Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 listopada 2006 r., II CSK 205/06
Jeżeli po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty okaże się, że
zobowiązanie wekslowe pozwanego nie powstało, sąd powinien uwzględnić
powołany w pozwie stosunek podstawowy także wtedy, gdy podstawą
żądania powoda był weksel wystawiony w celu zabezpieczenia innego
stosunku prawnego łączącego strony.
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Barbara Myszka (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Banku Polska Kasa Opieki, S.A. w
W., IV Oddziału w P. przeciwko Przedsiębiorstwu Rolnemu "R.", spółce z o.o. w K.,
Romanowi S., Barbarze S., Jerzemu G. i Pawłowi B. o zapłatę, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 14 listopada 2006 r. skargi
kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 7
grudnia 2005 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
W dniu 18 września 2003 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał nakaz zapłaty,
którym orzekł, że pozwani Przedsiębiorstwo Rolne „R.”, spółka z o.o. w K., Roman
S., Barbara S., Jerzy G., Paweł B. i Jerzy W. mają w ciągu dwóch tygodni od dnia
doręczenia nakazu zapłacić solidarnie powodowi Bankowi Polska Kasa Opieki S.A.
w W., IV Oddział w P., kwotę 189 229,53 zł wraz z odsetkami i kosztami
postępowania albo wnieść w tym terminie zarzuty.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek zarzutów Przedsiębiorstwa Rolnego „R.”
spółki z o.o. w K., Romana S., Barbary S., Jerzego G. i Pawła B., Sąd Okręgowy
wyrokiem z dnia 17 listopada 2004 r. uchylił w stosunku do nich wydany nakaz
zapłaty i zasądził od nich solidarnie na rzecz powoda kwotę 75 820,43 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 5 sierpnia 2003 r., natomiast dalej idące powództwo
oddalił. Istotne elementy stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia
przedstawiały się następująco.
W dniu 31 grudnia 1997 r. pozwana spółka zawarła z Powszechnym Bankiem
Gospodarczym S.A. – Grupa Pekao S.A., Oddział w P. umowę kredytową nr
252/97. Udzielony na jej podstawie kredyt został spłacony w ten sposób, że w dniu
30 września 1998 r. spółka zawarła umowę kredytową nr 141/98 i otrzymanym
kredytem spłaciła zobowiązanie wynikające z umowy nr 252/97. Zgodnie z umową
kredytową nr 141/98, Powszechny Bank Gospodarczy S.A. – Grupa Pekao S.A.
Oddział w P, udzielił spółce kredytu dewizowego w wysokości 266 484,74 marek
niemieckich, na zabezpieczenie którego spółka wręczyła weksel in blanco wraz z
pisemną deklaracją. Bank miał prawo wypełnić otrzymany weksel na sumę
odpowiadającą zadłużeniu z tytułu kredytu z odsetkami, prowizją i innymi kosztami.
Za zobowiązanie kredytowe spółki poręczyli Roman S., Barbara S., Jerzy G., Sylwia
G. i Paweł B., składając podpisy na wekslu i deklaracji. Zabezpieczeniem
zobowiązania wynikającego z umowy nr 141/98 były ponadto zawarte przez spółkę
w dniu 30 września 1998 r. umowy przewłaszczenia stada krów o wartości 270 000
zł oraz maszyn i urządzeń rolniczych o wartości 253 100 zł.
W dniu 17 listopada 1998 r. pozwana spółka zawarła z Powszechnym
Bankiem Gospodarczym S.A. – Grupa Pekao S.A., Oddział w P. kolejną umowę
kredytową oznaczoną nr 155/98. Na jej podstawie Bank udzielił spółce kredytu
dewizowego w wysokości 197 400 marek niemieckich, na zabezpieczenie którego
spółka wręczyła weksel in blanco. Zgodnie z deklaracja wekslową, Bank miał prawo
wypełnić otrzymany weksel na sumę odpowiadającą zadłużeniu z tytułu kredytu
wraz z odsetkami, prowizją i innymi kosztami. Za wykonanie zobowiązania
wynikającego z umowy kredytowej nr 155/98 poręczyli pozwani Roman S., Barbara
S., Jerzy G., Paweł B. i Jerzy W., składając podpisy na wekslu i deklaracji.
Zabezpieczeniem zobowiązania wynikającego z umowy kredytowej nr 155/98 była
ponadto zawarta w dniu 17 listopada 1998 r. umowa przewłaszczenia maszyn i
urządzeń rolniczych o wartości 530 319 zł. W dniach 26 lutego i 31 maja 1999 r.
pozwana spółka zawarła z Powszechnym Bankiem Gospodarczym S.A., Grupa
Pekao S.A., Oddział w P. kolejne umowy przewłaszczenia ruchomości na
zabezpieczenie zobowiązań wynikających z umów kredytowych nr 141/98 i nr
155/98.
W dniu 1 grudnia 1998 r. Powszechny Bank Gospodarczy S.A., Grupa Pekao
S.A. został wykreślony z rejestru handlowego w związku z połączeniem się z
powodowym Bankiem Polska Kasa Opieki S.A. z siedzibą w W.
Pismem z dnia 10 maja 2001 r. powodowy Bank wezwał pozwaną spółkę do
zapłaty kwoty 975 372,82 zł obejmującej zadłużenie wynikające – według stanu na
dzień 1 kwietnia 2001 r. – z umów kredytowych nr 141/98 w wysokości 600 229,44
zł i nr 155/98 w wysokości 375 143,38 zł. Następnie, w dniu 14 maja 2001 r.,
uzupełnił otrzymany od pozwanej spółki weksel in blanco na kwotę 633 508,29 zł,
określając termin płatności na dzień 25 maja 2001 r. Listami poleconymi z dnia 14
maja 2001 r. zawiadomił pozwanych o wypełnieniu weksla na kwotę 633 508,29 zł
wynikającą z umowy kredytowej nr 141/98 i wezwał ich do zapłaty. Równocześnie
zlecił dokonanie wyceny maszyn i urządzeń rolniczych oraz zwierząt hodowlanych
objętych umowami przewłaszczenia. Ruchomości te zostały wycenione przez
rzeczoznawcę na kwotę 619 180 zł i o tę kwotę powód zmniejszył zadłużenie spółki.
W wyniku dokonanego zarachowania, według stanu na dzień 1 sierpnia 2001 r.,
pozostały do zapłaty: z umowy kredytowej nr 141/98 odsetki w kwocie 189 229,53
zł, a z umowy nr 155/98 kapitał w kwocie 167 411 zł oraz odsetki w kwocie 118
268,37 zł.
Wnosząc pozew w niniejszej sprawie powód dołączył weksel wypełniony na
kwotę 633 508,29 zł i twierdził, że zabezpiecza on zobowiązanie wynikające z
umowy kredytowej nr 141/98. W rzeczywistości weksel ten wręczony został na
zabezpieczenie zobowiązania z umowy kredytowej nr 155/98, natomiast weksel
dany na zabezpieczenie zobowiązania z umowy nr 141/98 dołączony został do akt
innej, toczącej się równolegle sprawy. Wynika to z porównania podpisów złożonych
przez poręczycieli na wekslach i sporządzanych do nich deklaracjach. Ze sprzedaży
przewłaszczonych ruchomości, wycenionych na kwotę 619 180 zł, powód uzyskał
kwotę 900 000 zł.
Sąd Okręgowy uznał, że podniesiony przez pozwanych zarzut wypełnienia
weksla in blanco niezgodnie z upoważnieniem wynikającym z deklaracji jest
uzasadniony, ponieważ weksel wręczony na zabezpieczenie określonej
wierzytelności nie może być później wykorzystany dla dochodzenia innej
wierzytelności, zatem zobowiązanie wekslowe pozwanej spółki, która weksel
wręczyła, oraz pozwanych, którzy podpisali go jako poręczyciele, nie powstało.
Pozwani podnieśli jednak zarzuty dotyczące stosunku podstawowego, jakim
było zawarcie umowy kredytowej nr 141/98, wobec czego zasadność roszczenia
podlegać musi ocenie w świetle postanowień tej umowy. Jeżeli deklaracja
wekslowa, upoważniająca uprawnionego posiadacza weksla in blanco do
wypełnienia go w uzgodniony sposób, czyni zadość – w zakresie zabezpieczenia
spłaty długu wystawcy takiego weksla przez inne osoby składające deklarację –
przesłankom poręczenia cywilnego za dług przyszły, uzasadniona jest
odpowiedzialność tych osób z umowy poręczenia. W niniejszej sprawie – stwierdził
Sąd Okręgowy – dołączona do pozwu deklaracja wekslowa czyni zadość
wymaganiom określonym w art. 876 § 1 k.c., wobec czego między poprzednikiem
prawnym powoda a pozwanymi Romanem S., Barbarą S., Jerzym G. i Pawłem B.
