Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 grudnia 2006 r.
I PK 143/06
Publiczny zakład opieki zdrowotnej będący jednostką badawczo-rozwo-
jową wpisaną do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego nie
posiada statusu samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, o któ-
rym mowa w art. 35b ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdro-
wotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.; obecnie jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr
14, poz. 89).
Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Herbert Szurgacz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 14 grudnia
2006 r. sprawy z powództwa Izabeli M., Jolanty M., Barbary M. przeciwko Instytutowi
Medycyny Pracy [...] w Ł. o wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej strony po-
zwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ło-
dzi z dnia 16 stycznia 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 25 lutego 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi zasądził od Instytutu Medycyny Pracy
[...] w Ł. na rzecz powódek Izabeli M., Jolanty M. i Barbary M. kwoty po 11.166,05 zł
tytułem wyrównania ich wynagrodzeń za pracę (wraz z ustawowymi odsetkami). Pod-
stawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne.
Powódki są zatrudnione u strony pozwanej na podstawie umów o pracę za-
wartych przed dniem 1 stycznia 2001 r. na stanowiskach pielęgniarek w szpitalu kli-
nicznym. Od dnia 1 stycznia 2001 r. pracodawca nie podwyższył im wynagrodzenia.
2
Decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej nr R-MZ/0211/1998 z dnia 3 grudnia
1998 r., wydaną na podstawie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o za-
kładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.) oraz § 10 rozporządzenia
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 13 stycznia 1992 r. w sprawie rejestru
zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 9, poz. 37) wpisano Instytut Medycyny Pracy w
Ł. jako publiczny zakład opieki zdrowotnej do rejestru zakładów opieki zdrowotnej
prowadzonego przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej, który jest dla pozwanego
Instytutu organem założycielskim. W zakresie gospodarki finansowej wskazano, iż
Instytut ten jest samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej. Strona po-
zwana została także wpisana do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Są-
dowego jako jednostka badawczo-rozwojowa. Nie została natomiast wpisana do
rejestru zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez sąd rejestrowy z uzasad-
nieniem, że nie można mieć podwójnej osobowości prawnej, raz z mocy ustawy o
jednostkach badawczo-rozwojowych a drugi raz z mocy wpisu jako zakład opieki
zdrowotnej.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy uznał, że wpisanie
pozwanego Instytutu do rejestru zakładów opieki zdrowotnej prowadzonego przez
Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej nastąpiło zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy o za-
kładach opieki zdrowotnej. Rejestr ten obejmuje między innymi zakłady opieki zdro-
wotnej utworzone przez ministra lub centralny organ administracji rządowej (art. 8
ust. 1 pkt 1 ustawy). Okoliczność, że organem założycielskim strony pozwanej jest
Minister Zdrowia i Opieki Społecznej przesądza o statusie prawnym pozwanego In-
stytutu w odniesieniu do prowadzonej gospodarki finansowej i w tym zakresie naka-
zuje uznać go za samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej w rozumieniu art.
35b ust. 1 ustawy. Stosownie bowiem do brzmienia powołanego przepisu publiczny
zakład opieki zdrowotnej utworzony przez ministra lub centralny organ administracji
rządowej prowadzony jest w formie samodzielnego zakładu, pokrywającego z posia-
danych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i zobowiązań, z za-
strzeżeniem art. 35c i 35d. Przedstawionego poglądu nie zmienia zastrzeżenie z art.
35d, zgodnie z którym publiczny zakład opieki zdrowotnej utworzony w celu realizacji
zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowot-
nych (art. 1 ust. 2 ustawy) prowadzony jest w formie przewidzianej w przepisach wy-
mienionych w art. 8a ust. 2. Zgodnie z wymienionym przepisem do tego rodzaju pu-
3
blicznego zakładu opieki zdrowotnej stosuje się w pierwszej kolejności przepisy
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej z zachowaniem przepisów o jednostkach ba-
dawczo-rozwojowych. W ocenie Sądu Rejonowego istotna jest również okoliczność,
że organ, który utworzył pozwany Instytut i dokonał wpisu do rejestru publicznych
zakładów opieki zdrowotnej określił, iż w zakresie gospodarki finansowej pozwanego
Instytutu jako zakładu opieki zdrowotnej ma on być traktowany jak samodzielny pu-
bliczny zakład opieki zdrowotnej. Taka forma prowadzenia gospodarki finansowej
zgodna jest z art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-
rozwojowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 ze zm.), stanowiącym,
że jednostka badawczo-rozwojowa gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą
częścią mienia ogólnonarodowego oraz prowadzi samodzielną gospodarkę w ra-
mach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania.
