Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2006 r.
II UK 47/06
Odpowiedzialność członków zarządu spółki jako osób trzecich, ma cha-
rakter akcesoryjny i subsydiarny oraz dotyczy jedynie przypadku niewykonania
przez zobowiązanego albo nienależytego wykonania zobowiązania, także pu-
blicznoprawnego (art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podat-
kowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.). Posłużenie się w art.
116 § 2 Ordynacji podatkowej określeniem "pełnienie obowiązków" wskazuje,
że chodzi tu o rzeczywiste (czynne, faktyczne) ich wykonywanie, a nie tylko o
piastowanie (bierne) funkcji, z którą te obowiązki są związane.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Ireneusza K. i Jarosława R. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. z udziałem zainteresowanego Sławomira
K. o zapłatę należności składkowych, na skutek skarg kasacyjnych ubezpieczonych
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 25 października 2005 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 października 2005 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku od-
dalił apelacje wnioskodawców Ireneusza K. i Jarosława R. od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Elblągu w sprawie przeciwko Zakła-
dowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o zapłatę należności składkowych,
podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji, w myśl których wnioskodawcy nie zo-
stali skutecznie odwołani z zarządu spółki „P.W." Spółka z o.o., a tym samym na
2
podstawie art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa
(jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) spoczywa na nich odpowie-
dzialność za zaległości z tytułu nieuregulowanych składek na ubezpieczenie spo-
łeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pra-
cowniczych.
Organ rentowy decyzjami z dnia 29 października 2002 r. uznał (na podstawie
art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), że
Ireneusz K., Jarosław R., Sławomir K. i Stefan Z. jako członkowie zarządu Przedsię-
biorstwa Wielobranżowego „P.W." Spółki z o.o. zobowiązani są do zapłaty kwoty
15.431,82 zł wraz z odsetkami z tytułu nieuregulowanych składek na ubezpieczenie
społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. Jarosław R., Sławomir K. i Ireneusz K. wnieśli odwołania od powyż-
szych decyzji, domagając się o ich uchylenie oraz o umorzenie postępowania w
sprawie. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2003 r. Sąd Okręgowy w Elblągu zarzą-
dził połączenie spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia i wyrokiem z dnia
14 kwietnia 2004 r. oddalił odwołania wnioskodawców. W ocenie Sądu, wnioskodaw-
cy pełnili funkcję członków zarządu Spółki „P.W." w pierwszym jej zarządzie. W reje-
strze handlowym wpis o składzie zarządu spółki od dnia jej powstania do chwili orze-
kania przez Sąd nie uległ zmianie i nadal jako członkowie zarządu wpisani byli wnio-
skodawcy. Oprócz pełnienia funkcji w zarządzie spółki, wnioskodawców łączyły ze
spółką umowy menedżerskie. Umowa taka zawarta z Jarosławem R. i Ireneuszem K.
została rozwiązana w dniu 21 marca 2000 r., zaś ze Sławomirem K. - w dniu 13 paź-
dziernika 2000 r. Bezsporne było również, że spółka złożyła w dniu 20 października
2000 r. wniosek do Sądu Rejonowego w Gdańsku o dokonanie zmian w rejestrze
poprzez ujawnienie faktu odwołania wnioskodawców ze składu zarządu. Ponieważ
spółka nie wykonała zobowiązania sądu do przedłożenia uchwały zgromadzenia
wspólników o odwołaniu wnioskodawców z funkcji członków zarządu - postanowie-
niem z dnia 26 lutego 2001 r. Sąd Rejonowy w Gdańsku odmówił dokonania wpisu.