doszło do zawarcia umowy poręczenia. Wymienieni pozwani odpowiadają więc –
solidarnie z pozwaną spółką jako kredytobiorcą – za zobowiązania wynikające z
umowy kredytowej nr 141/98. Skoro jednak powód uzyskał ze sprzedaży
przewłaszczonych ruchomości kwotę 900 000 zł, powinien zaliczyć ją w całości na
poczet zobowiązań pozwanej spółki, w tym na poczet kapitału z umowy nr 141/98
kwotę 484 056 zł, na poczet kapitału z umowy nr 155/98 kwotę 302 535 zł i na
poczet odsetek z umowy nr 141/98 kwotę 113 409 zł. Z umowy kredytowej nr
141/98 pozostała zatem do zapłaty reszta odsetek w kwocie 75 820,43 zł i kwotę tę
Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powoda, jako następcy prawnego Powszechnego
Banku Gospodarczego S.A., Grupa Pekao S.A.
Na skutek apelacji pozwanych Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 7
grudnia 2005 r. zmienił powyższy wyrok i oddalił powództwo, stwierdzając, że
dochodzenie roszczenia wynikającego z umowy kredytowej nr 141/98 na podstawie
weksla wystawionego przy okazji zawierania innego kontraktu było równoznaczne z
naruszeniem porozumienia wekslowego zawartego w związku ze sfinalizowaniem
umowy nr 155/98. Zgodnie z ustaloną judykaturą, zobowiązanie wekslowe osoby,
która wręczyła weksel, nie powstaje w razie wypełnienia weksla in blanco
niezgodnie z otrzymanym upoważnieniem. Powód nie wykazał zatem, że pozwani
byli zobowiązani z dołączonego do pozwu weksla do zapłaty zadłużenia
wynikającego z umowy kredytowej nr 141/98. W tej sytuacji Sąd pierwszej instancji
nie mógł wydawać nakazu zapłaty, skoro zaś w sprawie od początku nie było
podstaw do wydania nakazu zapłaty, powód nie mógł później skutecznie powołać
się na podstawę faktyczną i prawną wynikającą z łączącego strony stosunku
podstawowego w postaci umowy nr 141/98. Oznaczało to – stwierdził Sąd
Apelacyjny – zastąpienie dotychczasowej podstawy inną, odnoszącą się do innych
norm prawa materialnego, co w świetle art. 495 § 2 k.p.c. jest niedopuszczalne. Po
wniesieniu zarzutów przedmiotem badania Sądu pierwszej instancji mógł być
jedynie stosunek prawny, w związku z którym wystawiono weksel, czyli umowa
kredytowa nr 155/98, a tego stosunku prawnego powód, jako źródła zobowiązania
pozwanych, nie powołał. Powód może wprawdzie – jak wynika z art. 495 § 3 k.p.c.
– powołać nowe fakty i dowody, lecz musi uczynić to w terminie tygodnia od
doręczenia mu pisma zawierającego zarzuty, natomiast pismo powoda,
wyjaśniające jakie weksle zabezpieczały spłatę kredytów udzielonych pozwanej
spółce, złożone zostało po upływie tego terminu. W konsekwencji, przeniesienie
sporu z płaszczyzny stosunku wekslowego na płaszczyznę stosunku prawa
cywilnego było – zdaniem Sądu Apelacyjnego – niedopuszczalne.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powód – powołując się
na obydwie podstawy kasacyjne – wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy wskazał na naruszenie art.
65 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia
1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282) przez błędną wykładnię,
polegającą na przyjęciu, że wystawienie weksla in blanco kreuje zobowiązanie
abstrakcyjne. W ramach drugiej podstawy podniósł zarzut obrazy art. 233 § 1, art.
328 § 2, art. 382, art. 495 § 2 i 496 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
U podstaw rozstrzygnięcia podjętego zaskarżonym wyrokiem legło
przekonanie Sądu Apelacyjnego o niedopuszczalności przeniesienia sporu z
płaszczyzny stosunku prawa wekslowego na płaszczyznę stosunku prawa
cywilnego wynikającego z zawarcia umowy kredytowej nr 141/98. Przyczyną tej
niedopuszczalności miała być okoliczność, że dołączony do pozwu weksel nie był
tym, który pozwana spółka wręczyła na zabezpieczenie kredytu udzielonego na
podstawie wymienionej umowy. Przedmiotem badania Sądu pierwszej instancji po
wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty mógłby być bowiem wyłącznie stosunek
prawny, w związku z którym wystawiono weksel, a więc umowa kredytowa nr
155/98, gdyby powód powołał się na nią w terminie określonym w art. 495 § 3
zdanie drugie k.p.c., czego nie uczynił. Przeniesienie sporu na płaszczyznę
stosunku prawnego wynikającego z umowy nr 141/98 było – w ocenie Sądu
Apelacyjnego – niedopuszczalne ze względu na regulację zawartą w art. 495 § 2
k.p.c.