Za nieistotną uznał natomiast Sąd Rejonowy okoliczność, że strona pozwana nie
została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym zgodnie z dyspozycją art.
35b powołanej ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, powołując się na podobny po-
gląd wyrażony w tym zakresie przez Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie [...] dotyczą-
cej roszczeń skierowanych przeciwko Instytutowi Centrum Zdrowia Matki Polki w Ł.
W konsekwencji Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że nie podwyższając powód-
kom wynagrodzenia za pracę za sporny okres, strona pozwana nie wywiązała się z
obowiązku wynikającego z art. 4a ust. 1 i ust. 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o
negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przed-
siębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 16 stycznia 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił apelację strony pozwanej, podzielając poczynione przez
Sąd pierwszej instancji ustalenia i dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną. W ocenie
Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości, że pozwany Instytut jest zakładem opieki
zdrowotnej, gdyż decyzją Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 grudnia 1998
r. nr R-MZ/0211/1998 wpisany został do prowadzonego przez niego rejestru takich
zakładów, a kolejne decyzje nie zmieniły tego stanu rzeczy. Strona pozwana jest
nadal wpisana do rejestru zakładów opieki zdrowotnej i prowadzi między innymi
szpital kliniczny, w którym powódki pracują w charakterze pielęgniarek. Za uznaniem
strony pozwanej za zakład opieki zdrowotnej przemawia więc także okoliczność, że
poza realizacją zadań związanych z prowadzeniem badań naukowych i prac badaw-
4
czo-rozwojowych realizuje ona zadania związane z udzielaniem świadczeń zdrowot-
nych i promocją zdrowia, o których mowa w art. 1 ust. 1 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej. Skoro stronę pozwaną jako zakład opieki zdrowotnej utworzył organ
określony w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy, przeto jest ona publicznym zakładem opieki
zdrowotnej stosownie do art. 8 ust. 2 ustawy. A zatem w zakresie, w jakim realizowa-
ne są przez pozwany Instytut zadania z zakresu udzielania świadczeń zdrowotnych i
promocji zdrowia, stosuje się do niego przepisy ustawy o publicznych zakładach
opieki zdrowotnej, w szczególności przepisy dotyczące zasad gospodarki majątkowej
i finansowej. Przepis art. 35d ustawy o zakładach opieki zdrowotnej stanowi, iż pu-
bliczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony w celu określonym w art. 1 ust. 2, prowa-
dzony jest w formie przewidzianej w przepisach wymienionych w art. 8a ust. 2
ustawy (to jest w formach znanych ustawie), z zachowaniem przepisów o jednost-
kach badawczo-rozwojowych. Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej rozróżnia jedy-
nie trzy formy prowadzenia publicznych zakładów opieki zdrowotnej: samodzielny
publiczny zakład opieki zdrowotnej, zakład budżetowy i jednostka budżetowa. W
konsekwencji publiczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony przez organ określony
w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy (organ administracji publicznej) w celu prowadzenia ba-
dań naukowych i prac badawczo-rozwojowych w powiązaniu z udzielaniem świad-
czeń zdrowotnych i promocją zdrowia, prowadzony jest w formie mieszanej, to jest
stosownie do art. 35b ust. 1 ustawy w formie samodzielnego zakładu z zachowaniem
przepisów o jednostkach badawczo-rozwojowych w pozostałym zakresie (art. 35d),
chyba że jest prowadzony w formie zakładu budżetowego lub jednostki budżetowej
(art. 35c). Niesporne jest, że pozwany Instytut nie jest zakładem budżetowym ani
jednostką budżetową, a zatem jest publicznym zakładem opieki zdrowotnej prowa-
dzonym w formie samodzielnego zakładu, do którego w zakresie udzielania świad-
czeń zdrowotnych i promocji zdrowia należy stosować przepisy odnoszące się do
samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej. W konsekwencji jest on objęty hipotezą
