji służą określone środki
prawne, z których powód nie skorzystał ani też w żaden inny sposób nie okazał braku
zgody. Podobnie w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 kwietnia 1998 r., I PKN 29/98
(OSNAPiUS 1999 nr 7, poz. 242), Sąd Najwyższy wywiódł, że „nawet gdyby przyjąć,
że dokonywane zmiany były niekorzystne dla powódki, która przecież nigdy w czasie
trwania zatrudnienia nie zakwestionowała żadnej z pisemnych ofert nowych, kwo-
towo podwyższanych stawek wynagrodzenia, to w ustalonych okolicznościach
sprawy należało uznać, iż przyjmowanie do akceptującej wiadomości takich zmian
płacowych następowało w drodze porozumień zmieniających” (por. też wskazany
przez Sąd Rejonowy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1998 r., I PKN
496/97, OSNAPiUS 1999 nr 1, poz. 12).
Sąd Okręgowy zaakceptował ocenę Sądu pierwszej instancji, że między stro-
nami doszło do zawarcia porozumienia w przedmiocie zmiany (pogorszenia) zasad
nabywania prawa do dodatku stażowego. Pogląd ten został odniesiony do ustaleń,
według których pracodawca powiadomił powodów o stosowaniu od dnia 1 marca
1999 r. nowego układu zbiorowego pracy, a nadto w licznych dokumentach dotyczą-
cych zasad wynagradzania powodów (przeszeregowania) pracodawca zawsze
powoływał się na nowy układ zbiorowy. Powodowie mieli więc świadomość zmian w
zasadach otrzymywania dodatku stażowego i nie kwestionowali ich, gdyż wystąpili z
powództwem po blisko pięciu latach od wprowadzenia nowych zasad. W tym stanie
faktycznym nie budzi zastrzeżeń ocena, że doszło do złożenia przez powodów w
sposób dostatecznie ujawniający ich wolę, oświadczeń o przyjęciu nowych zasad
wynagradzania.
Prowadzi to do oddalenia skargi na podstawie art. 42411
§ 1 k.p.c. O kosztach
postępowania orzeczono na mocy art. 102 k.p.c.
========================================