Według Sądu, spór w sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy wnioskodawcy
zostali skutecznie odwołani z funkcji członków zarządu oraz czy w związku z tym w
okresie wskazanym w decyzjach ZUS ponoszą odpowiedzialność za nieodprowa-
dzanie składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fun-
dusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Wnioskodawcy w toku postę-
3
powania przed Sądem pierwszej instancji twierdzili, że w dniach 21 marca 2000 r. i
13 października 2000 r. odbyły się zgromadzenia wspólników spółki, na których zo-
stały podjęte uchwały o ich odwołaniu z pełnionych w zarządzie funkcji, o czym
świadczy rozwiązanie z nimi w tych dniach umów menedżerskich. Wprawdzie nie
użyto słowa „odwołanie", jednakże o takim zamiarze świadczyło nie tylko rozwiązanie
umowy menedżerskiej, ale także fakt zbycia udziałów w spółce. Wnioskodawcy: Ire-
neusz K. i Jarosław R. od 21 marca 2000 r. zostali pozbawieni także możliwości pro-
wadzenia spraw Spółki, nie byli informowani o sytuacji finansowej Spółki i nie mieli
wglądu w dokumentację finansową Spółki, a tym samym nie mogli faktycznie pełnić
tych funkcji. Zdaniem Sądu Okręgowego, wszelkie dane osób pełniących funkcję
członków zarządu spółki winny być, na podstawie art. 17 § 1 k.h., ujawniane w reje-
strze handlowym spółki w terminie tygodniowym od dnia zajścia okoliczności podle-
gającej obowiązkowi wpisu do rejestru. Rozwiązanie umowy menedżerskiej z wnio-
skodawcami nie było równoznaczne z ich odwołaniem z funkcji członków zarządu,
skoro umowy menedżerskie regulowały jedynie zakres obowiązków wnioskodawców,
wysokość wynagrodzenia za czynności związane z zarządzaniem majątkiem
spółki, termin jej zawarcia oraz sposób rozwiązania umowy. Z tych przyczyn nie
można uznać, że na zgromadzeniu wspólników w dniu 21 marca 2000 r. doszło do
uchwalenia zmian w składzie zarządu wobec zbycia przez wnioskodawców bezpo-
średnio po tym zgromadzeniu swoich udziałów w przedmiotowej spółce. Zbycie
udziałów w spółce nie pozbawiło bowiem automatycznie wnioskodawców pełnionych
przez nich w zarządzie funkcji, gdyż prawo handlowe nie wymagało, by członkiem
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością była osoba będąca jednocześnie
wspólnikiem tej spółki. Tym samym wnioskodawcy do chwili orzekania nie zostali
skutecznie odwołani z zarządu przedmiotowej spółki i nadal pełnili funkcje członków
tego organu. W świetle powyższych rozważań nie ma znaczenia ich subiektywne
przekonanie, że zostali oni skutecznie odwołani z funkcji członków zarządu. By osią-
gnąć ten skutek - wnioskodawcy i spółka winni byli dopełnić formalności wymaga-
nych przepisami prawa handlowego.
W identycznie sporządzonych skargach kasacyjnych od tego wyroku pełno-
mocnik wnioskodawców Ireneusza K. oraz Jarosława R. zarzucił naruszenie przepi-
sów postępowania - art. 227 oraz art. 217 §1 i 2 k.p.c., „poprzez odmowę przeprowa-
dzenia dowodu z zeznań świadka Sylwii P. na okoliczność wykazania przesłanek
wyłączających odpowiedzialność skarżącego na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji
4
podatkowej oraz dowodu z zeznań świadka Aleksandra P. na okoliczność treści
uchwały z dnia 21 marca 2000 r. o odwołaniu powoda z funkcji członka zarządu i
nieinformowania skarżącego po dniu 21 marca 2000 r. o sytuacji spółki i niemożliwo-
ści udziału w pracach zarządu”, oraz naruszenie prawa materialnego „przez niewła-
ściwe zastosowanie przepisu art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordyna-
cja podatkowa w zw. z przepisem art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych, polegającym na przyjęciu przez Sądy pierw-
szej i drugiej instancji stanowiska, iż w stosunku do skarżących nie zachodzi prze-
słanka egzoneracyjna w sytuacji, gdy niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości
oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy”, naruszenie
prawa materialnego „przez niezastosowanie art.116 § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. Ordynacja podatkowa w związku z przepisem art. 31 i art. 32 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, polegającym na przy-
jęciu przez Sądy pierwszej i drugiej instancji stanowiska, iż zobowiązania wobec or-
ganu rentowego powstały w czasie pełnienia przez skarżącego obowiązków członka
zarządu spółki (...) w sytuacji, gdy faktycznie skarżący zostali pozbawieni bez swojej
winy możliwości wykonywania obowiązków członka zarządu”, naruszenie prawa
materialnego - „art.116 § 1 i § 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podat-
kowa w związku z przepisem art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 195 § 3 Rozporządzenia Prezydenta RP
z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy polegające na przyjęciu przez sądy
obu instancji, iż odwołanie członka zarządu spółki nieujawnione w rejestrze handlo-
wym nie zwalnia go z odpowiedzialności za zobowiązania spółki”, naruszenie prawa
materialnego „przez niezastosowanie przepisów art. 65 § 1 i § 2 k.c. w związku z art.
