Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 listopada 2006 r.
II PK 52/06
Okresu urlopu macierzyńskiego nie zalicza się do okresu urlopu trwają-
cego co najmniej trzy miesiące (nie sumuje się z okresem innego urlopu), w
czasie którego dopuszczalne jest wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników w sytuacjach, o których mowa w art. 41 k.p. (art.
5 ust. 1 pkt 5 w związku z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników, Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 listopa-
da 2006 r. sprawy z powództwa Zofii T. przeciwko G-U Polska Spółce z o.o. w P. o
zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 7 października 2005 r.
[...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę
1.800 zł (tysiąc osiemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 7 października 2005 r.
oddalił apelację pozwanej G-U Polskiej Spółki z o.o. w P. od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 11 maja 2005 r.
wydanego w sprawie z powództwa Zofii T. o odszkodowanie, którym Sąd pierwszej
instancji zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 13.950 zł z ustawowymi od-
setkami od dnia 12 maja 2005 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za narusze-
nie przez pracodawcę przepisów o wypowiadaniu umów o pracę zawartych na czas
nieokreślony.
2
W sprawie tej ustalono, że powódka była zatrudniona w pozwanej G-U Pol-
skiej Spółce z o.o. od dnia 2 września 1996 r., początkowo na okres próbny trzech
miesięcy, a następnie na czas nieokreślony. Od dnia 1 kwietnia 2001 r. powódka za-
trudniona była na stanowisku zastępcy głównego księgowego. Jej miesięczne wyna-
grodzenie wynosiło 4.650 zł brutto. W dniu 20 lipca 2004 r. powódka urodziła
dziecko. Od tego dnia do dnia 22 listopada 2004 r. powódka przebywała nieprzerwa-
nie na urlopie macierzyńskim. Następnie na wniosek powódki pozwana Spółka
udzieliła jej zaległego i bieżącego urlopu wypoczynkowego od dnia 23 listopada 2004
r. do dnia 4 lutego 2005 r. Pismem z dnia 24 listopada 2004 r., doręczonym powódce
w dniu 25 listopada 2005 r., a więc w trzecim dniu urlopu wypoczynkowego, pozwana
złożyła oświadczenie o rozwiązaniu z powódką umowy o pracę za wypowiedzeniem
na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o zwolnieniach
z pracy lub ustawa). Jako przyczynę wypowiedzenia wskazano likwidację stanowiska
pracy powódki.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, według którego urlop
macierzyński i urlop wypoczynkowy są dwiema odrębnymi instytucjami, kształtowa-
nymi w oparciu o różne przepisy, a zatem sumowanie okresów tych urlopów kolejno
po sobie udzielanych tak, jakby to był jeden urlop, jest niedopuszczalne, a tym sa-
mym czyniło sprzecznym z prawem rozwiązanie umowy z powołaniem się na art. 5
ust. 3 ustawy o zwolnieniach z pracy. Stwierdzenie bezprawności rozwiązania
umowy o pracę z uwagi na nieprzekroczenie okresu trwania urlopów, o jakim mowa
w tym przepisie, czyniło zbędnym badanie przyczyn wypowiedzenia. Sąd Okręgowy
wskazał, że prawidłowa wykładnia art. 5 ust. 3 ustawy wyklucza dopuszczalność su-
mowania okresów urlopu macierzyńskiego i urlopu wypoczynkowego przy ustaleniu
okresu umożliwiającego rozwiązanie umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pra-
cownika. Potwierdził wykładnię językową dokonaną przez Sąd pierwszej, który zwró-
cił uwagę na sformułowanie analizowanego przepisu przy użyciu liczby pojedynczej
„urlopu” lub „innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy”, co wyklucza dopusz-
czalność sumowania kilku urlopów lub okresów usprawiedliwionej nieobecności i
przemawia za pojmowaniem odnośnego pojęcia w sposób jednostkowy, a nie zbior-
czy. Za taką interpretacją przemawia także wykładnia funkcjonalna. Z treści art. 5
ust. 5 ustawy wynika, iż wobec pracownicy w ciąży i korzystającej z urlopu
3
macierzyńskiego dopuszczalne jest jedynie wypowiedzenie warunków pracy i płacy.