Weksel in blanco może być środkiem zabezpieczenia wierzytelności
wynikających z różnorodnych stosunków prawnych. Wystawiony jako własny i
wręczony w związku z zawarciem umowy kredytowej, prowadzi do powstania
zobowiązania wekslowego wystawcy, powinien być jednak przez kredytodawcę
wypełniony zgodnie z zawartym porozumieniem. Powstałe zobowiązanie wekslowe
ma charakter samodzielny i abstrakcyjny, a więc niezależny od podstawy prawnej,
która spowodowała jego zaciągnięcie. Jeżeli posiadaczem weksla jest remitent,
czyli pierwszy wierzyciel, przysługują mu dwa roszczenia – ze stosunku
podstawowego (kauzalnego) oraz z weksla. Wybór między nimi należy do
wierzyciela, który może tylko raz uzyskać zaspokojenie swojej wierzytelności.
Wręczając i przyjmując weksel, strony obejmują swoją wolą jego funkcję
zabezpieczającą (causa cavendi), z której wynika, że inkorporowana w nim
wierzytelność ma ułatwić zaspokojenie wierzyciela w ramach stosunku
podstawowego. Wygaśnięcie stosunku podstawowego uniemożliwia zatem
dochodzenie wierzytelności wekslowej, a wygaśnięcie zobowiązania wekslowego w
sposób prowadzący do zaspokojenia wierzyciela powoduje wygaśnięcie
zabezpieczonej wierzytelności. Jedynie wygaśnięcie zobowiązania wekslowego bez
zaspokojenia wierzyciela lub nieistnienie tego zobowiązania nie ma wpływu na
stosunek podstawowy, stąd swoisty priorytet stosunku podstawowego wobec
stosunku wynikającego z weksla (zob. uchwałę połączonych Izb: Izby Cywilnej oraz
Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia
1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72 oraz wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124, z dnia 31 maja
2001 r., V CKN 264/00, nie publ. i z dnia 9 grudnia 2004 r., II CK 170/04, nie publ.).
Dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel nie musi wykazywać podstawy
prawnej zobowiązania, może powołać się tylko na treść weksla. W stosunkach
między wystawcą a remitentem samodzielność zobowiązania wekslowego ulega
jednak złagodzeniu. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne, wystawca może
bowiem – w braku skutecznych zarzutów wekslowych – przeciwstawić zarzuty
oparte na jego stosunkach osobistych z wierzycielem, czyli zarzuty dotyczące
stosunku podstawowego. Może zatem kwestionować samo istnienie lub rozmiar
roszczenia wekslowego ze względu na jego związek ze stosunkiem podstawowym.
Spór przenosi się wówczas z płaszczyzny stosunku wekslowego na płaszczyznę
stosunku prawa cywilnego, nie dochodzi jednak do zmiany powództwa, ponieważ
przedmiotem rozpoznania jest nadal to samo roszczenie wekslowe, a powód
jedynie przydaje mu dodatkowe uzasadnienie faktyczne i prawne.