197 § 1 Rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks han-
dlowy poprzez uznanie, że w dniu 21 marca 2000 r. nie została podjęta uchwała o
odwołaniu z funkcji członka zarządu osób skarżących”. Wskazując na powyższe
podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz uchylenie w cało-
ści poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu i przekazanie sprawy
temu sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych
wyroków i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie odwołania powo-
dów w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów postę-
powania.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna została oparta na obydwu podstawach wymienionych w art.
3983
§ 1 k.p.c., tak więc przede wszystkim należy odnieść się do zarzutów narusze-
nia przepisów postępowania i zbadać czy mogło mieć ono istotny wpływ na wynik
sprawy. W ocenianej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej - w tej części - dotyczyły od-
mowy przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków dla wykazania przesłanek wyłą-
czających odpowiedzialność skarżących na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji podat-
kowej oraz treści uchwały z dnia 21 marca 2000 r. o odwołaniu powodów z funkcji
członka zarządu i nieinformowania ich po tym dniu o sytuacji spółki i niemożliwości
udziału w pracach zarządu. Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty
mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Z kolei art. 217 § 1 k.p.c.
uprawnia stronę do przytoczenia okoliczności faktycznych i dowodów na uzasadnie-
nie swych wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej aż do
zamknięcia rozprawy. Sąd Apelacyjny ustosunkowując się do zarzutu naruszenia
przez Sąd pierwszej instancji przepisów postępowania, wskazał że zeznania świad-
ków na powołane wyżej okoliczności nie miałyby wpływu na treść rozstrzygnięcia -
wobec ustalenia, że niedopełniono formalności wymaganych prawem dla skuteczne-
go odwołania wnioskodawców z funkcji członków zarządu. W ocenie Sądu Apelacyj-
nego, zebrany w toku postępowania materiał dowodowy dał podstawy do wyrokowa-
nia i przyjęcia, że wnioskodawcy nie zostali skutecznie odwołani z zarządu spółki i
nadal pełnili funkcje członków tego organu, a tym samym ponoszą odpowiedzialność
za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz
Pracy. W świetle przedstawionych rozważań nie ma znaczenia subiektywne przeko-
nanie wnioskodawców, że zostali oni skutecznie odwołani z funkcji członków zarządu
podczas zgromadzenia wspólników spółki w dniu 21 marca 2000 r.
Zdaniem Sądu Najwyższego, takie kategoryczne stwierdzenia nie mogą być w
pełni zaakceptowane. Uznając za niewątpliwe - w stanie faktycznym sprawy - że
wnioskodawcy do chwili orzekania nie zostali skutecznie odwołani z zarządu spółki,
należy jednak wyjaśnić czy w okresie, którego dotyczą zaległości składkowej, pełnili
oni nie tylko formalnie ale i faktycznie obowiązki członków zarządu. Sąd Apelacyjny
interpretując art. 116 Ordynacji podatkowej utożsamił pojęcie „pełnienie obowiązków"
z faktem pozostawania wnioskodawców w zarządzie spółki wobec nieskutecznego
ich odwołania z tej funkcji i odrzucił możliwość uwzględnienia przy dokonywaniu jego
6
wykładni okoliczności faktycznych, dotyczących możliwości rzeczywistego oddziały-
wania na sprawy Spółki przez osobę tylko formalnie figurującą w rejestrze jako czło-
nek zarządu. Tymczasem posłużenie się w art. 116 § 2 określeniem „pełnienie obo-
wiązków" wskazuje, że chodzi tu o rzeczywiste (czynne, faktyczne) ich wykonywanie,
a nie tylko o piastowanie (bierne) funkcji, z którą te obowiązki są związane. Ten kie-
runek orzecznictwa zarysował się już na tle art. 298 k.h. (obecnie art. 299 k.s.h.) re-
gulującego odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki (por. wyrok
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 czerwca 2000 r., I ACa 307/00 OSA 2002
nr 3, poz. 22).