Skoro zatem w tych okresach ochronnych wolno zmienić na niekorzyść wyłącznie
warunki pracy i płacy, to niedopuszczalna jest taka wykładnia innych przepisów
ustawy, aby ten sam urlop macierzyński był podstawą dalej idącego skutku w postaci
rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy, w razie zsumowania
go z urlopem wypoczynkowym. Za takim stanowiskiem przemawia także wykładnia
systemowa, zważywszy że w polskim systemie prawnym macierzyństwo korzysta ze
szczególnej ochrony przewidzianej zarówno w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej
(art. 18), jak i w Kodeksie pracy, który w art. 177 § 1 stanowi, iż pracodawca nie
może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie
urlopu macierzyńskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie
umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a reprezentująca ją organizacja
związkowa wyraziła zgodę na takie rozwiązanie umowy. Ponadto § 4 zdanie 1 tego
przepisu wyraźnie stanowi, iż rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za
wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego może nastąpić tylko w
razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Dodatkowo Sąd zauważył, że
interpretowanie przepisu art. 5 ust. 3 ustawy w sposób dopuszczający sumowanie
okresów różnych urlopów w celu rozwiązania stosunku pracy kolidowałoby z art. 180
k.p., określającym długość okresu macierzyńskiego. Już bowiem najkrótszy wymiar
urlopu macierzyńskiego przewidziany w art. 180 k.p. (16 tygodni), trwa dłużej niż 3
miesiące, zatem nie sposób przyjąć, aby racjonalny ustawodawca jednocześnie
zezwolił na rozwiązanie stosunku pracy w sytuacji, gdyby urlop ten trwał dłużej niż 3
miesiące. Łącznie argumenty te prowadziły do wykluczenia dopuszczalności wypo-
wiedzenia powódce umowy o pracę z powołaniem się na art. 5 ust. 3 ustawy o zwol-
nieniach z pracy.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik pozwanej zarzucił naruszenie prawa mate-
rialnego przez błędną wykładnię art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników - przez przyjęcie przez Sąd Okręgowy za Sądem
pierwszej instancji, że w świetle tego przepisu „za niedopuszczalne uznać należy
zliczenie okresów kolejno udzielonych po sobie urlopów w ten sposób, jakby był to
jeden urlop" oraz że „brak jest podstaw dla objęcia przepisem art. 5 ust. 3 w/w
ustawy urlopów macierzyńskich", podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu
prowadzi do wniosku, że możliwe jest zliczenie okresów kolejno udzielonych po so-
4
bie urlopów w ten sposób, jakby był to jeden urlop, przeto przepis ten „stosuje się
również do urlopów macierzyńskich”.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżąca wskazała na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego
związanego z wzajemnym stosunkiem art. 5 ust. 3 ustawy oraz przepisów ustana-
wiających ochronę macierzyństwa: art. 177 i 180 k.p., art. 5 ust. 5 ustawy oraz art. 18
Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, tj. „czy cytowane przepisy powodują zakaz sto-
sowania przepisu art. 5 ust. 3 ustawy, mimo braku wyraźnego zakazu, do urlopów
macierzyńskich, w sytuacji gdy wypowiedzenie następuje po upływie urlopu macie-
rzyńskiego w trakcie kolejnego bezpośrednio po nim następującego urlopu przy zli-
czeniu okresów trwania tych urlopów”. Skarżąca wskazała również na potrzebę wy-
kładni budzącego poważne wątpliwości przepisu art. 5 ust. 3 ustawy „w zakresie do-
puszczalności zliczenia okresów kolejno udzielonych po sobie urlopów oraz możliwo-
ści objęcia tym przepisem urlopów macierzyńskich”. Zdaniem skarżącej, „zastosowa-
