Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 21 listopada 2006 r., III CZP 58/06
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Józefa K. przy uczestnictwie Banku
Spółdzielczego w P.Z. o wykreślenie hipoteki zwykłej i hipoteki kaucyjnej, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 21 listopada 2006 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Nowym Sączu
postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2006 r.:
„Czy od wniosku o wykreślenie hipoteki, jaki wpłynął po dniu 2 marca 2006 r.,
należy pobrać obecnie zgodnie z treścią art. 46 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167 poz. 1398), połowę opłaty
faktycznie pobranej poprzednio przy wpisie, która została obliczona jako ułamkowa
część opłaty stosunkowej, czy też połowę opłaty, jaką należy pobrać na podstawie
nowej ustawy?”
podjął uchwałę:
Wniosek o wykreślenie hipoteki złożony po wejściu w życie ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr
126, poz. 876) podlega opłacie sądowej w wysokości stanowiącej połowę
opłaty należnej od wniosku o wpis tego prawa określonej w powołanej
ustawie.
Uzasadnienie
Zarządzeniem z dnia 6 marca 2006 r. przewodniczący wydziału ksiąg
wieczystych Sądu Rejonowego w Muszynie ustalił wysokość opłaty sądowej od
wniosku Józefa K. o wykreślenie wpisu hipotek w kwocie 288 zł. Podstawę
wyliczenia wysokości tej opłaty było ustalenie, że od wniosku o wpis hipotek
pobrano opłatę w wysokości 576 zł.
Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, rozpoznając zażalenie wnioskodawcy na to
zarządzenie, powziął wątpliwość, czy od wniosku o wykreślenie hipoteki, który
wpłynął po dniu 2 marca 2006 r., a wpis hipoteki nastąpił przed tym dniem, należy
pobrać zgodnie z art. 46 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm. – dalej: "u.k.s.c.") opłatę
stanowiącą połowę opłaty faktycznie pobranej przy wpisie hipoteki, czy też połowę
opłaty, jaką należy pobrać na podstawie nowej ustawy, i zagadnienie to przedstawił
do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Okręgowy podniósł, że wątpliwość dotyczy rozumienia treści powołanego
przepisu, który stanowi, że opłatę od wniosku o wykreślenie wpisu pobiera się w
wysokości połowy opłaty pobranej od wniosku o wpis prawa. Stanowi to istotną
zmianę dotychczasowej regulacji w tym zakresie, wynikającej z § 36
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 r. w sprawie
określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze
zm.), który przewidywał, że od wniosku o wykreślenie praw pobiera się połowę
wpisu, jaki uiszcza się od wpisu tych praw. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W poprzednio obowiązującym stanie prawnym w orzecznictwie został
utrwalony pogląd, że od wniosku o wykreślenie hipoteki należało pobierać opłatę,
której wysokość była uzależniona od wysokości opłaty przewidzianej przy wpisie
prawa. W konsekwencji jej wysokość nie zależała od opłaty faktycznie pobranej
przy wpisie hipoteki i istniała podstawa do pobrania tej opłaty także wówczas, gdy
przy wpisie prawa opłata nie została wniesiona, np. ze względu na przysługujące
wnioskodawcy zwolnienie od obowiązku jej uiszczenia (por. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 7 lipca 1993 r., III CZP 86/93, OSNC 1994, nr 1, poz. 13 i z
dnia 30 marca 2006 r., III CZP 18/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 21).
Artykuł 46 u.k.s.c. stanowi, że od wniosku o wykreślenie wpisu w księdze
wieczystej pobiera się połowę opłaty pobranej od wniosku o wpis. Dokonując
wykładni tego przepisu należy uwzględnić, że celem ustawy o kosztach sądowych
było – co do zasady – uregulowanie kwestii związanych z pobieraniem opłat po jej
wejściu w życie. W tym kontekście stosowanie art. 46 u.k.s.c. nie budzi wątpliwości.
Bezsporne jest, że w razie pobrania opłaty od wniosku o wpis prawa w księdze
wieczystej na podstawie przepisów tej ustawy, wniosek o wykreślenie wpisu
podlega opłacie w wysokości o połowę niższej. W tym przypadku sformułowanie
„opłata pobrana od wniosku o wpis” odnosi się do określenia opłaty należnej w przy
wpisie prawa do księgi wieczystej, której wysokość jest zróżnicowana zależnie od
rodzaju prawa podlegającego wpisowi.