Problem dopuszczalności odwołania się do stosunku podstawowego i
rozpoznania żądania na jego podstawie wyłania się dopiero wtedy, gdy okaże się,
że roszczenie wekslowe nie istnieje, w postępowaniu toczącym się na skutek
zarzutów od nakazu zapłaty zmiana powództwa, polegająca na zmianie
okoliczności faktycznych przytoczonych dla uzasadnienia żądania (art. 187 § 1 pkt
2 k.p.c.), jest bowiem niedopuszczalna (art. 495 § 2 k.p.c.). W orzecznictwie utrwalił
się jednak pogląd, że w sytuacji, w której powód powołał się jedynie na dołączony
do pozwu weksel, a roszczenie wekslowe okaże się bezpodstawne, sąd powinien
umożliwić powodowi zmianę podstawy żądania przez przytoczenie faktów
uzasadniających cywilnoprawne roszczenie zabezpieczone wekslem. Wymaga tego
pierwszeństwo stosunku podstawowego wobec stosunku wynikającego z weksla,
zasada równości stron, bo skoro pozwanemu wolno na obronę przed roszczeniem
wekslowym powoda powoływać się na fakty dotyczące stosunku podstawowego, to
trzeba również powodowi umożliwić powołanie takich faktów dla ratowania nakazu
przed uchyleniem, a także ekonomia procesowa, gdyż w razie niedopuszczenia
zmiany podstawy żądania sąd uchyliłby wprawdzie nakaz i oddalił powództwo, ale
powód mógłby niezwłocznie wytoczyć pozwanemu nowe powództwo, oparte tylko
na faktach uzasadniających roszczenie cywilnoprawne, które przy zasadności tej
podstawy musiałoby być uwzględnione. Przyjmowano zatem, że sąd, rozpoznając
zarzuty od nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla, może – w granicach
nakazu – uwzględnić podstawy faktyczne i prawne, wynikające ze stosunku
podstawowego. Podkreślano jednak, że dopuszczalna w takim zakresie zmiana
podstawy faktycznej żądania może służyć tylko do utrzymania nakazu zapłaty, nie
zaś do rozszerzenia żądania pozwu (zob. uchwałę połączonych Izb: Izby Cywilnej
oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r., III PZP
17/70 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97 i z dnia
24 października 2000 r., V CKN 136/00, OSNC 2001, nr 6, poz. 89).
Dochodząc wierzytelności wekslowej wierzyciel może wreszcie w pozwie –
niezależnie od powołania się na treść weksla – przytoczyć fakty i dowody
uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku podstawowego. Innymi słowy,
może oprzeć żądanie pozwu na dwóch podstawach faktycznych i prawnych,
czyniąc podstawą zasadniczą dołączony do pozwu weksel. Jeżeli w takiej sytuacji
okaże się, że zobowiązanie wekslowe nie istnieje, sąd musi rozpoznać żądanie
wynikające z drugiej, dodatkowej podstawy przytoczonej przez powoda.
Należy dodać, że po nowelizacji art. 495 k.p.c. dokonanej ustawą z dnia 24
maja 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o
zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 48,
poz. 554) w doktrynie zakwestionowano aktualność dotychczasowego kierunku
orzecznictwa umożliwiającego powodowi – w sytuacji, w której powołał się on tylko
na dołączony do pozwu weksel, a roszczenie wekslowe okazało się bezpodstawne
– zmianę podstawy żądania przez przytoczenie faktów uzasadniających roszczenie
zabezpieczone wekslem. Stan faktyczny niniejszej sprawy nie uzasadnia jednak
potrzeby rozważania argumentów mających przemawiać za trafnością tego
zapatrywania.
Powód – wnosząc o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym –
powołał się na dołączony do pozwu weksel, a ponadto w uzasadnieniu żądania
przytoczył, że udzielił pozwanej spółce kredytu nr 141/98, zabezpieczonego
wystawionym przez nią wekslem, za zapłatę którego poręczyli pozostali pozwani.
Dołączył też deklarację wekslową z dnia 30 września 1998 r. oraz kierowane do
pozwanych wezwania do zapłaty. Nie ulega zatem wątpliwości, że powód już w
pozwie oparł żądanie na dwóch podstawach faktycznych i prawnych; jako
zasadniczą wskazał podstawę wekslową, ale przytoczył też fakty i dowody
uzasadniające roszczenie cywilnoprawne zabezpieczone – jego zdaniem –
dołączonym wekslem. Dopuszczalność takiego konstruowania pozwu nie budzi
wątpliwości; powód nie ma obowiązku przedstawiania sądowi własnej kwalifikacji
prawnej żądania, musi natomiast przytoczyć uzasadniające je okoliczności
faktyczne, okoliczności te mogą jednak kryć w sobie więcej niż jedno roszczenie
materialnoprawne.
Powód – co bezsporne – wypełnił dołączony do pozwu weksel niezgodnie z
porozumieniem wynikającym z deklaracji wekslowej, wobec czego zobowiązanie
wekslowe pozwanych nie powstało (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego
1998 r., III CKN 342/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 141, z dnia 17 czerwca 1999 r., I
CKN 51/98, OSNC 2000, nr 2, poz. 27, z dnia 4 czerwca 2003 r., I CKN 434/01,
"Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego" 2004, nr 12, s. 31 oraz z dnia 17
września 2004 r., V CK 562/03, "Prawo Bankowe" 2005, nr 3, s. 17). W tej sytuacji –
wobec powołania się przez powoda już w pozwie na zawarcie umowy kredytowej i
wynikające z niej roszczenie – obowiązkiem Sądu pierwszej instancji było
dokonanie oceny zasadności żądania pozwu w świetle dodatkowych okoliczności
faktycznych przytoczonych dla jego uzasadnienia.