nie art. 5 ust 3 również do urlopu macierzyńskiego nie narusza w najmniejszym stop-
niu ochrony wynikającej z przepisów ustanawiających ochronę macierzyństwa, a ob-
jęcie tym przepisem urlopów macierzyńskich nie powoduje automatycznie możliwości
rozwiązania z pracownikiem pozostającym na takim urlopie stosunku pracy - ko-
nieczne jest jeszcze spełnienie dodatkowych warunków (bezpośrednie po zakończe-
niu urlopu macierzyńskiego korzystanie z innego urlopu, wystąpienie przyczyn uza-
sadniających wypowiedzenie umowy o pracę, itd.). Objęcie przez przepis art. 5 ust. 3
ustawy urlopów macierzyńskich, w sytuacji wyżej opisanej, nie powoduje, że możliwe
jest rozwiązanie stosunku pracy w czasie trwania tego urlopu, a tym samym przepisy
ustanawiające ochronę macierzyństwa nie zostają naruszone”. Skarżąca zwracała
uwagę, że żaden przepis nie zakazuje wprost obejmować urlopów macierzyńskich
zakresem art. 5 ust. 3 ustawy. Wątpliwości dotyczące dopuszczalności zliczania
okresów kolejno udzielonych po sobie urlopów oraz możliwości objęcia przepisem
art. 5 ust. 3 ustawy urlopów macierzyńskich polegają na wyjaśnieniu, czy przepis ten
pozwala wypowiedzieć pracownikowi stosunek pracy tylko w sytuacji, gdy przebywa
on na jednym urlopie trwającym nieprzerwanie minimum 3 miesiące, czy też zezwala
na zliczenie dwu lub więcej urlopów, następujących bezpośrednio po sobie, jednego
lub różnych rodzajów, które łącznie trwają minimum 3 miesiące, jak również, czy jed-
nym z tych urlopów może być urlop macierzyński, tj. czy prawidłowe jest wypowie-
dzenie pracownikowi stosunku pracy w sytuacji, gdy dwa bezpośrednio następujące
5
po sobie urlopy trwały minimum 3 miesiące i jednym z tych urlopów (pierwszym) był
urlop macierzyński. Skarżąca nie zgadza się z poglądem przyjętym przez Sądy obu
instancji, że urlop macierzyński i urlop wypoczynkowy udzielane są w oparciu o inne
przepisy oraz że nie jest niedopuszczalne zliczenie okresów kolejno udzielonych po
sobie urlopów w ten sposób, jakby był to jeden urlop. Na poparcie swojego stanowi-
ska skarżąca wskazała, że użycie w treści normy prawnej istotnych sformułowań w
liczbie pojedynczej lub mnogiej, tj. wyłącznie względy stylistyki językowej nie przesą-
dzają o prawidłowości wykładni językowej spornego przepisu. W rozpoznawanej
sprawie istotne znaczenie dla pracodawcy, który podjął decyzję o rozwiązaniu
umowy o pracę z powódką w oparciu o art. 5 ust. 3 ustawy, miała wyłącznie okolicz-
ność, że usprawiedliwiona nieobecność powódki w pracy, spowodowana jednym, czy
kilkoma urlopami, trwała co najmniej 3 miesiące. Nie ulega wątpliwości, że sumowa-
nie następujących po sobie urlopów, chociażby rodzajowo różnych, jest możliwe na
gruncie art. 5 ust. 3 ustawy. Skarżąca twierdziła, że użycie przez ustawodawcę
zwrotu „urlop trwający co najmniej 3 miesiące" w liczbie pojedynczej jest jak najbar-
dziej uprawnione dlatego, że w tym samym czasie pracownik może przebywać i ko-
rzystać tylko z jednego urlopu. Ewentualne posłużenie się w art. 5 ust. 3 ustawy
sformułowaniem „w czasie urlopów trwających co najmniej 3 miesiące" w liczbie
mnogiej, doprowadziłoby do powstania wątpliwości, czy ustawodawcy chodziło o hi-
potetyczną sytuację, że pracownik korzysta w tym samym czasie z co najmniej
dwóch urlopów, trwających co najmniej 3 miesiące każdy. W ocenie skarżącej wy-
wód Sądu Okręgowego dotyczący braku podstaw do objęcia urlopów macierzyńskich
art. 5 ust. 3 jest w omawianej sprawie bez znaczenia i stanowi nadinterpretację tego
przepisu, który nie zawiera wyłączeń czy ograniczeń w zakresie rodzajów urlopów
podlegających zaliczeniu do 3-miesięcznego okresu. Pracodawca - nawet przy za-
