Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZP 4/06
POSTANOWIENIE
Dnia 7 grudnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
Protokolant Edyta Jastrzębska
w sprawie z odwołania L. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę rodzinną,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 7 grudnia 2006 r.,
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelcyjny w […]
z dnia 23 maja 2006 r.,
czy wspólność małżeńska w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr
162 poz. 1118 ze zm.) ustaje dopiero w wyniku unieważnienia
małżeństwa albo orzeczenia rozwodu lub separacji, czy też
istniejące domniemanie o wspólności małżeńskiej można obalić
w toku postępowania sądowego, wykazując brak przesłanek w
tejże wspólności w postaci związku uczuciowego, fizycznego
czy gospodarczego małżonków.
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 23 maja 206 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
zagadnienie prawne, które wyłoniło się przy rozpoznaniu apelacji L. K. od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 7 października 2005 r., oddalającego jej odwołanie
od decyzji odmawiającej prawa do renty rodzinnej. Sąd Apelacyjny, powołując się
na stan faktyczny, w którym uwypuklił, że mąż ubezpieczonej od 1993 r. do śmierci
mieszkał z konkubiną i ta zorganizowała jego pogrzeb, powziął wątpliwość, czy
trafnie Sąd Okręgowy przyjął nieistnienie między małżonkami wspólności
małżeńskiej, o której mowa w art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r., Nr 39, poz. 353). Zwrócił przede wszystkim uwagę na niedookreślony
charakter przesłanki pozostawania we wspólności małżeńskiej oraz brak definicji
tego pojęcia zarówno w prawie ubezpieczeń społecznych, jak też w prawie
rodzinnym. Uznawszy, że wspólność małżeńska wynika z zawarcia związku
małżeńskiego, dopuścił obalenie domniemania jej istnienia w czasie trwania
małżeństwa przez wykazanie braku wspólnego „pożycia małżeńskiego”. Zwrócił
jednak uwagę na rozbieżność w orzecznictwie Sądu Najwyższego, powołując się –
bez wskazania daty lub sygnatury – na wyrok, w którym ustanie wspólności
małżeńska, potraktowanej jako stan prawny powiązane zostało z unieważnieniem
małżeństwa lub jego ustaniem przez rozwód albo orzeczeniem separacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz.
353 ze zm., powoływanej dalej jako „ustawa o emeryturach i rentach”)
ustawodawca opisuje relację pomiędzy osobami pozostającymi w związku
małżeńskim, posługując się pojęciem „wspólność małżeńska”, którego znaczenia
jednak nie wyjaśnia. Wyjaśnienia wymaga jednak przede wszystkim pojęcie
„niepozostawanie we wspólności małżeńskiej”, gdyż omawiany przepis uzależnia
3
prawo do renty rodzinnej dla wdowy, niepozostającej przed zgonem męża w takiej
wspólności, od ustalenia wyrokiem lub ugodą sądową na jej rzecz alimentów ze
strony męża.
Sąd Najwyższy w kilku orzeczeniach upatrywał we „wspólności małżeńskiej”
realnej więzi między małżonkami w rozumieniu „wspólnego pożycia” określonego w
art. 23 k.r.o., czyli rzeczywistego związku łączącego małżonków, obejmującego
wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie wspólnego gospodarstwa, wspólne
pożycie, wierność oraz pomoc we współdziałaniu dla dobra rodziny.
Niewykonywanie wzajemnych obowiązków stanowiących istotę więzi małżeńskich,
zaprzestanie udzielania sobie pomocy, niewspółdziałanie na rzecz utrzymania
rodziny, jak też odstąpienie od prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego
decydują – zdaniem Sądu Najwyższego – o braku wspólności, mimo trwania
formalnego związku małżeńskiego (por. powołane przez Sąd Apelacyjny wyroki z
dnia 6 marca 1997 r., II UKN 17/97, z dnia 3 grudnia 2004 r., II UK 78/04, z dnia 23
maja 2000 r., II UKN 552/99, a także wyroki z dnia 7 maja 1997 r., II UKN 141/97,
OSNAPUS 1998 nr 2, poz. 61 oraz z dnia 29 września 2005 r., II UK 306/04,
niepublikowany). W innych orzeczeniach Sąd Najwyższy traktował wspólność
małżeńską jako immanentną cechę związku małżeńskiego, więc jej ustanie
uznawał za skutek unieważnienia małżeństwa, orzeczenia rozwodu lub separacji
(por. wyroki z dnia 25 listopada 2004 r., I UK 37/04, OSNP 2005/11, poz. 164, z
glosą T. Liszcz, OSP 2005 nr 12, poz. 140 i A. Wypych-Żywickiej, OSP 2005 nr 12,
poz. 141, z dnia 15 czerwca 2005 r., II UK 248/04, OSNP 2006/3-4, poz. 62 oraz
niepublikowanych z dnia 28 czerwca 2005 r., III UK 56/05, oraz z dnia 26 lipca 2006
r., III UK 60/06). Zapadły także orzeczenia, w których Sąd Najwyższy łączył
niepozostawanie we wspólności małżeńskiej z rozdzielnością majątkową
małżonków powstałą przez zawarcie umowy przewidzianej w art. 47 k.r.o. lub
ustanowioną przez sąd na podstawie art. 52 k.r.o. (por. wyroki z dnia 4 sierpnia
2005 r., II UK 318/04, OSNP 2006 nr 11-12, poz. 189 i z dnia 12 czerwca 2002 r., II
UKN 443/01, OSNP 2004 nr 2, poz. 38 z glosą K. Ślebzaka, OSP 2003 nr 6, poz.
84).
Wskazana rozbieżność wykładni została rozstrzygnięta w uchwale siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2006 r., III UZP 3/06
4
(niepublikowanej), w której z mocą zasady prawnej wyjaśniono, że warunkiem
nabycia prawa do renty rodzinnej przez wdowę (wdowca) jest – poza spełnieniem
przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – pozostawanie przez małżonków do dnia
śmierci jednego z nich w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej (art. 70 ust. 3 tej
ustawy), przy czym ciężar dowodu niepozostawania w tej wspólności spoczywa na
organie rentowym.
Rozstrzygnięcie kwestii przedstawionej przez Sąd Apelacyjny w omawianej
uchwale, mającej moc zasady prawnej, usuwającej przedstawione wątpliwości
prawne, czyni bezprzedmiotowym udzielenie odpowiedzi w niniejszej sprawie (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., III CZP 8/99,
niepublikowane).

I UZP 4/06

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia