Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 267/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Tadeusz Żyznowski (sprawozdawca)
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z powództwa P. W. b H. w Wiedniu (Austria)
przeciwko "R. M" Spółce z o.o. w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 12 stycznia 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 5 maja 2006 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej Spółki na rzecz
strony powodowej 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych)
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku uchylającego nakaz zapłaty
i oddalającego powództwo w całości przytoczył ustalenia z których wynika, że dnia
1 lipca 2002 r. P. W. b H. w Wiedniu i R. I. S.A. w G. zawarły umowę
pośrednictwa, w której zleceniobiorca podjął się prowadzenia działań zmierzających
do zawarcia przez zleceniodawcę umów kupna lub dzierżawy nieruchomości.
Zgodnie z § 2 pkt 2.1 umowy zleceniodawca zobowiązał się zapłacić zleceniobiorcy
tytułem zaliczki na poczet wynagrodzenia kwotę stanowiącą równowartość 50.000
Euro w terminie 7 dni od dnia zawarcia umowy. W § 4 umowy strony dokonały
wyboru prawa materialnego mającego zastosowanie do ewentualnego sporu
wskazując, iż w takim przypadku zastosowanie znajdzie polski kodeks cywilny. W
dniu 11 lipca 2002 r. powód dokonał przelewu kwoty 50.021,80 Euro na rzecz
zleceniobiorcy. Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, iż spółki R. I. oraz E.
24 lipca 2003 r. połączyły się tworząc R. M. spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w G. Sąd ustalił również, iż do strony powodowej
wpłynęło pismo datowane na 17 marca 2004 r. podpisane nieczytelnie przez osobę
„z upoważnienia" A. R. W piśmie tym jego autor przeprasza za brak zwrotu zaliczki
w kwocie 50.000 Euro i potwierdza zobowiązanie pozwanego do jej zwrotu prosząc
o rozłożenie świadczenia na raty z uwagi na trudną sytuację finansową
pozwanego. Natomiast w dniu 14 listopada 2003 r. odbyło się Nadzwyczajne
Zgromadzenie Wspólników R. M. Spółki z o.o. w G. na którym mocą uchwały Nr
2/11/2003 odwołano A. R. z funkcji członka Zarządu tej Spółki. Uchwała powyższa
została ujawniona w KRS w dniu 15 stycznia 2004 r. Dopiero pismem z 28 maja
2004 r. powodowa Spółka zażądała od pozwanej zwrotu zaliczki, lecz spotkała się
z odmową.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I Instancji oddalił powództwo
uwzględniając podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia zgodnie z art. 117
§ 2 k.c.
Wskazał przy tym, iż do rozstrzygnięcia sporu znajdują zastosowanie przepisy
ustawy z 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16 poz. 93 z późn. zm.)
skoro strony mające siedzibę w różnych krajach zgodnie z art. 25 § 1 ustawy z dnia
12 listopada 1965 r. prawo prywatne międzynarodowe (Dz.U. Nr 46, poz. 290
3
z późn. zm.) poddały swe stosunki w zakresie zobowiązań umownych polskiemu
kodeksowi cywilnemu.
Zdaniem Sądu Okręgowego umowa stron jako nienazwana ma charakter umowy
o świadczenie usług do której zastosowanie mają zgodnie z art. 750 k.c. przepisy
o zleceniu. W związku z powyższym Sąd ten stanął na stanowisku, iż roszczenie
powoda o zwrot uiszczonej pozwem zaliczki na podstawie art. 751 pkt 1 k.c.
z dniem 1 stycznia 2005 r. uległo przedawnieniu. Upływ dwuletniego terminu
przedawnienia przewidzianego w tym przepisie jest – zdaniem tego Sądu
niewątpliwy skoro termin wymagalności roszczenia dochodzonego pozwem należy
oznaczyć na 1 stycznia 2003 r. a pozew został wniesiony 24 stycznia 2005 r.