stosowaniu takiej restryktywnej i faktycznie nieuzasadnionej wykładni - w żaden spo-
sób nie naruszył uprawnień wynikających ze szczególnej ochrony pracownicy w
okresie urlopu macierzyńskiego, albowiem oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o
pracę zostało złożone powódce już po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Ozna-
cza to, że wymiar urlopu macierzyńskiego w szczególnych przypadkach „określonych
przez ustawodawcę (upadłość lub likwidacja pracodawcy, likwidacja stanowiska
pracy etc.) nie ma wpływu na dopuszczalność wypowiedzenia umowy o pracę, albo-
wiem w przypadkach utraty przez pracodawcę dobrej kondycji finansowej, bez-
względna i szczególna ochrona pracownicy w trakcie urlopu macierzyńskiego może -
6
zależnie od woli pracodawcy - ustać”. Skoro zatem art. 5 ust. 3 ustawy odnosi się
ogólnie do „urlopu" i „nie zawiera żadnych ograniczeń, dotyczących poszczególnych
rodzajów urlopów, ponieważ zamiarem ustawodawcy nie było wyłączenie z hipotezy
tej normy prawnej jakiegokolwiek z urlopów. Podstawowe zasady techniki prawo-
dawczej i konstrukcji aktów prawnych wymagają bowiem precyzyjnej regulacji w tym
zakresie i nie pozostawiających wątpliwości wyłączeń zgodnie z regułą, że wyjątków
od określonej zasady nie należy domniemywać, ani też interpretować rozszerzająco”.
W takim stanie sprawy skarżąca wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego
wyroku Sądu Okręgowego oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i
przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz roz-
strzygnięcia o kosztach postępowania według norm przepisanych. Wniosek ten skar-
żąca uzasadniała tym, że Sądy orzekające w rozpoznawanej sprawie nie wyjaśniały
dalszych kwestii istotnych dla sprawy, tj. prawdziwości wskazanej przez skarżącą
przyczyny rozwiązania umowy o pracę (likwidacja stanowiska pracy), co w przypadku
uwzględnienia skargi kasacyjnej powinno stać się przedmiotem postępowania dowo-
dowego.
W odpowiedzi na skargę powódka wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej i za-
sądzenie na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kluczowym zagadnieniem jest prawidłowa wykładnia art. 5 ust. 3 ustawy o
zwolnieniach z pracy, który - w zakresie ważnym dla stanu faktycznego rozpoznawa-
nej sprawy (wypowiedzenia powódce umowy o pracę po urlopie macierzyńskim i w
trzecim dniu udzielonego następnie urlopu wypoczynkowego) stanowi, że wypowie-
dzenie pracownikom stosunków pracy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 Ko-
deksu pracy, jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące.
Wykładnia gramatyczna tego przepisu, w oderwaniu od stanu faktycznego rozpo-
znawanej sprawy, nie budzi wątpliwości, że dotyczy on w zasadzie każdego urlopu, a
więc nie tylko urlopu wypoczynkowego, ale i innych urlopów, np. bezpłatnego,
szkoleniowego lub wychowawczego, który został udzielony na co najmniej 3 miesią-
ce. Istotne jest wszakże to, że przepis ten nie zawiera zastrzeżenia, iż wypowiedze-
nie stosunku pracy w czasie urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące jest dopusz-
czalne dopiero po upływie tego okresu. Przyjmuje się bowiem, że skoro przesłanką
7
dopuszczalności wypowiedzenia z przyczyn dotyczących pracodawcy, a w aktualnym
stanie prawnym - z przyczyn niedotyczących pracownika - jest jedynie wymiar
udzielonego urlopu (co najmniej 3 miesiące), przeto dopuszczalne w czasie trwania
takiego urlopu wypowiedzenie stosunku pracy może być dokonane także przed
upływem 3-miesięcznego okresu jego udzielenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 11 grudnia 1996 r., I PKN 39/96, OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 252).