Rozważenia wymaga z kolei kwestia, czy reguła ta odnosi się także do
sytuacji, w której wierzyciel błędnie przyporządkował otrzymane weksle in blanco
umowom zawartym z dłużnikiem i w taki sposób je wypełnił, wskutek czego
dołączony do pozwu weksel nie jest tym, który dłużnik wystawił w celu
zabezpieczenia wykonania powołanej w pozwie umowy. Sąd Apelacyjny uznał, że
po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty przedmiotem badania Sądu pierwszej
instancji mógłby być wyłącznie stosunek prawny, w związku z którym został
wystawiony weksel, czyli umowa kredytowa nr 155/98. Co więcej, uznał, że Sąd
pierwszej instancji nie mógł wydać nakazu zapłaty, skoro powód nie wykazał, że
pozwani zobowiązani byli z dołączonego do pozwu weksla do zapłaty zadłużenia
wynikającego z umowy kredytowej nr 141/98. U podstaw zaskarżonego wyroku
zatem legło stanowisko, że powód – występując o wydanie nakazu zapłaty na
podstawie weksla – może dodatkowo powołać się jedynie na takie okoliczności
faktyczne, które uzasadniają zobowiązanie będące podstawą wystawienia weksla,
tylko bowiem takie okoliczności faktyczne mogą podlegać badaniu, jeżeli po
wniesieniu zarzutów okaże się, że roszczenie wekslowe nie powstało.
Przedstawione stanowisko budzi uzasadnione zastrzeżenia, nie tylko natury
funkcjonalnej, to bowiem wierzyciel – wnosząc o wydanie nakazu zapłaty na
podstawie weksla – decyduje o tym, czy powołać się tylko na załączony weksel, czy
przytoczyć w pozwie także fakty i dowody uzasadniające roszczenie cywilnoprawne
zabezpieczone wekslem. Jeżeli na skutek omyłki wypełnił i dołączył do pozwu
weksel wystawiony w celu zabezpieczenia innej umowy niż ta, z której – według
przytoczonych twierdzeń – ma wynikać roszczenie dochodzone na podstawie
weksla, trzeba przyjąć, że jako podstawę zaciągniętego zobowiązania powołał
umowę wskazaną w pozwie. W niniejszej sprawie powód – choć użył niewłaściwego
weksla – poszukiwał zaspokojenia roszczenia wynikającego z umowy kredytowej nr
141/98, natomiast odrębnym zagadnieniem jest w takim wypadku merytoryczna
ocena zasadności żądania pozwu, gdyż w postępowaniu nakazowym kwestia
istnienia materialnej podstawy prawnej żądania może być przedmiotem badania w
pełnym zakresie dopiero w toku postępowania wywołanego wniesieniem zarzutów.
Wobec podniesienia przez pozwanych skutecznych zastrzeżeń co do zgodności
wypełnienia weksla z dołączoną do niego deklaracją okazało się, że zobowiązanie
wekslowe nie powstało. Ujemną konsekwencją posłużenia się niewłaściwym
wekslem in blanco była więc utrata roszczenia wekslowego. Skoro jednak powód
już w pozwie powołał się na stosunek kauzalny w postaci umowy kredytowej nr
141/98, obowiązkiem Sądów było rozpoznanie żądania pozwu w świetle
przytoczonych przez niego dodatkowych okoliczności faktycznych, a więc umowy
powołanej przez powoda (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.). Nie stała temu na przeszkodzie
okoliczność, że podstawą żądania był weksel wystawiony przez pozwanych w celu
zabezpieczenia innej umowy. Tak, jakkolwiek bez bliższego uzasadnienia,
zagadnienie to rozstrzygnął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 1997 r.,
I CKN 48/97 (OSNC 1997, nr 9, poz. 124).
Sąd Apelacyjny zatem bezpodstawnie uchylił się od rozpoznania sporu na
podstawie stosunku cywilnoprawnego wynikającego z zawarcia powołanej przez
powoda już w pozwie umowy kredytowej nr 141/98. W tej sytuacji – wobec
konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania – rozważanie pozostałych zarzutów podniesionych w skardze
kasacyjnej trzeba uznać za zbędne.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art.
108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.