art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw i powinien był podwyższyć powódkom wynagrodzenie zgodnie z dyspozycją
tego przepisu. W omawianym zakresie Sąd drugiej instancji powołał się na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2004 r., I PZP 6/04 (OSNP 2005 nr 1, poz. 1),
w której wyrażony został pogląd, że spółka z o.o. utworzona przez jednostkę samo-
5
rządu terytorialnego ma - w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji
zdrowia - status samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, choćby
działalność tę prowadziła przez wewnętrzną jednostkę organizacyjną nazwaną nie-
publicznym zakładem opieki zdrowotnej (art. 8 ust. 2 ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej). Uchwała ta daje podstawę do rozumienia pojęcia samodzielnego pu-
blicznego zakładu opieki zdrowotnej szerzej, niż by to wynikało z brzmienia przepi-
sów ustawy, a rozszerzający kierunek wykładni wynika w szczególności z określonej
w art. 183c
k.p. zasady równego wynagrodzenia dla pracowników wykonujących jed-
nakową pracę. W chwili powstania roszczeń powódek strona pozwana była niewąt-
pliwie określana jako samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, co jedno-
znacznie wynika z decyzji Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 grudnia 1998
r., a późniejsze liczne zmiany tej decyzji dokonane w 2005 r. nie mogą mieć wpływu
na roszczenia dotyczące okresu od grudnia 2001 r. do listopada 2004 r., gdyż naru-
szałoby to zasadę pewności prawa i zasadę ochrony praw nabytych. Rejestr prowa-
dzony przez Ministra Zdrowia jest rejestrem zakładów opieki zdrowotnej a nie reje-
strem zakładów samodzielnych i z tego względu bez znaczenia jest brak w treści
wpisu dokonanego do tego rejestru wzmianki określającej expressis verbis stronę
pozwaną mianem samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Bez zna-
czenia jest również brak wpisu pozwanego Instytutu do Krajowego Rejestru Sądo-
wego jako samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, a wpisanie go jako
jednostki badawczo-rozwojowej. Podwójny wpis powodowałby bowiem kolizję tytułów
do uzyskania osobowości prawnej, a z brzmienia art. 35b ust. 3 ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej wynika, że taki wpis nadawałby pozwanemu Instytutowi jedynie
osobowość prawną, nie czyniłby zaś z niego samodzielnego publicznego zakładu
opieki zdrowotnej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła: 1)
naruszenie prawa materialnego, przez a) niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 4a
ustawy z dnia 19 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu
przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw oraz
art. 35d i art. 35 b ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej,
polegające na przyjęciu, że publiczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony w celu
prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych w powiązaniu z
udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia (art. 1 ust. 2 ustawy o zakła-
6
dach opieki zdrowotnej), prowadzony w formie przewidzianej w przepisach wymie-
nionych w art. 8a ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, a zatem w formie jed-
nostki badawczo-rozwojowej przewidzianej przez ustawę o jednostkach badawczo-
rozwojowych, jest równocześnie (także) samodzielnym, publicznym zakładem opieki
zdrowotnej, o którym mowa w art. 4a ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowa-
nia przyrostu przeciętnych wynagrodzeń, a więc inną na gruncie ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej formą prowadzenia publicznych zakładów opieki zdrowotnej, bo-
wiem określoną w sposób jednoznacznie odrębny od publicznego zakładu opieki
zdrowotnej (także jednostki badawczo-rozwojowej) przez art. 35b ustawy o zakła-
dach opieki zdrowotnej, co nakazuje przyjmować, że o tym, w jakiej formie jest pro-
wadzony zakład, decyduje organ tworzący zakład w akcie o utworzeniu zakładu oraz
wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym, a nie deklaratoryjny wpis w rejestrze zakła-