W uwzględnieniu apelacji powodowej Spółki .P W. b H. Sąd Apelacyjny
zmienił zaskarżony wyrok i utrzymał wydany nakaz zapłaty w mocy. Sąd drugiej
instancji wskazał, że strony zawarły umowę pośrednictwa w obrocie nieruchomości
uregulowaną w art. 179 –1831
ustawy o gospodarce nieruchomościami. Pozwana
Spółka zobowiązała się za ustalonym wynagrodzeniem do prowadzenia działań
zmierzających do zawarcia przez powodową Spółkę umów kupna sprzedaży lub
dzierżawy nieruchomości a także wyszukiwanie lokalizacji pod planowane
inwestycje – markety spożywcze. Wykluczył Sąd Apelacyjny zastosowanie art. 730
k.c. i dwuletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 751 pkt 1 k.c.
a trzyletni termin przedawnienia dla dochodzenia roszczenia związanego
z prowadzeniem działalności gospodarczej jeszcze nie upłynął (art. 118 k.c.).
Podniesiony zarzut przedawnienia okazał się nieskuteczny, a strona pozwana
w zarzutach od nakazu zapłaty nie zgłosiła żadnych dowodów na potwierdzenie
zgłoszonego - w toku późniejszego postępowania – zarzutu, że pobrana zaliczka
nie podlegała zwrotowi (art. 495 § 3 k.p.c.). Zobowiązanie, którego świadczeniem
była suma pieniężna wyrażona w walucie obcej może być wykonane przez
świadczenie w złotych polskich.
Skargę kasacyjną opartą na obu podstawach przewidzianych w art. 3983
§ 1
k.p.c. wniosła pozwana „R. M.” Sp. z o.o. w której zarzuciła naruszenie prawa
materialnego tj.: art. 750 k.c. w zw. z art. 179 i art. 180 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst Dz.U. z 2000 r., nr 46, poz.
543 ze zm.) poprzez przyjęcie, że do mowy o pośrednictwo w obrocie
4
nieruchomościami, jako umownie nazwanej nie mają zastosowania przepisy
o umowie zlecenia oraz naruszenie art. 118 k.c. i art. 751 pkt 1 k.c. poprzez
przyjęcie, że do roszczenia powoda ma zastosowanie trzyletni a nie dwuletni
termin przedawnienia i w konsekwencji uznanie za niezasadny zgłoszony zarzut
przedawnienia roszczenia.
Nadto skarżący zarzucił naruszenie art. 386 § 1 w zw. z § 4 k.p.c. poprzez wydanie
wyroku reformatoryjnego uwzględniającego powództwo w całości, pomimo iż
wskutek nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Okręgowy dopuszczalne było
jedynie uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Wskazując na powyższe skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku
oraz wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy ostatnio wymienionemu
Sądowi do ponownego rozpoznania a także rozstrzygnięcia o kosztach procesu na
rzecz strony pozwanej.
Strona powodowa wnosiła o oddalenie skargi kasacyjnej z zasądzeniem
kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Obszerne wywody skargi kasacyjnej dotyczące w istocie określenia zakresu
zastosowania art. 750 k.c. i w konsekwencji zasadności przyjęcia terminu
przedawnienia z art. 751 k.c. pomijają zarówno treść umowy i jej nazwę. Strony
określiły, że jest to umowa pośrednictwa. Tak określonej przez strony kwalifikacji
umowy, odpowiada jej treść. Wyrażony zamiar stron i cel umowy, mające
decydujące znaczenie przy jej interpretacji (art. 65 § 2 k.c.) nie pozostawiają
wątpliwości – jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny – w odniesieniu do ich zgodnej
woli, jakim przepisom poddają zawiązany stosunek prawny.