W wypadku gdy wniosek o wpis prawa w księdze wieczystej podlegał opłacie
według przepisów poprzednio obowiązujących, a wniosek o wykreślenie prawa
został złożony po wejściu w życie ustawy o kosztach sądowych, ocena jak należy
ustalić wysokość opłaty od wniosku o wykreślenie prawa nie może ograniczać się
wyłącznie do analizy treści art. 46 u.k.s.c., gdyż nie odnosi się ona w żaden sposób
do kwestii intertemporalnych. Należy ponadto uwzględnić, że wyniki interpretacji
normy prawnej powinny być spójne systemowo i spełniać kryterium funkcjonalności.
Wobec treści art. 149 ust. 1 u.k.s.c. należy przyjąć, że w wypadku wniosków o
wykreślenie hipoteki składanych po dniu 2 marca 2006 r. mają do nich
zastosowanie przepisy tej ustawy. Takie rozwiązanie nie powinno prowadzić do
określenia wysokości opłaty od wniosku o wykreślenie hipoteki nawet przez
pośrednie stosowanie przepisów dotychczasowych. Gdyby zaś przyjąć, że
wysokość opłaty od wniosku o wykreślenie hipoteki jest uzależniona od wysokości
wpisu pobranego faktycznie przy dokonaniu wpisu hipoteki, to faktycznie wysokość
należnej obecnie opłaty podlegałaby ustaleniu przy uwzględnieniu przepisów już
nieobowiązujących.
Przyjęcie koncepcji, że opłata od wniosku o wykreślenie hipoteki powinna być
pobrana w wysokości połowy opłaty faktycznie pobranej od wniosku o wpis hipoteki
miałoby jednocześnie wpływ nie tylko na jej wysokość, ale także na rodzaj tej
opłaty. W konsekwencji jej stosowania, od wniosku o wykreślenie hipoteki mogłaby
być pobierana nadal opłata stosunkowa, mimo że przepisy obowiązującej obecnie
ustawy o kosztach sądowych w wypadku wniosków o wpisanie i wykreślenie
hipoteki przewidują opłatę w wysokości stałej.
Ponadto koncepcja, że opłata od wniosku o wykreślenie hipoteki jest
uzależniona od wysokości opłaty faktycznie pobranej przy wpisaniu hipoteki, nie
mogłaby znaleźć zastosowania w wypadkach, w których wpis hipoteki został
dokonany bez uiszczenia opłaty, np. na skutek udzielonego wnioskodawcy
zwolnienia od kosztów sądowych, a nie sposób przyjąć, że brak obowiązku
uiszczenia opłaty od wniosku o wpis hipoteki oznacza automatycznie brak takiego
obowiązku także przy rozpoznawaniu wniosku o wykreślenie hipoteki. Działanie
systemu udzielania zwolnień od kosztów sądowych opiera się na indywidualnej
ocenie sytuacji podmiotu domagającego się uzyskania zwolnienia od kosztów
sądowych i nie polega na przenoszeniu na przyszłość skutków udzielonego
zwolnienia od kosztów w innej sprawie.
Treść art. 46 nie wskazuje również, aby przy stosowaniu ustawy o kosztach
sądowych istniały podstawy do różnicowania wysokości opłaty pobieranej od
wniosku o wykreślenie hipoteki w zależności od chwili, w której dokonano wpisu w
księdze wieczystej, a taki skutek miałoby przyjęcie zasady, że wysokość opłaty
należnej od wniosku o wykreślenie hipoteki jest uzależniona od wysokości opłaty
faktycznie pobranej przy dokonaniu wpisu. Stanowisko, że opłata od wniosku o
wykreślenie hipoteki stanowi połowę opłaty należnej za wpis hipoteki na podstawie
obowiązujących obecnie przepisów i nie jest zależna od wysokości opłaty faktycznie
pobranej za wpis hipoteki, uwzględnia również w wyższym stopniu założenia
towarzyszące wprowadzeniu nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych. Należało do nich uproszczenie i racjonalizacja systemu pobierania
kosztów sądowych.
Z tych względów na podstawie art. 390 k.p.c. orzeczono, jak w uchwale.