dów opieki zdrowotnej oraz b) błędną wykładnię art. 8a ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej, zgodnie z którym należy najpierw stosować przepisy ustawy o jednost-
kach badawczo-rozwojowych, a następnie przepisy ustawy o zakładach opieki zdro-
wotnej, a zwrot „z zachowaniem przepisów o jednostkach badawczo-rozwojowych"
użyty w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej oznacza porządkujące i systematy-
zujące odesłanie do innych przepisów zgodnie z § 156 zasad techniki prawodawczej,
a nadto 2) naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy, to jest art. 244 k.p.c., poprzez niewzięcie pod uwagę domniemań prawnych
wynikających z dokumentów urzędowych jakimi są: wypis z Krajowego Rejestru Są-
dowego, w którym pozwany Instytut jest wpisany jako przedsiębiorca będący jed-
nostką badawczo-rozwojową oraz aktualny wpis w rejestrze zakładów opieki zdro-
wotnej, zgodnie z którym jest on jednostką badawczo-rozwojową, która to okolicz-
ność wpływa bezpośrednio na rozstrzygnięcie w sprawie.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych wyroków i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów
postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że pozwany Instytut jest jed-
nostką badawczo-rozwojową, powołaną uchwałą Nr 54/54 Rady Ministrów z dnia 30
7
stycznia 1954 r. i działającą na podstawie ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednost-
kach badawczo-rozwojowych. W tym też charakterze został wpisany do Krajowego
Rejestru Sądowego. Jednocześnie jest publicznym zakładem opieki zdrowotnej pro-
wadzonym w formie jednostki badawczo-rozwojowej stosownie do art. 35d w związku
z art. 1 ust. 2 i art. 8a ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Forma ta jest
czwartą, obok zakładu budżetowego, jednostki budżetowej i samodzielnego publicz-
nego zakładu opieki zdrowotnej, formą organizacyjno-prawną publicznego zakładu
opieki zdrowotnej. Brzmienie art. 8a ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej
oznacza, że jej przepisy mają zastosowanie do jednostek badawczo-rozwojowych
jedynie wówczas, gdy przepisy ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych nie
regulują danej dziedziny spraw. Pozwany Instytut prowadzi gospodarkę finansową
właściwą dla jednostek badawczo-rozwojowych, a o formie tej gospodarki decyduje
Minister Nauki (wcześniej Minister Finansów), nie zaś organ założycielski, jak ma to
miejsce w przypadku zakładów opieki zdrowotnej. Działalność strony pozwanej fi-
nansowana jest z różnych źródeł, które z kolei służą finansowaniu całości zobowią-
zań Instytutu. Powołując się na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
4 kwietnia 2004 r., III CKN 1246/00, skarżący wskazał, że skoro komórki organiza-
cyjne udzielające świadczeń zdrowotnych pozostają w strukturze organizacyjnej
strony pozwanej i stanowią jej integralną część, to nie mogą być traktowane jako od-
rębny zakład opieki zdrowotnej działający w formie zakładu samodzielnego. Nato-
miast przyjęcie poglądu zaprezentowanego w zaskarżonym wyroku doprowadziłoby
do konieczności uznania wszystkich pracowników strony pozwanej za pracowników
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej.
Skarżący przyznał, że istotnie w decyzji Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 3 grudnia 1998 r. znalazł się niezgodny z przepisami ustawy o jednostkach ba-
dawczo-rozwojowych i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej zapis, iż strona pozwa-
na prowadzi gospodarkę finansową jako samodzielny publiczny zakład opieki zdro-
wotnej. Wpis ten jednak miał charakter deklaratoryjny, a tym samym nie przesądzał o
formie organizacyjno-prawnej jednostki badawczo-rozwojowej. Podyktowany był na-
tomiast obowiązującym wówczas przepisem zawartym w ustawie o powszechnym
ubezpieczeniu zdrowotnym, przewidującym w pierwszym roku obowiązywania
ustawy zawieranie umów o wykonywanie świadczeń zdrowotnych wyłącznie z samo-
dzielnymi zakładami opieki zdrowotnej. Nieważność decyzji z dnia 3 grudnia 1998 r.