Mianowicie zleceniodawca P. W. mbH. zlecił a R. I. S.A., której następcą prawnym
jest pozwana R. M. sp. z o.o., przyjęła to zlecenie i podjęła się prowadzenia działań
zmierzających do zawarcia przez Zleceniodawcę umów kupna lub dzierżawy
odpowiedniego obszaru nieruchomości, w tym także wyszukiwania lokalizacji pod
planowane inwestycje. Zleceniodawca zobowiązał się za to pośrednictwo zapłacić
ustalone w umowie wynagrodzenie. R. I. oświadczył, że posiada uprawnienia do
świadczenia usług pośrednictwa w rozumieniu art. 179 ustawy z dnia 21 sierpnia
5
1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Artykuł 3531
k.c. pozwala stronom
zawierającym umowę ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego
treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego. Na treść zasady swobody umów składa się
swoboda zawarcia umowy, swoboda doboru kontrahenta, swoboda kształtowania
treści umowy a także swoboda rozwiązania stosunku prawnego. Zasada ta odnosi
się do wszystkich stosunków zobowiązaniowych w obrocie profesjonalnym
i nieprofesjonalnym. Wypada wskazać na pominięty w skardze kasacyjnej prymat
woli stron przy interpretacji postanowień umowy zawartej przez strony. W granicach
zawartej umowy pozwana Spółka podjęła się czynności polegających na
nastręczeniu sposobności do zawarcia umowy, a więc przedmiotem jej świadczenia
było wykonywanie czynności faktycznych w tej umowie określonych. Strony
określiły także wynagrodzenie w umowie.
Prawne podstawy i ramy wykonywania działalności zawodowej w zakresie
pośrednictwa w obrocie nieruchomościami wyznaczyła obowiązująca od dnia
1 stycznia 1998 r. ustawa o gospodarce nieruchomościami, do której odwołała się
pozwana Spółka w umowie. Zawarta umowa zawiera sprecyzowaną sytuację
prawną stron i była ona stronom znana a ich roszczenia dostatecznie określone.
W art. 179-197 tej ustawy pośrednictwo zostało ukształtowane jako działalność
zawodowa w odniesieniu do obrotu nieruchomościami. Ustawa sprecyzowała
pojęcie pośrednictwa i określiła wykonywane przez pośrednika jego podstawowe
czynności. Pośrednikiem jest zgodnie z art. 179 ust. 2 tej ustawy osoba fizyczna
posiadająca licencję zawodową nadaną w przewidzianym ustawowo trybie lub
prowadziła, bez posiadania licencji zawodowej, działalność zawodową w zakresie
pośrednictwa w obrocie nieruchomościami. Regulując tę dziedzinę stosunków
społecznych prawodawca dał wyraz – w wielu przepisach regulujących umowę
pośrednictwa – dążenia do zapewnienia świadczenia tych usług na odpowiednim
zawodowym poziomie. Zamawiającym zgodnie z art. 180 ust. 6 omawianej ustawy
może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej. Cywilnoprawny zakres regulacji pośrednictwa, wynikający z art.
179-183 jest stosunkowo ograniczony. Mający podstawowe znaczenie art. 180
statuuje dla umowy pośrednictwa elementy przedmiotowo istotne. Podstawowym
6
źródłem obowiązków pośrednika będzie umowa, co potwierdza treść art. 180 ust. 3
stwierdzający, że zakres czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami określa
umowa pośrednictwa. Umowa pośrednictwa opiera się w szerokim zakresie na
zaufaniu stron, do jej realizacji znajduje zastosowanie reguła ogólna wynikająca z art.
56 k.c. a także standardy i regulaminy zawodowe ukształtowane w obrębie tej grupy
zawodowej. Umowa o pośrednictwo w obrocie nieruchomościami, usytuowana poza
kodeksem cywilnym, zawiera wiele cech charakterystycznych jedynie dla tej umowy.
Należy ona – wbrew odmiennym wywodom skargi kasacyjnej do umów nazwanych
w polskim prawie zobowiązań. Zarówno umowa pośrednictwa, jak i funkcjonowanie
samej instytucji pośrednictwa było uregulowane w art. 517 kodeksu zobowiązań.