W wyroku z dnia 25 września 2003 r., V CK 198/02 (Wokanda 2004 nr 6, poz.
7), Sąd Najwyższy uznał, że wpis określonej osoby do rejestru w charakterze członka
zarządu nie rozstrzyga o ponoszeniu przez tę osobę odpowiedzialności na zasadach
ustanowionych w art. 298 k.h. (art. 299 k.s.h.). Gdy skład zarządu spółki zmieniał się,
odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 298 k.h. (art. 299 k.s.h.) ponoszą
osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania, którego egzeku-
cja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Podobny pogląd, szeroko uargu-
mentowany - zawiera uzasadnienie wyroku z dnia 28 września 1999 r., II CKN
608/98 (OSNC 2000 nr 4, poz. 67). Stwierdzono w nim, że wpis określonej osoby do
rejestru w charakterze członka zarządu nie rozstrzyga o ponoszeniu przez nią odpo-
wiedzialności na zasadach ustanowionych w art. 298 k.h. Za decydujące w tym
względzie Sąd Najwyższy uznał rzeczywiste posiadanie statusu członka zarządu. Z
jednej więc strony, odpowiedzialność tę może ponosić także osoba niewpisana w
rejestrze w charakterze członka zarządu, ale rzeczywiście wchodząca w skład za-
rządu, z drugiej zaś, dla ponoszenia tej odpowiedzialności przez określoną osobę nie
wystarcza sam jej wpis w rejestrze jako członka zarządu, jeżeli została ona już z tej
funkcji odwołana.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w rozpatrywanej sprawie pozostaje do wyjaśnie-
nia kwestia odpowiedzialności osoby trzeciej, która ani faktycznie nie pełniła obo-
wiązków członka zarządu Spółki, ani też nie miała możliwości pełnienia takich obo-
wiązków w okresie, w którym powstały zaległości spółki. W sprawie nie zostało więc
wyjaśnione czy odejście wnioskodawców ze spółki z datą rozwiązania z nimi umów
menedżerskich w związku ze zbyciem udziałów w spółce, w istocie oznaczało ze-
rwanie wszelkich faktycznych więzi dotyczących zarządzania spółką i zaprzestanie
pełnienia obowiązków członków tego zarządu. W tym stanie rzeczy, kasacyjny zarzut
7
naruszenia przepisów postępowania, a w szczególności art. 217 § 2 k.p.c., polega-
jący na pominięciu wniosków dowodowych w sytuacji gdy okoliczności sporne nie
zostały dostatecznie wyjaśnione, należy uznać za usprawiedliwiony. Sąd drugiej in-
stancji nie rozważył wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a niedopuszczając
dowodu z zeznań świadków, nie ustalił wszystkich istotnych faktów.
W tej sytuacji uzasadnione są również zarzuty naruszenia prawa materialne-
go, w szczególności przedwczesnego, a więc niewłaściwego zastosowania art. 116 §
1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Ordynacja podatkowa) i przyjęcia, że w stosunku
do wnioskodawców nie zachodziła przesłanka egzoneracyjna, a więc, że niezgłosze-
nie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego
mogło nastąpić bez ich winy. Było to wywołane przesądzeniem, że formalne nie-
odwołanie z funkcji członków zarządu Spółki, decyduje o ich odpowiedzialności za
zobowiązania wobec organu rentowego w sytuacji, gdy faktycznie - być może - zo-
stali oni pozbawieni bez swojej winy możliwości wykonywania obowiązków członka
zarządu. Tymczasem w świetle art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialność
członków zarządu spółki, jako osób trzecich, ma charakter akcesoryjny i subsydiarny
i zachodzi jedynie w przypadku niewykonania albo nienależytego wykonania zobo-
wiązania, także publicznoprawnego, przez zobowiązanego. Jej warunkiem jest bez-
skuteczność egzekucji z majątku spółki, gdy nadto członek zarządu nie wykaże ist-
nienia tzw. przesłanek egzoneracyjnych, zwalniających go z odpowiedzialności.
Z tych przyczyn, wobec przedwczesności orzekania, zaskarżony wyrok podle-
gał uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania (art. 39313
§ 1 k. p.
c. ). O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c.
========================================