w części dotyczącej wzmianki o gospodarce finansowej pozwanego Instytutu została
8
stwierdzona decyzją Ministra Zdrowia z dnia 11 maja 2005 r. Sądy obu instancji nie
uwzględniły okoliczności, że - pomimo dokonywania w późniejszym okresie kolejnych
zmian decyzji w tym zakresie - w dacie wyrokowania w obrocie prawnym funkcjono-
wały decyzje Ministra Zdrowia stwierdzające prowadzenie przez pozwany Instytut
gospodarki finansowej właściwej dla jednostek badawczo-rozwojowych, a nie dla
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Stosownie do art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyj-
nym systemie kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców
oraz o zmianie niektórych ustaw w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych
ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 5, poz. 45) pra-
cownikom samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej przysługuje od
dnia 1 stycznia 2001 r. przyrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na zasa-
dach określonych w przepisach tej ustawy. Powołana ustawa nie znajduje zatem
zastosowania do pracowników niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej i pracow-
ników tych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, które nie posiadają statusu sa-
modzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. W orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego przyjęto, że przepis art. 4a ustawy ma charakter incydentalny (przejścio-
wy) i wyjątkowy i dlatego nie może podlegać wykładni rozszerzającej, a w konse-
kwencji stosuje się go tylko do tych samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, które powstały przed dniem 1 stycznia 2001 r. i działały nadal po tej da-
cie oraz zatrudniały powyżej 50 pracowników (por. uchwałę z dnia 10 lutego 2005 r.,
II PZP 13/04, OSNP 2005 nr 11, poz. 153 oraz wyrok z dnia 23 lutego 2005 r., III PK
65/04, OSNP 2005 nr 20, poz. 320). Ustawodawca ograniczył zakres podmiotowy
zastosowania art. 4a ustawy posługując się w jego treści pojęciem „samodzielny
publiczny zakład opieki zdrowotnej”, którego definicja zawarta jest w przepisach
ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz.
408 ze zm.). Skoro przepis art. 4a ustawy o negocjacyjnym systemie powinien być -
w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego - interpretowany wąsko, to tym samym
brak jest podstaw do rozszerzającej wykładni pojęcia samodzielnego publicznego
9
zakładu opieki zdrowotnej lub nadawania temu pojęciu innej treści, niż przyjęta w
innych przepisach prawa. Taki pogląd wyrażony został w uzasadnieniu uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., II PZP 10/05
(dotychczas niepublikowanej), zgodnie z którą zakład opieki zdrowotnej utworzony
przez spółkę akcyjną, w której większość akcji mają jednostki samorządu terytorial-
nego, nie jest samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej w rozumieniu
art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. W konsekwencji w uchwale tej nie podzie-
lono stanowiska zawartego w uchwale trzyosobowego składu Sądu Najwyższego z
dnia 22 września 2004 r., I PZP 6/04 (OSNP 2005 nr 1, poz. 1), na którą powołał się
Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.
Dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy ma zatem znaczenie kwestia, czy
pozwany Instytut jest samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej, po-
wstałym przed dniem 1 stycznia 2001 r. i w takiej formie po dacie tej działającym.
Przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, która weszła w życie z dniem 15
stycznia 1992 r., były wielokrotnie nowelizowane. W myśl art. 2 ust. 1 pkt 1 i art. 33
ust. 1 ustawy w pierwotnym brzmieniu publicznym zakładem opieki zdrowotnej był
szpital utworzony przez naczelny organ administracji państwowej i utrzymywany ze
środków publicznych. Zgodnie z art. 63 ust. 1 ustawy taki charakter miały również
szpitale kliniczne, udzielające świadczeń zdrowotnych w powiązaniu z realizacją ce-
lów naukowych i dydaktycznych, a więc szpitale w instytutach (jednostkach badaw-
czo-rozwojowych) i przy akademiach medycznych. Stosownie do art. 49 ustawy go-
spodarka finansowa publicznych zakładów opieki zdrowotnej mogła być prowadzona
w formie jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego na zasadach określonych w
prawie budżetowym (pkt 1) lub samodzielnego zakładu pokrywającego, z posiada-
nych środków i uzyskiwanych przychodów, koszt działalności i zobowiązania na za-
sadach określonych w art. 51-62 (pkt 2). Decyzja co do formy prowadzenia publicz-
nego zakładu opieki zdrowotnej należała do organu założycielskiego. Ustawa o za-
kładach opieki zdrowotnej została znowelizowana ustawą z dnia 20 czerwca 1997 r.
o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661 ze zm.), która w przeważającym zakresie weszła w
życie z dniem 5 grudnia 1997 r. Mocą tej ustawy znowelizowano art. 1 ustawy o za-
kładach opieki zdrowotnej, przewidując w jego ust. 2, że zakład opieki zdrowotnej
może być również utworzony i prowadzony w celu prowadzenia badań naukowych i
prac badawczo-rozwojowych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i
10
promocją zdrowia (pkt 1) lub realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powią-
zaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia (pkt 2). Z dniem 5
grudnia 1997 r. do art. 2 ust. 1 dodano punkt 8, zgodnie z którym zakładem opieki
zdrowotnej jest również inny, niż wymieniony w pkt 1-7, zakład, spełniający warunki
określone w ustawie. Ze wskazaną datą utracił moc art. 49 ustawy, dodano nato-
miast art. 8a, który w ust. 2 stanowił, że do publicznego zakładu opieki zdrowotnej
utworzonego w celu określonym w art. 1 ust. 2 pkt 1 stosuje się przepisy niniejszej
ustawy z zachowaniem przepisów o jednostkach badawczo-rozwojowych, a w ust. 3
- że do publicznego zakładu opieki zdrowotnej utworzonego w celu określonym w art.