Będąc znanym w ówczesnym stanie prawnym stosunkiem prawnym pośrednictwo było
także umową nazwaną. Kodeks cywilny nie zawierał – jak wskazano - odrębnych
przepisów regulujących umowę o pośrednictwo. Przed wejściem w życie ustawy
o gospodarce nieruchomościami i wprowadzeniu przez tą ustawę umowy
pośrednictwa w obrocie nieruchomościami do umowy o wykonywaniu usługi w postaci
skojarzenia dwóch stron umowy, stworzenia sposobności do zawarcia umowy przez
zleceniodawcę stosowane były odpowiednio w braku przepisów szczególnych –
przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.). Aktualnie zaś ten typ umowy, powtarzający się
w obrocie nieruchomościami, zawiera wiele cech charakterystycznych jedynie dla tej
umowy. Umowa pośrednictwa w obrocie nieruchomościami stanowi nowy typ umowy
nazwanej. Powołany w skardze kasacyjnej art. 750 k.c. stanowi, że do umów
o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje
się odpowiednio przepisy o zleceniu. Jednoznaczne sformułowanie o zastosowaniu
tego przepisu do umów, gdy nie są one uregulowane odrębnymi przepisami wyklucza
jego zastosowanie do umowy o świadczenie usług polegających na pośrednictwie
w obrocie nieruchomościami – umowy pośrednictwa – uregulowanej
w ustawie o gospodarce nieruchomościami. Skoro zakres unormowania nie
obejmuje umowy pośrednictwa, to wyłączona jest możliwość odwoływania się do
terminu przedawnienia z art. 751 k.c., jak to czyni skarżący, bowiem przepis ten
znajduje zastosowanie w związku z art. 750 k.c. Samo podobieństwo umów
nazwanych wyklucza – z powodu wyjątkowego charakteru reżimu przedawnienia -
analogię do lansowanych w skardze przepisów dotyczących przedawnienia.
7
Ustawa o gospodarce nieruchomościami normując dany rodzaj stosunku prawnego
pośrednictwa nie przewiduje szczególnego terminu przedawnienia poszczególnych
czy wszystkich roszczeń wywodzących się z tego stosunku prawnego. Skoro brak
jest przepisu szczególnego, regulującego termin przedawnienia roszczenia
wynikającego z umowy pośrednictwa, to znajduje zastosowanie trzyletni termin
przedawnienia przewidziany w art. 118 k.c. Poza sporem jest związek roszczenia
z prowadzoną działalnością gospodarczą. Rozstrzygające znaczenie dla
kwalifikacji roszczenia ma moment jego powstania.
Zarzut naruszenia art. 386 § 1 w zw. z § 4 k.p.c. jest oczywiście bezzasadny pomija
bowiem, że ustalenia faktyczne – w zasadzie bezsporne – nie były kwestionowane
także w postępowaniu apelacyjnym. Zgłoszony przez stronę pozwaną – w toku
postępowania pierwszoinstancyjnego – zarzut przedawnienia opierał się na
ustalonym i nie budzącym żadnych wątpliwości stanie faktycznym. Istotą
postępowania drugoinstancyjnego jest kontynuacja merytorycznego rozpoznania
sprawy (por. m.in. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
1999 r., mającą moc zasady prawnej, III CZP 59/98 – OSNC 1999, nr 7 – 8, poz.
124). Sąd rozpoznający apelację rozważył, podniesioną przez stronę powodową,
prawidłowość dokonanej przez Sąd pierwszej instancji materialnoprawnej oceny
bezspornych okoliczności sprawy. Zastosował właściwe przepisy prawa
materialnego oraz wyciągnął prawidłowe wnioski w odniesieniu do mającego
zastosowanie terminu przedawnienia.
Z powyższego wynika, że skarga kasacyjna nie zawiera uzasadnionych
podstaw i dlatego podlega oddaleniu (art. 39814
k.p.c.) z zasądzeniem żądanych
kosztów postępowania kasacyjnego (art. 39821
, 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1
oraz art. 98 § 1 i 3 k.p.c.).