Już takie wstępne uwarunkowania wskazują na bezpodstawność sumowania
okresu urlopu macierzyńskiego z okresami innych udzielanych urlopów, zważywszy
przede wszystkim na zakaz wypowiadania lub rozwiązywania umów o pracę w okre-
sie urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 k.p.), który nie obowiązuje wyłącznie w razie
ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 177 § 4 k.p). Koresponduje to ze
szczególnym unormowaniem zawartym w art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach z
pracy, który stanowi, iż w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedze-
niem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć do-
tychczasowe stosunki pracy pracownikowi, o którym mowa w art. 177 Kodeksu
pracy. Taki układ zależności potwierdza stanowisko Sądów obu instancji, że art. 5
ust. 5 ustawy zawiera unormowanie szczególne (lex specialis) w stosunku do ust. 3
tego przepisu, co sprawia, iż urlopu macierzyńskiego nie wlicza się do okresu urlopu
trwającego co najmniej 3 miesiące, w którym dopuszczalne jest wypowiedzenie pra-
cownikom stosunków pracy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 Kodeksu pracy.
Oznacza to, że ustawodawca oddzielił urlop macierzyński od innych urlopów, których
co najmniej 3 miesięczny wymiar dopuszcza wypowiedzenie stosunku pracy w cza-
sie trwania takiego urlopu na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy o zwolnieniach z pracy.
Trafnie argumentuje się, że norma zawarta w art. 5 ust. 3 ustawy - w przypadku
uznania dopuszczalności zaliczenia urlopu macierzyńskiego do 3-miesięcznego
okresu urlopu, o jakim przepis ten stanowi - pozostawałaby w radykalnej sprzeczno-
ści z normą zawartą w art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy, zważywszy że zakazuje ona tego,
na co zezwala norma zawarta w art. 5 ust. 3 ustawy. Oznacza to, że norma zawarta
w art. 5 ust. 5 pkt 1 ma walor prawny lex specialis w stosunku do art. 5 ust. 3 ustawy.
Trafne jest również spostrzeżenie Sądów obu instancji, że z uwagi na wymiar
urlopów macierzyńskich, który w każdym przypadku przekracza 3 miesiące (art. 180
§ 1 i 2 k.p.), na gruncie możliwości wypowiedzenia stosunku pracy już w trakcie
urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące (art. 5 ust. 3 ustawy o zwolnieniach z
pracy), bezpodstawne byłoby uznanie dopuszczalności sumowania okresów tych
8
urlopów, ponieważ praktycznie umożliwiałoby to wypowiedzenie stosunku pracy już
w okresie przebywania na urlopie macierzyńskim, co jest wykluczone na gruncie
bezwzględnie obowiązujących: zakazu wypowiadania lub rozwiązania umowy o
pracę w okresie urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 k.p.) oraz możliwości dokona-
nia w tym okresie wyłącznie wypowiedzenia dotychczasowych warunków pracy i
płacy (art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach z pracy). Przeprowadzona wykładnia
językowo-logiczna znajduje jednoznaczne i oczywiste wsparcie w przepisach kreują-
cych wzmożoną ochronę stosunku pracy w okresie korzystania z urlopów macierzyń-
skich (art. 177 § 1 k.p. w związku z art. 180 k.p.), które doznają wyłączeń jedynie w
razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 177 § 4 k.p.) lub ograni-
czenia umożliwiającego wyłącznie wypowiedzenie dotychczasowych warunków
pracy i płacy w razie konieczności wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn niedo-
tyczących pracownika (art. 5 ust. 5 pkt 1 ustawy o zwolnieniach z pracy). Tak też w
prawie pracy powinna być rozumiana celowościowa i systemowa ochrona macie-
rzyństwa, o jakiej mowa w art. 18 Konstytucji RP.
Powyższe rozważania prowadziły do wyrażenia poglądu, że okresu urlopu
macierzyńskiego nie zalicza się do okresu urlopu trwającego co najmniej 3 miesiące
(nie sumuje się z okresem innego urlopu), w czasie którego dopuszczalne jest wy-
powiedzenie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika w sytuacjach, o
których mowa w art. 41 Kodeksu pracy (art. 5 ust. 5 pkt 1 w opozycji do art. 5 ust. 3
ustawy o zwolnieniach pracy). W konsekwencji Sąd Najwyższy oddalił niemającą
usprawiedliwionych podstaw prawnych skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postępowania w zgodzie z art. 98 k.p.c.
========================================