1 ust. 2 pkt 2, zwanego dalej „szpitalem klinicznym”, stosuje się przepisy o szkolnic-
twie wyższym w zakresie spraw nieuregulowanych w niniejszej ustawie. Przepis ust.
4 dotyczył publicznego zakładu opieki zdrowotnej utworzonego przez przedsiębior-
stwo państwowe PKP. Jednoznacznie zatem ustawodawca powiązał szpitale klinicz-
ne wyłącznie ze szkołami wyższymi, odstępując od ich powiązania z jednostkami ba-
dawczo-rozwojowymi. Konsekwencją powyższych zmian było dodanie do ustawy o
zakładach opieki zdrowotnej art. 35d, zgodnie z którym publiczny zakład opieki zdro-
wotnej utworzony w celu określonym w art. 1 ust. 2 prowadzony jest w formie przewi-
dzianej w przepisach wymienionych w art. 8a ust. 2-4. Z dniem 1 stycznia 1998 r.
zmienione zostało brzmienie art. 63 ustawy, który określił szpital kliniczny jako jed-
nostkę organizacyjną państwowej uczelni medycznej oraz państwowej uczelni pro-
wadzącej działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych, które
to uczelnie uczestniczą w systemie ochrony zdrowia realizując poprzez szpitale kli-
niczne cele określone w art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy (ust. 1 i 2), a także publiczny za-
kład opieki zdrowotnej uczestniczący w systemie ochrony zdrowia w powiązaniu z
realizacją celów naukowych i dydaktycznych, utworzony przez Ministra Obrony Na-
rodowej (ust. 3). Przepis art. 63 ustawy utracił moc z dniem 30 grudnia 1998 r., a w
art. 14 ustawy o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej z dnia 20 czerwca
1997 r. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 10 grudnia 1998 r. o zmianie ustaw: o
zakładach opieki zdrowotnej, o zawodzie lekarza, o zawodach pielęgniarki i położnej,
o szkolnictwie wyższym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 161, poz.
1115) przyjęto, że szpitale kliniczne zostaną przekształcone w samodzielne publicz-
ne zakłady opieki zdrowotnej, o których mowa w art. 35b ustawy o zakładach opieki
zdrowotnej.
11
Analiza powołanych wyżej przepisów wskazuje, że szpitale w jednostkach ba-
dawczo-rozwojowych (instytutach) utraciły z dniem 5 grudnia 1997 r. status zakładów
opieki zdrowotnej i stały się integralnym elementem struktury tych jednostek, albo-
wiem nie zostały uznane za ich jednostki organizacyjne ani też nie zostały prze-
kształcone w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, jak się to stało w
przypadku szpitali klinicznych przy państwowych uczelniach medycznych.
Nie budzi wątpliwości, że pozwany Instytut, posiadający jednolitą strukturę
organizacyjną, jest zakładem opieki zdrowotnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 8
ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 20
czerwca 1997 r. oraz posiada status publicznego zakładu opieki zdrowotnej, o którym
mowa w art. 8 ust. 2 pkt 1 ustawy. Zgodnie z art. 35b ustawy w brzmieniu obowiązu-
jącym zarówno przed dniem 1 stycznia 2001 r., jak i po tej dacie, samodzielnym pu-
blicznym zakładem opieki zdrowotnej jest publiczny zakład opieki zdrowotnej, utwo-
rzony przez organ określony w art. 8 ust. 2 pkt 1 - 3, prowadzący gospodarkę finan-
sową na zasadach określonych w ustawie i prowadzony w formie samodzielnego
zakładu posiadającego osobowość prawną, z zastrzeżeniem art. 35c i art. 35d.
Oznacza to, że zawarta w art. 35b ust. 1 ustawy zasada, iż publiczny zakład opieki
zdrowotnej, utworzony przez organ określony w art. 8 ust. 2 pkt 1 - 3 prowadzony jest
w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, znajduje wyłom w
przypadkach określonych w przepisach art. 35c i art. 35d ustawy. Pierwszy z nich
stanowi o możliwości prowadzenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej w formie
jednostki budżetowej lub zakładu budżetowego na podstawie decyzji organu, który
utworzył zakład, z zastrzeżeniem art. 35d ustawy. Ten ostatni przepis w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2001 r. odnosił się do publicznego zakładu
opieki zdrowotnej utworzonego w celu określonym w art. 1 ust. 2 oraz publicznego
zakładu opieki zdrowotnej utworzonego przez przedsiębiorstwo państwowe „Polskie
Koleje Państwowe”, stanowiąc, że są one prowadzone w formie przewidzianej w
przepisach wymienionych w art. 8a ust. 2 - 4 ustawy. W okresie od 30 grudnia 1998
r. do 31 grudnia 2000 r. przepis art. 8a zawierał ustępy 1, 2 i 4. Zgodnie z ust. 2 do
publicznego zakładu opieki zdrowotnej utworzonego w celu określonym w art. 1 ust.
2 pkt 1 (prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych w powiązaniu
z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia) stosuje się przepisy ni-
niejszej ustawy z zachowaniem przepisów o jednostkach badawczo-rozwojowych.
Przepis ust. 4 stanowił natomiast, że do publicznego zakładu opieki zdrowotnej utwo-
12
rzonego przez przedsiębiorstwo państwowe „Polskie Koleje Państwowe” stosuje się
przepisy o przedsiębiorstwie państwowym „Polskie Koleje Państwowe” w zakresie
spraw nieuregulowanych w niniejszej ustawie (a więc tak samo jak ust. 3, skreślony z
dniem 30 grudnia 1998 r., dotyczący publicznego zakładu opieki zdrowotnej utwo-
rzonego w celu określonym w art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy). O ile zatem w przypadku
wymienionym w art. 8a ust. 4 (wcześniej również ust. 3) przepisy ustawy o zakładach
opieki zdrowotnej znajdowały zastosowanie w pierwszej kolejności, a inne przepisy
wyłącznie w sprawach w ustawie tej nieuregulowanych, o tyle w sytuacji wymienionej
w ust. 2 zachowane zostały w całości przepisy o jednostkach badawczo-rozwojo-
wych, co oznacza, że przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej znajdowały
zastosowanie w sytuacjach przepisami o jednostkach badawczo-rozwojowych nie-
przewidzianych. W konsekwencji przepisu art. 35d ustawy nie można rozumieć w ten
sposób, że odnosi się on wyłącznie do przewidzianych w jej art. 35b i art. 35c form
prowadzenia publicznego zakładu opieki zdrowotnej, bądź że umożliwia - jak zdaje
się to przyjmować Sąd drugiej instancji - prowadzenie publicznego zakładu opieki
zdrowotnej w formie mieszanej (jednocześnie jednostki badawczo-rozwojowej i sa-
modzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej). Należy zwrócić uwagę, że sa-
modzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej prowadzi gospodarkę finansową na
zasadach określonych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej (art. 35b ust. 2), pu-
bliczny zakład opieki zdrowotnej prowadzony w formie jednostki budżetowej lub za-
kładu budżetowego - na zasadach określonych w prawie budżetowym (art. 35c), a
obecnie w ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, natomiast pu-
bliczny zakład opieki zdrowotnej prowadzony w formie jednostki badawczo-rozwojo-
wej - na zasadach określonych dla jednostek badawczo-rozwojowych przez Ministra
Finansów w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw nauki (art. 19 ustawy o
jednostkach badawczo-rozwojowych), aktualnie przez ministra właściwego do spraw
nauki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów. Niesporne jest przy
tym w sprawie, że szpital, w którym zatrudnione są powódki, nie jest wyodrębnioną
ze struktury pozwanego Instytutu jednostką organizacyjną. W takiej sytuacji dualizm
finansowania różnych rodzajów prowadzonej przez jednostkę badawczo-rozwojową
działalności nie przesądza o tym, że jest ona samodzielnym publicznym zakładem
opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 35b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.
Takie stanowisko nie znajduje uzasadnienia w przepisach zarówno ustawy o zakła-
dach opieki zdrowotnej, jak i ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych. Analiza
13
powołanych wyżej przepisów wskazuje bowiem, że publiczny zakład opieki zdrowot-
nej, utworzony przez organ określony w art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy w celu, o którym
mowa w art. 1 ust. 2 pkt 1, będący jednocześnie państwową jednostką organizacyjną
wyodrębnioną pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym,
utworzoną w celu prowadzenia badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych (art.
1 ust. 1 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych, jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 ze zm.) i uczestniczącą w systemie ochrony
zdrowia (art. 2 ust. 3a tej ustawy) jest publicznym zakładem opieki zdrowotnej pro-
wadzonym w formie jednostki badawczo-rozwojowej, gdyż taki jego status prawny
został zachowany przepisem art. 8a ust. 2 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Do
takiego publicznego zakładu przepisy ustawy o zakładach opieki zdrowotnej znajdują
zastosowanie wyłącznie w zakresie prowadzenia i finansowania opieki zdrowotnej,
ten przedmiot jego działalności nie jest bowiem objęty przepisami o jednostkach ba-
dawczo-rozwojowych.
Wpis do prowadzonego przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej rejestru
zakładów opieki zdrowotnej ma znaczenie o tyle, że dopiero po jego uzyskaniu za-
kład opieki zdrowotnej może rozpocząć działalność (art. 12 ust. 1 ustawy o zakła-
dach opieki zdrowotnej), a samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej uzyskać
nadto wpis do prowadzonego przez sąd rejestrowy rejestru publicznych zakładów
opieki zdrowotnej (od dnia 1 stycznia 2001 r. podlega obowiązkowi rejestracji w Kra-
jowym Rejestrze Sądowym), a w konsekwencji uzyskać osobowość prawną (art. 35b
ust. 3 i 4 ustawy). Sądy obu instancji nietrafnie uznały za nieistotną kwestię treści
wpisu pozwanego Instytutu do rejestru prowadzonego przez sąd rejestrowy, gdyż
sąd pracy takim prawomocnym wpisem o charakterze konstytutywnym jest związany.
Postanowienie sądu rejestrowego o wpisie do rejestru jednostek badawczo-rozwojo-
wych (art. 12 ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych) lub rejestru publicznych
zakładów opieki zdrowotnej (art. 35b ust. 3 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej)
przesądza o ostatecznym nabyciu przez zgłoszony do rejestracji podmiot statusu
bądź jednostki badawczo-rozwojowej bądź samodzielnego publicznego zakładu
opieki zdrowotnej. Taki zakład jest bowiem inną od jednostki badawczo-rozwojowej
kategorią osoby prawnej. Oznacza to, że tak długo, jak jednostka badawczo-rozwo-
jowa figuruje w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, nie może
mieć statusu samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej (por. także uza-
sadnienie powołanej wyżej uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
14
dnia 22 lutego 2006 r., II PZP 10/05). Również w uzasadnieniu przytoczonego w
skardze kasacyjnej wyroku z dnia 4 kwietnia 2003 r., III CKN 1246/00 (niepublikowa-
ny) Sąd Najwyższy stwierdził, że szpitale w jednostkach badawczo-rozwojowych są
integralnym elementem struktury organizacyjnej tych jednostek, albowiem nie zostały
przekształcone w samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej uzyskujące oso-
bowość prawną z chwilą wpisu do rejestru sądowego. Natomiast jednostki badaw-
czo-rozwojowe jako takie nie mogły być przekształcone w samodzielne publiczne
zakłady opieki zdrowotnej przy założeniu zachowania przez nie swojego dotychcza-
sowego statusu prawnego. Nie mogłoby być bowiem tak, że dany podmiot pozosta-
wałby zarazem samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej i jednostką
badawczo-rozwojową. W konsekwencji brak jest w niniejszej sprawie podstaw, aby
pozwany Instytut, będący jednostką badawczo-rozwojową wpisaną w takim charakte-
rze do rejestru przedsiębiorców, uznać za samodzielny publiczny zakład opieki zdro-
wotnej, do pracowników którego znajduje zastosowanie art. 4a ust. 1 i 2 ustawy z
dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu przecięt-
nych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o zmianie niektórych ustaw.
Z powyższych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================